قیاس میان دو دوره دبیری حسین مسافرآستانه در جشنواره تئاتر فجر
مرد نخستین دوره‌های اصول‌گرایی
احسان زیورعالم
عصر سه‌شنبه اختتامیه جشنواره تئاتر فجر در تالار وحدت برگزار شد تا پرونده چهلمین و شاید یکی از موردنقدترین جشنواره‌های فجر به پایان برسد. برای حسین مسافرآستانه، شاید این تصور وجود نمی‌داشت که جشنواره‌اش سرشار از اعتراضات و انتقادات شود. چهره آرام و متین مسافرآستانه برای بسیاری حکم آب روی آتش بود. انتخاب او در جشنواره 39 تئاتر فجر توسط قادر آشنا، راهی بود برای آرام کردن اتفاقات سال 98 و کنار کشیدن بخش مهمی از بدنه هنری کشور به واسطه سرنگونی هواپیمای اوکراینی. اتفاقی که شاید عامل عدم همراهی نادر برهانی مرند و شهرام کرمی در ادامه مسیر دولت حسن روحانی باشد. با این حال، در سایه کرونا، جشنواره 39 یک دورهمی بی‌سروصدا بود. همه چیز آنلاین بود و تئاتردوستان چندان تمایل نداشتند به این شیوه تازه‌مرسوم، نمایش‌ها را به تماشا بنشینند. به‌خصوص آنکه بیشتر نمایش‌های حاضر در جشنواره یا تکرار آثار گذشته بودند یا آثار ناشناخته‌ای که کمتر کسی را مجاب به دیدن می‌کرد. از برکات همین سکوت خبری و رسانه‌ای بود که قادر آشنا افسار فجر چهلم را در دست یار قدیمیش می‌گذارد تا شاید با کمرنگ شدن کرونا، جشنواره‌ای جذاب‌تر برگزار شود؛ اما شاید سادگی بیش از حد مسافرآستانه مناسبتی با چهل سالگی فجر نداشت. او مردی نبود که سرش درد بگیرد برای هیجان و شور. او فرهاد مهندس‌پور نبود که خود را در دهان اهالی رسانه بیندازد و در برابر توپخانه پرسش‌هایشان، پاسخ‌های ژورنالیستی دهد. مسافرآستانه مرد روزهای سخت نبود و برای درک این موضوع بهتر است به دوره 24ام جشنواره فجر بازگردیم؛ جایی‌که دولت اصلاحات رفته بود و میراث فجر پرسروصدای مهندس‌پور نصیب مسافرآستانه شده بود.در 30 دی 1384، حسین مسافرآستانه پای نخستین نمایش جشنواره‌اش نشست و از آنچه ساخته بود، ابراز خشنودی کرد. اولین جشنواره تئاتری زیر نظر محمود احمدی‌نژاد، توسط مدیر شورای نظارت عصر خاتمی برگزار می‌شد. آن سوی میدان نیز مدیر اداره کل هنرهای نمایشی کسی نبود جز حسین پارسایی که در دوران خاتمی، چند روزی رئیس تئاتر شهر شده و حضورش با توقیف نمایش «مجلس شبیه در ذکر مصایب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین» جنجالی شده بود. به هر حال مسافرآستانه همدل با شریف‌خدایی، مدیر دولت اصلاحات از سمت دبیری شورای نظارت استعفا داده و در انجمن نمایش جایگزین مهندس‌پور شده بود. او در واقع هر آنچه میراث مهندس‌پور بود را یک‌باره به دست آورده بود؛ همان‌طور که پارسایی یک شبه ره صد ساله مدیریت تئاتر را از دفتری در قم، به دست آورده بود.
حسین مسافرآستانه احتمالاً امسال هم برحسب عادت همان فراخوان همیشگی را منتشر کرده است و با همان ترفند به بچه‌ها بگویید چیزی هم سفارش‌گونه برای فجر مهیا کنند، قصد رفوع کردن این باگ همیشگی جشنواره کرده است. آثاری که نه جایزه‌ای کسب می‌کنند و نه نظری را جلب
با این وجود دوره 24ام قابل قیاس با دوره 40ام نبود. در اولین سال حضور اصولگرایان بر مسند دولت، حسین مسافرآستانه همان اسلوب مهندس‌پور را ادامه داد. او گویی جرأت تغییرات را نداشت و تمایلش آن بود که با کمترین حواشی جشنواره‌اش را پیش برد. اولین نیاز حضور چهره‌های شاخص است. آزیتا حاجیان، سیاوش طهمورث، مسعود رایگان، مجید جعفری، حسین عاطفی، بهروز غریب‌پور، هادی مرزبان، قطب‌الدین صادقی، کوروش نریمانی، حمیدرضا نعیمی، محمد رحمانیان، رضا صابری، نادر برهانی‌مرند، سیامک احصایی و اکبر زنجانپور شاخص‌ترین چهره‌های آن دوره بی‌جایزه بود. از این جمع 16 سال بعد، در حضور مجدد اصولگرایان تنها رضا صابری در جشنواره مسافرآستانه ارائه اثر می‌کند. البته بخش بین‌الملل جشنواره پربارتر بود. آثاری از فرانسه، آلمان، ژاپن، کرواسی، هلند، روسیه، سوئیس، اسپانیا، مجارستان، رومانی، اسلوونی و ترکمنستان در جشنواره آن سال داغ‌کن جشنواره به حساب می‌آمد که از قضا تنها یک کشور 16 سال بعد مسافرآستانه را همراهی می‌کند: ترکمنستان.
اگر جشنواره 24ام تئاتر فجر برای حسین مسافرآستانه محبوبیت و رسیدن به صندلی مدیریت اداره کل هنرهای نمایشی را به ارمغان آورد؛ اما جشنواره چهل‌ام هیچ دستاورد روشنی برای او نداشته است
بی‌شک دوره 24ام جشنواره فجر، جشنواره‌ای محبوب برای دستگاه کنونی ارشاد نیست. نام‌ها و کشورهای ذکر شده برای وزارت ارشاد کنونی ارزش چندانی ندارد و طیف هنرمند مذکور، به نظر خارج از چارچوب‌های اولیه‌ای است که در فجر نخستین تبیین شده است. شعارهای محمدمهدی اسماعیلی در مقام وزیر ارشاد، چیزی شبیه نیازها و خواسته‌های دهه شصتی وزارت ارشاد بود. حتی برخی نگاه‌های او شباهت زیادی به رویه سیدمصطفی میرسلیم، در مقام اصولگراترین وزیر ارشاد در تمام ادوار داشت. پس به نظر قرار بود جشنواره چهلم، به عنوان اولین جشنواره فجر دولت ابراهیم رئیسی، بازتابی از این خواسته‌ها و حتی بازگشت‌ها باشد. نخستین شمای این وضعیت را می‌توان در پوستر جشنواره جستجو کرد که بازگشت به همان عناصر محبوب دولت‌های اصولگراست. استفاده از نمادهای سنتی و استعاری کلیشه‌ای مثل چراغ و سرو و بازتاب مفاهیمی چون پایداری در هنر. اما با پوستر که جشنواره انقلابی و دهه شصتی نمی‌شود.
جشنواره تئاتر فجر نخستین اتمسفر بود برای مرکززدایی تئاتر. حضور حداکثر غیرتهرانی‌ها تا دوره دوازدهم چنان پررنگ است که اساساً فجر جایی است برای درک وضعیت تئاتر اقصا نقاط ایران؛ اما از قضا فجر چهلم یک رکب اساسی به این شعار بود. تنها چهل درصد از آثار حاضر در فجر به غیرتهرانی‌ها اختصاص داشت و این در حالی بود که در دوره حسن روحانی با تمام شعائر مرکزگرایش، نسبت پنجاه‌پنجاه عملی شده بود. کافی است مصاحبه هنرمندان غیرتهرانی درباره وضعیت اسکان و پذیراییشان را مطالعه کنید تا دریابید چگونه آنان در برابر هنرمند تهرانی میزبان و هنرمند خارجی سوگلی، جنس سوم به حساب آمده‌‌اند. نه خبر از اسکان درست و درمان در هتل بوده است و نه پذیرایی متناسب یک رویداد فرهنگی. تفکیک میز غذا یکی از مدعیات گروه‌های شهرستانی است، البته این رویه مسبوق به سابقه است. نگارنده تجربه مشابهی در یکی از ادوار جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در همدان داشته است.
دومین گام رسیدن به مفاهیمی بود که دال بر پیروزی انقلاب و دستاوردهای آن بود؛ اما محصول نهایی، آنچه جدول ارائه داده بود کاملاً متفاوت از ذهن سیاستگذاران فرهنگی دولت ابراهیم رئیسی بود. پس عجیب نبود مانع از اجرای «خاک سفید» می‌شوند، «بک تو بلک» با اما و اگر اجرا می‌رود و تقریباً تمامی آثار معمول و غیرمعمول به سبک نامعمول سانسور می‌شوند؛ چون بیشتر آثار حاضر در فجر هیچ سنخیتی با اولویت‌های فجر ندارند. حسین مسافرآستانه احتمالاً برحسب عادت همان فراخوان همیشگی را منتشر کرده است و با همان ترفند به بچه‌ها بگویید چیزی هم سفارش‌گونه برای فجر مهیا کنند، قصد رفوع کردن این باگ همیشگی جشنواره کرده است. آثاری که نه جایزه‌ای کسب می‌کنند و نه نظری را جلب. پس گویی افزایش دو برابر بودجه جشنواره هم نمی‌تواند جشنواره چهلم – به یاد داشته باشیم که عدد چهل به لحاظ استعاری بار مذهبی دارد- را تبدیل به جشنواره‌ای موضوعی کند. موضوع جشنواره برحسب اولویت‌هایش چیزی جز مذهب، انقلاب و اخلاق نیست.
اگر جشنواره 24ام تئاتر فجر برای حسین مسافرآستانه محبوبیت و رسیدن به صندلی مدیریت اداره کل هنرهای نمایشی را به ارمغان آورد؛ اما جشنواره چهل‌ام هیچ دستاورد روشنی برای او نداشته است. او که سه سال پیش در زمان نشستن بر صندلی مدیریت تماشاخانه ایرانشهر گفته بود «این حضور موقتی است»، به جشنواره فجر همانند ایرانشهر نگاهی پردوام داشت. حضور پررنگ نیروهای شورای نظارت در هیأت انتخاب، داوری و حتی در مقام هنرمند روی صحنه، راهی بود برای جلوگیری از چالش‌ها و دردسرها؛ اما واقعیت آن است که فجر راهی برای دوام نیست؛ همان‌طور که چهل سال به هیچ دبیری رحم نکرده است.
دیدگاه تان را بنویسید