آسمان تجسمی کمی تا قسمتی آفتابی بود

سپیده کلارستاقی

سیزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در موسسه فرهنگی هنری صبا برگزار شد. نکته اینکه جشنواره هنرهای تجسمی فجر معمولا در میان سایر جشنواره‌های هنری فجر کم‌فروغ هست و مخاطبان کافی ندارد. اینکه با توجه به گستردگی عرصه هنرهای تجسمی و تعداد زیاد فعالان این حوزه در سراسر کشور، چرا جشنواره تجسمی فجر زیر سایه جشنواره‌های فیلم و موسیقی قرار می‌گیرد پرسشی است که باید آن را در جایی فارغ از سخنرانی‌های متولیان امر، آسیب شناسی کرد. اما از سوی دیگر باید اذعان داشت اگرچه در اکثر رویدادهای تجسمی، تمرکز بر هنرمندان پایتخت نشین است و شاهد تنوع پدیدآورندگان آثار هنری از نظر اقلیمی نبودیم اما در جشنواره هنرهای تجسمی فجر امسال شاهد بودیم که حدود ۷۰ درصد آثار متعلق به هنرمندان شهرستانی بود. این مهم نشان می‌دهد که ضرورت برگزاری رویدادهای هنری در شهرستان‌ها بیش از پیش بایست مورد توجه قرار گیرد. بر اهل هنر پوشیده نیست که هرچه خاصیت جغرافیایی هنر ایران و پدیدآورندگان آثار محدود به تهران و کلانشهرها نباشند، حتماً آثار هنری، معنای ایرانی را بیشتر پیدا می‌کنند. به هر روی میزان استقبال شرکت کنندگان در جشنواره تجسمی امسال بسیار خیره‌کننده بود و باعث شد تعداد آثار انتخاب‌شده برای حضور در نمایشگاه دو برابر سال گذشته باشد. ضمن اینکه با توجه به افزایش کمی و کیفی آثار ارسالی به جشنواره شاهد بودیم که داوران هم در مرحله پذیرش و هم انتخاب نهایی، گرفتار این پرسش اساسی بودند که کدام اثر را انتخاب کنند.

 تجلیل از مفاخر هنرهای تجسمی

مراسم اختتامیه سیزدهمین جشنواره تجسمی فجر قرار است روز پنجشنبه هفتم اسفند در تالار ‌وحدت با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و حضور محدود هنرمندان برگزار ‌شود‎. گفته شده که در این مراسم افزون بر اهدای جوایز به برگزیدگان، نشان افتخار مفاخر ‌هنرهای تجسمی نیز اهدا خواهد شد‎. چه اینکه در جشنواره سال گذشته نیز قرار بود تا عده‌ای از هنرمندان که ازنظر عیار هنری دارای جایگاه ویژه هستند مورد تقدیر قرار بگیرند، اما شیوع کرونا و لغو مراسم اختتامیه جشنواره باعث شد که این کار انجام نشود. امسال اما مراسم تجلیل از هنرمندان برگزار خواهد شد. جعفر ‌نجیبی هنرمند در رشته مجسمه و سرامیک، احمد عبداللهی‌نیا در رشته کاریکاتور، سعید رزاقی در رشته ‌تصویرسازی، گارنیک درهاکوپیان در رشته نقاشی، خشایار ‌قاضی‌زاده در رشته نگارگری، احمد آقا قلی‌زاده در رشته گرافیک، یعقوب آژند در رشته پژوهش، محمدحسین حیدری در رشته عکاسی و محمد سلحشور در رشته خوشنویسی، هنرمندانی هستند که مورد تقدیر قرار می‌گیرند.

 ستارگان هنر ایران

بخش ستارگان جهانی هنر ایران شامل آثار هنرمندانی بود که خارج از ‌کشور در دوسالانه‌ها و جشنواره‌ها طی سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ جایزه گرفتند. اما آنچه که در بازدید حضوری ما هویدا بود نمایش آثار قوی و ضعیف از هنرمندان حرفه ای تا نیمه حرفه ای کشورمان بود که برخی از آن‌ها در جشنواره‌های درجه چندم خارجی، عنوانی کسب کرده بودند. نکته اینکه در عرصه هنرهای تجسمی برگزیدن یک اثر به عنوان برنده، شامل ویژگی‌های مختلف هنری و سلیقه‌ای است. مضاف بر اینکه  بر کسی پوشیده نیست که عنوان ستارگان جهانی هنر ایران در وهله نخست باید شامل هنرمندانی شود که در جهان نامدارند و آثارشان به قیمت‌های بالا در حراجی‌های بین‌المللی خرید و فروش می‌شوند و یا برگزیدگان معتبرترین فستیوال‌های بین‌المللی. سپس هنرمندانی شامل این عنوان می‌شوند که در بحث تکنیک و جهانبینی و متریال دارای نقاط قوتی چشمگیر باشند تا فرق بین اینان با هنرمندان آماتور مشخص شود نه اینکه شاهد باشیم برخی ستارگان هنر از برخی چهره‌های آماتور حاضر در همین جشنواره،آثار ضعیف‌تری خلق کرده باشند.

 رقابت هنرمندان برای طوبای زرین

‌ بخش اصلی جشنواره هنرهای تجسمی فجر که به شکل رقابتی برگزار می‌شود «طوبای زرین» نام داشت. عکاسی، نقاشی، گرافیک، تصویرسازی، خوشنویسی،  نگارگری، مجسمه‌سازی، کاریکاتور، هنرهای جدید و سرامیک، رشته‌های ده‌گانه بخش طوبای زرین جشنواره هستند. از آنجا که روایت بازدیدمان از 10 رشته مزبور نیازمند ده‌ها صفحه روزنامه است به ناچار تنها بخشی از آن را مرور می‌کنیم.  در شاخه نقاشی این بخش، درنهایت ۸۳ اثر از ۶۴ هنرمند به نمایش درآمد. البته معمولا در جشنواره‌های مختلف بیشترین تعداد شرکت‌کننده را در بخش نقاشی شاهد بودیم اما در این دوره از جشنواره، رتبه دوم را از نظر تعداد شرکت‌کننده به خود اختصاص داد. انچه از مجموعه آثار برآمد این نکته بود که در جشنواره امسال به‌ندرت با آثار انتزاعی مواجه بودیم اما آثار فیگوراتیو و پرداختن به انسان، جایگاه قابل‌توجهی داشت و توجه به فضای داخلی منزل یا مناظر شهری هم در آثار مختلف دیده می‌شد. همچنین در بعضی از آثار متریال‌های رایج نقاشی به کار نرفته و نقاشان از مواد مختلف برای خلق آثار بهره بردند. شاخه عکاسی بخش طوبای زرین، میزبان ۶۲ اثر از ۶۰ هنرمند بود. البته با توجه به شیوع کرونا در جامعه، بسیاری از عکاسان با ثبت تصاویر مستند، تأثیرات این بیماری بر زندگی انسان‌ها را به نمایش گذاردند. در مجموعه‌های عکس با آثاری مواجه بودیم که پیرامون یک موضوع شکل گرفتند و استیتمنت عکاس را همراه خود داشتند. در شاخه مجسمه ۴۱ اثر از ۴۰ هنرمند به نمایش درآمد. این در حالی است که سال گذشته بخش مجسمه یکی از کمترین تعداد آثار را در خود داشت.

همچنین سال گذشته کم‌اقبال‌ترین بخش جشنواره مربوط به هنرهای جدید بود که تنها پنج هنرمند در آن حضور داشتند، اما امسال شاهد حضور ۳۸ اثر از ۳۶ هنرمند در این بخش بودیم که آثار متنوعی در زمینه چیدمان، ویدئوآرت، پرفورمنس و... ارائه کردند. در بخش خوشنویسی هم ۷۸ اثر از ۶۹ هنرمند به نمایش درآمد. تعداد زیادی از آثار به خوشنویسی کلاسیک اختصاص یافت و خط نستعلیق جایگاه نخست را در میان انواع خطوط داشت. پس از آن خط شکسته‌نستعلیق و تعدادی هم با خطوطی مانند نسخ، ثلث و... نگاشته شدند. نقاشیخط هم حضور پر رنگی داشت و جلوه‌های متنوعی از طرح و رنگ را در این آثار قابل مشاهده بود. در بخش نگارگری و تذهیب، ۷۸ اثر از ۷۲ هنرمند به نمایش درآمد. شمسه یکی از فرم‌های رایج در تذهیب و گل و مرغ از شاخه‌های شناخته شده نگارگری در این جشنواره حضور پررنگ داشتند. بخش تصویرسازی رتبه نخست در تعداد آثار را به خود اختصاص داد.

در این بخش ۲۱۲ اثر از ۹۹ هنرمند به نمایش درآمد که در میان آنها می‌توان تکنیک‌های متنوع و فضاهای جذاب شخصی را مشاهده کرد. همچنین تعدادی از آثار به صورت نسخه اصلی به نمایش درآمد و تعدادی دیگر بر روی شاسی چاپ شدند. در بخش سرامیک ۲۱ اثر از ۱۸ هنرمند به نمایش درآمد. در بخش کاریکاتور و کارتون نیز ۴۷ اثر از ۳۸ هنرمند به نمایش درآمد که انتظار می‌رفت با توجه به هیات داوران قوی، اکثر چهره‌های مطرح کاریکاتور کشور در این بخش حضور بهم رسانند که این مهم بنا بدلایلی نامعلوم رخ نداد . در بخش گرافیک، ۳۹ اثر از ۲۷ هنرمند به نمایش درآمد. آثار گرافیک تنها مختص طراحی پوستر است و بیشتر کارهای به نمایش درآمده مربوط به نمایش‌ها یا نمایشگاه‌های هنری بودند.

 تا پایان چگونه باشد

اگرچه جشنواره سیزدهم شامل بخش‌های متنوع دیگری نیز بود که در این مقال فرصتی برای روایت شان فراهم نشد اما امید می‌رود که تلاش‌های برگزارکنندگان در روز اختتامیه به درستی به ثمر نشیند و شاهد داوری‌های موثری در انتخاب برگزیدگان این رویداد مهم باشیم. فارغ از این در مجموع به نظر می‌آمد آثار ‌‌منتخب این دوره نسبت به دوره‌های قبل کمتر تحت تأثیر سلیقه‌های حزبی و سیاسی قرار گرفته و گذشته از تعداد معدودی آثار ضعیف که در کمال تعجب به نمایش درآمدند ، می‌توان به استقبال بیش از پیش جشنواره هنرهای تجسمی فجر طی سال‌های آتی خوشبین بود.