راهنمای سفر به استان کردستان

پگاه دهدار ،  راهنمای گردشگری 

کردستان سرزمین سردی است که مردمانش دلی گرم دارند و میزبانی‌شان زبانزد است. دیار مردمانی غیور، شریف و نجیب. معنای لغوی کردستان که اولین بار به طور رسمی در زمان سلجوقیان مورد استفاده قرار گرفته است، سرزمین کردهاست. پیشینه‌ سرزمین کردستان به زمان مادها برمی‌گردد. در سال ۱۳۳۷ این استان به شکلی که امروز می‌شناسیم -با شهرهای سنندج، قروه، گروس و سقز- تشکیل شد و اکنون پس از آخرین تقسیمات کشوری دارای ده شهرستان است؛ بانه، بیجار، سقز، سنندج، قروه، مریوان، دیواندره، کامیاران، سروآباد، دهگلان.

جغرافیا

کردستان سرسبز از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و بخشی از زنجان، از جنوب به کرمانشاه و از غرب به عراق می‌رسد و مردمش به زبان کردی سخن می‌گویند، ناگفته نماند که در بخش‌هایی از این استان مردم به زبان آذری نیز حرف می‌زنند. کردستان جنگل‌های زیادی دارد که بیشترشان در اطراف بانه و مریوان پراکنده شده‌اند. این جنگل‌ها انواع بلوط و درختان دیگر را در خود جای داده‌اند. این استان کوهستانی که تحت‌تاثیر آب‌و‌هوای مدیترانه‌ای قرار دارد در بهار و تابستان آب‌و‌هوایی خنک و معتدل دارد؛ بارندگی فصل بهار و بارش برف سنگین زمستانی به دلیل همین توده‌های هوای گرم و مرطوب مدیترانه‌ای است. فصل‌های بهار و تابستان با میانگین دمای ۲۲ تا ۲۵ درجه‌ی سانتی‌گراد زمان مناسبی برای سفر به شهرهای این استان است. با این‌حال دوستداران طبیعت برفی همیشه می‌توانند در زمستان به شهرهای کردستان سفر کنند.

شهرهای استان کردستان

سابقه‌ی طولانی، فرهنگ غنی، جشن‌ها، صنایع دستی شهرهای مختلف استان، طبیعت بکر و جاذبه‌های دیدنی این استان را به مقصدی مهم برای گردشگران تبدیل کرده است. برخی از شهرهای استان کردستان را با هم می‌بینیم.

سنندج

سنندج که میان رشته‌کوه‌های زاگرس و کوه آبیدر قرار گرفته مرکز استان است. شهر آب‌و‌هوایی سرد و تقریبا خشک دارد. قدمت آن را به پیش از میلاد مسیح نسبت می‌دهند. در زمان صفویه دژی در سنندج بنا شد و آبادانی از همان زمان در این منطقه آغاز و در زمان قاجار به اوج خود رسید. براساس نوشته‌های تاریخی نام شهر هم از همان دژ زمان صفویه یعنی «سنه‌دژ» برگرفته شده است. کشاورزی و دامپروری، علاوه بر صنعت، اقتصاد مردم سنندج را تشکیل می‌دهند. ابنیه تاریخی، مساجد و عمارات، بازار قدیمی، صنایع دستی، فرش بسیار ظریف و تک پود با گره متقارن و معروف به قالی سنه، لباس، موسیقی، رقص، صنایع چوبی نفیس با شهرت و اعتبار جهانی در کنار طبیعت زیبا از جاذبه های گردشگری این شهر به شمار می‌روند. مراسم عرفانی دراویش در این شهر نیز یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری است. ساکنان سنندج کرد زبان هستند و با لهجه کردی اردلانی سخن می‌گویند. دین مردم سنندج اسلام و بیشتر آن ها پیرو مذهب تسنن از شاخه شافعی و درصدی نیز پیرو مذهب تشیع هستند. اقلیت‌های مذهبی دیگر نیز در این شهر سکونت دارند.  وجود مسجدهای بی‌شمار در شهر باعث شده سنندج به شهر مساجد یا مناره‌ها مشهور شود. مسجد جامع سنندج باقی‌مانده از دوران قاجار، مجموعه پارک تفریحی آبیدر با چندین باغ و یک سینمای روباز تابستانی، بازار سنندج که در قرن یازدم هجری ساخته شده، خانه‌ی کرد یا عمارت آصف که اکنون موزه‌ی مردم‌شناسی است و در زمان صفویه ساخته شده و در دوره‌های بعد کامل شده است، چهارباغ و عمارت خسروآباد، عمارت وکیل که قسمت‌هایی از آن در دوران زندیه و بخش‌های دیگر در زمان قاجاریه ساخته شده است، عمارت مشیردیوان، حمام خان، امامزاده هاجر خاتون، امامزاده پیر عمر، امامزاده پیرمحمد که بالای تپه‌ی قبرستان قدیمی شهر واقع شده است، عمارت مشیر، عمارت امجد‌الاشراف، دریا‌چه‌ی پشت سد قشلاق، دشت دهگلان، روستای نگل (در مسیر سنندج به مریوان)، روستای صلوات‌آباد، کوه کوچسار، کوه شیخ معروف، کوه مسجد میرزا، کوه ملا کاوه، کوه چرخ لان، کوه سراج‌الدین و پل قشلاق تنها برخی از دیدنی‌های این شهر تاریخی را تشکیل می‌دهند.

بانه

بانه در غرب کردستان سرزمین جنگل‌های بلوط است و البته جز آن درخت‌های گردو، گلابی وحشی، زالرالک و مازو را می‌توان دید. نام شهر از «بان» کردی به معنای بام گرفته شده که به ارتفاعات و موقعیت بانه اشاره می‌کند. بانه را به دلیل بازارهای مرزی‌اش می‌شناسند اما این شهر مکان‌های دیدنی زیادی نیز دارد؛ دشت‌ها و جنگل‌ها، غار سنگی حسین کوهکن که مردی با همین نام آن را ساخته است، غار شوی، کوه آربابا، پارک‌های کوهستانی دوکانان و پیرمراد، روستای هفتاش، روستای شوی، روستای مامال، روستای سبدلو، روستای نژو، روستای نجنه علیا و انواع مراکز خرید و پاساژها و... بسیاری مکان‌ها و جاذبه‌های دیگر را می‌توان در سفر به این شهر بازدید کرد.

مریوان

این شهر که در مسیر تیسفون به تخت‌سلیمان قرار داشته است، در زمان اشکانیان و ساسانیان مرکز توجه بسیار بوده و امروزه هم یکی از شهرهای مهم استان کردستان است. در مورد اسم این شهر روایت‌های مختلفی وجود دارد از جمله این که مریوان زمانی محل تولید محصولات جنگلی مانند کتیرا و گز درختی بوده و مردمانی از اهل مرو برای تجارت و خرید این محصولات به منطقه می‌آمده‌اند و بعد در همین جا ساکن شده‌اند و نام‌ مرویان روی این شهر گذاشته شده و به مرور زمان تغییر کرده است. برخی نیز می‌گویند وجود مرغابی‌های دریاچه‌ی زریوار باعث شده شهر را مراویان یا جای مرغابی بخوانند. مراوی در زبان کردی به مرغابی گفته می‌شود. برخی جاذبه‌های دیدنی شهر عبارتند از: دریاچه‌ی زریوار که بزرگ‌ترین دریاچه‌ی آب شیرین کشور است، مجتمع پارک ساحلی زریوار، دشت بیلو، بازارچه‌ی مرزی مریوان، منطقه‌ی تفریحی قمچیان، روستای کانی‌سانان، قلعه‌ی ایمام یا قلعه‌ی مریوان، پل تاریخی گاران، کوه چهل‌چشمه، تفرجگاه ملاقوبی، حنگل‌های مریوان، اورامانات تخت، روستای درکی، کوه کانی چرمه، کوه سناسره، کوه میانه، کوه پیازه، سنگ‌نوشته‌ی اورامانات، کوه تخت و اماکن مذهبی و...

سقز

نام سقز -که در شمال کردستان واقع شده است- از قوم سکاها برگرفته شده که در زمان مادها زندگی می‌کردند. غار کرفتو، مسجد شیخ مظهر، تکیه بابا شیخ، شهر بازی پاپتوس، آرامگاه حاج حکیم نیلوفری، رودخانه‌ی سقز، دریاچه‌ی سد شهید کاظمی، مسجد شیخ حسن مولانا، قرآن تاریخی شیخ حسن مولانا، مسجد دومناره، حمام حاج صالح، قلعه‌ی باستانی زیویه، بازار مرزی بسطام، روستای تاریخی ترجان، منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی عبدالرزاق برخی از مهم‌ترین دیدنی‌های شهر هستند که گردشگران را به سقز دعوت می‌کنند. پیست اسکی سقز هم برای کسانی که سفرهای زمستانی و برفی را ترجیح می‌دهند، مکان تفریحی مناسبی است.

بیجار

قدمت بیجار به پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد و همسایگی با زنجان و آذربایجان غربی باعث شده بیشتر مردم بیجار به زبان ترکی سخن بگویند. شهر یکی از مراکز تولید گندم کشور است و به آن انبار غله باختر نیز می‌گویند. رود سیروان، دشت بیجار، برج آجری اوشقون بابا، چشمه آب تلخ، قلعه قمچقای، منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی بیجار، برجی ینگی ارخ، برج اوچ گنبدخان، پل گل قشلاق، پل صلوات‌آباد، پل قجور، امامزاده عقیل، تپه سراب گرگین، تپه چغا، تپه قلعه، تپه قبا سرخ، مسجد خسروآباد گروس، قلعه قدیمی، قلعه بانو، امامزاده حمزه عرب، مقبره‌ی صاحبه خاتون، مقبره سید مسیب سید شکر، حمام یاسوکند، امامزاده خضر، چال تپه، چهارباغ گروس، بازار سنتی بیجار، پیست اسکی نسار و روستاهای کوچک و بزرگ بسیار این منطقه، از عوامل شهرت این شهر هستند. دیدنی‌های کردستان کم نیست؛ چشمه‌ی باباگرگر، منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی بدر و پریشان، پل فرهادآباد، آبشار سنگین‌آباد، غار و صخره‌های تاریخی فرهادتاش، دریاچه‌ی سراب کوثر، تپه‌های باستانی، مسجد دارالاحسان، دشت قروه، کوه پنجه‌علی، کوه حسین‌بک، حمام قصلان در قروه، روستای پالنگان کامیاران، دشت کامیاران، دشت امیرآباد و چشمه‌ی آب معدنی گواز کامیاران،  آبشار گویله در مسیر مریوان به سقز، کوه آوالان، رود سیروان و بسیاری تپه‌ها، کوه‌ها و اماکن مذهبی در این استان هستند که می‌توانند به مذاق گردشگران مختلف خوش بیایند.

اقامتگاه‌ها

هتل‌ها و مهمانسراهای جهانگردی استان مکان‌های مناسبی برای اقامت مسافران هستند. اقامت‌گاه بوم‌گردی واران روستای گلین، اقامت‌گاه بوم‌گردی تیشک در روستای دولاب، اقامت‌گاه بوم‌گردی ژین، اقامت‌گاه بوم‌گردی میرزا سعید اوباتو در دیواندره، اقامت‌گاه بوم‌گردی نشینگه بنار در مریوان مکان‌های مناسبی برای تجربه‌ی زندگی روستایی و بهره‌مندی از فضای سنتی کردستان به شمار می‌روند.

غذاهای محلی

شلکینه که از آرد، شیرق، تخم‌مرغ و نمک تهیه می‌شود، قایرمه که با کنگر پخته می‌شود، خورش ریواس، خورش تره‌کردی، آش پرپوله، برونشین، آش سه‌نگه سیر، آش دانه‌کولانه، که‌لانه، آش عدس بلغور، آش دوغ کردی، آش دوغین،آش هالاو و ساوار فقط چند عنوان از غذاهای محلی خوش‌مزه‌ای هستند که در شهرهای مختلف این استان تهیه می‌شوند. غلاف‌های نخود هم که روی چرخ دستی فروخته می‌شوند از تنقلات خوش‌مزه‌ی بانه و برخی مناطق دیگر هستند.

کلانه 

کلانه بیشتر به عنوان یک نوع نان شناخته شده‌است اما در واقع یک وعده غذایی کامل است که مخصوص به کردستانات است و می‌توان از آن به عنوان قدیمی‌ترین فست فود در جهان نام برد که بر خلاف فست فودهای رایج علاوه بر خوشمزگی از سلامت غذایی و غنی بودن از انواع ویتامینها و فواید بهداشتی در زمره سالم‌ترین غذاها قرار دارد که در بسیاری از مناطق کردستان پخته می‌شود. در خمیر آن از آرد گندم و با نوعی گیاه کوهی به نام پیچک در فصل بهار و در سایر فصول با پیازچه پر می‌کنند و سپس بر روی ساج پخته و با کره یا روغن حیوانی چرب می‌کنند و همراه با دوغ و ماست محلی میل می‌کنند.

رستوران‌ها

برخی رستوران‌های شهرهای کردستان عبارتند از: رستوران صدف و زیتون در سقز، رستوران مروارید، رستوران جهان‌نما، رستوران و سفره‌خانه‌ی آبیدر هم چند گزینه در سنندج هستند. دکه‌های زیادی در بانه و شهرهای دیگر سیب‌زمینی و تخم‌مرغ تنوری می‌فروشند. فروشندگان آن را با سبزی‌خوردن لای نان تافتون می‌پیچند و مناسب گردشگرانی است که اهل ماجراجویی و چشیدن طعم واقعی شهرها هستند.

صنایع دستی

قالی‌های دست‌باف بیجار، بوکان، سنندج و افشار از مهم‌ترین صنایع دستی استان کردستان به حساب می‌آیند. گلیم سنه، نازک‌کاری روی چوب، کلاش (گیوه‌‌)، ساخت ابزار و آلات موسیقی از دیگر فعالیت‌های صنایع دستی استان است.

سوغات

نان شیرمال بیجار، کماج و حلوا سوهانی بیجار، انواع تخمه بوداده‌ی سقز، شیرینی‌های سنتی مانند بادام سوخته، شیرینی کنجدی گزانگبین و شکری، برساق، سقز، عسل و روغن طبیعی، نان برنجی، کاک، باسلوق، انواع خشکبار و مویز در کنار سوغات صنایع‌دستی از جمله مواردی هستند که می‌توان از شهرها و مکان‌های مختلف کردستان تهیه کرد.

آداب و رسوم

رقص کردی اولین ویژگی‌ای است که این استان را با آن به خاطر می‌آوریم و بیشتر مراسم کردستان با این رقص همراه است.  مراسم زیادی از گذشته در کردستان اجرا می‌شده است. میرنوروزی، مراسم کوسه‌گردی، میرمیرین یا امیربهادری از سنت‌هایی هستند که امروزه کمابیش فراموش شده است. مراسم سمنوپزان هنوز هم در برخی روستاها صورت می‌گیرد. مراسم پیر شالیار که قدمتی هزارساله دارد، هر سال پیش از چله‌کوچک انجام می‌شود. در آخرین چهارشنبه‌ی پیش از ۱۵ بهمن در اورامان‌تخت جشن سالگرد عروسی پیر شالیار برگزار می‌شود. در این مراسم گاو و گوسفند قربانی می‌کنند، دف می‌زنند و غذای نذری پخش می‌کنند. آرامگاه پیر شالیار در این منطقه قرار دارد و نقل می‌کنند که او دارای کرامت بوده و توانسته است دختر پادشاه بخارا را که کر و لال بوده به لطف خدا شفا دهد و در نهایت با وی ازدواج کند.

رقص کردی

رقص«کردی» یا «هَه ‌لپَه ‌رکی» یکی از قدیمی‌ترین، زیباترین و پرشورترین رقص‌ها در مناطق کردنشین ایران است برگرفته از فرهنگی غنی و باستانی که بازتابی است از ویژگی‌ها و روحیه‌ی اقوام کُرد و نمادی از وحدت قومی و یکپارچگی‌ این‌ مردمان‌ غیور در تمامی‌ دوران به شمار می‌رود. «هه‌ لپه ‌رکی» از مصدر واژه‌ی «هه ‌لپه ‌رین» به معنای جست و خیز و جهیدن رو به بالا و رقصیدن است، رقصی رزمی که در گذشته‌ با هدف‌ آماده‌‌ سازی‌ و تقویت‌ نیروی‌ جسمانی‌ و روحی‌ مردم‌ مناطق‌ کُردنشین در وقفه‌های‌ بین‌ مبارزه‌ها و به‌ مناسبت‌‌های‌ مختلف‌ انجام می ‌شده است و مردم به این ترتیب دست‌ در دست‌ یکدیگر آمادگی‌ رزمی ‌و همبستگی‌ خویش‌ را به نمایش می‌گذاشته‌اند. اجرای هَلپَرکی به هنگام درو و جمع‌ آوری خرمن، وقوع بلایای طبیعی و ذکر اهل تصوف هنگام سماع، جنبه‌‌های یادشده درباره‌ی پیدایش هه ‌لپه ‌رکی را قوت می‌بخشد. گردش دایره ‌وار در رقص کردی، اشاره ی دست‌‌ها به آسمان که نماد عروج و صعود و اتصال به مبدأ است، پای کوفتن بر زمین، ریتم و هماهنگی اجراکنندگان از جمله رازهای نهان در این رقص محلی به شمار می‌‌آید. این رقص محلی بخشی از آیین‌‌های نمایشی اقوام کرد است که با زندگی مردم عجین گشته و به صورت دسته جمعی و گروهی اجرا می ‌گردد و علاوه بر القای حس وحدت و همبستگی، همراه با موسیقی و پوشش رنگی سبب ایجاد جذابیت، شور و نشاط و حس عاطفه‌ی مشترک بین رقصندگان و تماشاگران می‌‌شود. 

فنون اجرای این رقص از تنوع بسیار برخوردار است، ولی عمدتاً به شکل حلقه‌‌هی ناکامل از رقصندگان اجرا می‌‌شود که دست در دست هم دارند و با قوانین خاصی حرکات نرم زانوان و تکان‌های منظم شانه را انجام می‌‌دهند. رقصندگان با  لباس‌های رنگارنگ و پرزرق و برق به رقص می‌پردازند. زنـان انـواع سربندها، سینه ریزها، گوشواره و کمربند به خود می‌بندند و مردان گیوه‌های تمیز، لباس‌های کردی و کمربند به تن می‌کنند. معمولاً حرکات این رقص در مراسم عرفانی- مذهبی، شادی و عروسی به شیوه‌های متنوعی اجرا می‌شود. 

*دیار رقص محلی کردی و نان محلی