گرمابه‌گردی در تهران

آرزو احمدزاده ، راهنمای طبیعت‌گردی 

در سال‌های گذشته، بازار، حمام و قهوه‌خانه‌های ایران؛ فرصتی برای تعامل اقتصادی و فرهنگی و تجاری و گفت و شنودهای روزمره بود. شاید به همین خاطر، بازار و حمام، همواره از معماری تحسین‌برانگیزی در کشور برخوردار بوده و معمولا با تزئیناتی چون کاشی‌کاری، نقاشی، کادربندی و دکوراسیون سنتی جذابی همراه می‌شد. به همین منظور معمولا در کنار بازارها، حمام و مدرسه و مسجد احداث می‌شد و این سه عنصر، بخشی از سبک زندگی روزانه مردم را تشکیل می‌داد. به هر شهری که سفر کنید یکی از اماکن دیدنی آن قطعا حمام قدیمی شهر است که غالبا تغییر کاربری داده و به موزه و یا بازارچه صنایع دستی تبدیل شده ‌است. و البته کم و بیش حمام‌هایی یافت می‌شوند که هنوز تنورشان روشن است و آب‌شان گرم. یکی از گرمابه‌های تهران که با اندک بازسازی هنوز فعال است، گرمابه باب همایون واقع در میدان امام خمینی، خیابان باب همایون، کوچه قنات است. اسم حمام نمره که می‌آید یاد خاطرات بزرگترهای فامیل می‌افتم. دور هم که جمع می‌شوند یکی از خاطرات مشترک همه‌شان حمام نمره است، که از صبح زود بقچه به بغل می‌رفتند حمام و نوبت می‌گرفتند و حمام رفتن آنقدر طولانی می‌شد که کار به خوردن گوشت کوبیده با نوشابه کاندا می‌کشید، اوستای حمامی که یک به یک نمره‌ها را صدا می‌زد و پشت سرش این عبارت نوشته شده بود: «هر‌که دارد امانتی موجود، بسپارد به بنده وقت ورود / گر شود امانتش مفقود، بنده مسئول آن نخواهم بود» . که البته این شعر لطیف امروزه به جمله امری « این مکان هیچ مسئولیتی در قبال لوازم شخصی شما ندارد.» تغییر یافته است. 

بگذریم. به حمام باب همایون رفتیم و طلب یک کابین نمره کردیم. برای من گرمابه ندیده خیلی فضای جالبی بود. یک حوض در میان و دورش پر بود از کمد. و البته این فضا برای مادرم یادآور خاطرات کودکی بود و به محض ورود جزء به جزء حمام را برایم توصیف می‌کرد. تعجب نکنید، گرمابه باب همایون چند روز در هفته مخصوص بانوان است و ما نیز می‌توانیم از این فضای دلنشین لذت ببریم. گرمابه باب همایون چیزی حدود 300 سال قدمت دارد و بازمانده از دوران قاجار است که هنوز پابرجا و دایر است. در انتها زن اوستای حمامی با یک لیوان نوشابه خنک از ما پذیرایی کرد و از گرمابه بیرون زدیم و به سراغ حمام نواب رفتیم که امروزه تبدیل به موزه و بازارچه سنتی شده است. در محله عودلاجان وقتی وارد خیابان پیک دامغانی شدیم، عمارتی آجری نظرمان را جلب کرد که بر سر در آن با کاشی‌های آبی و خط نستعلیق نوشته شده است: خانه صنایع‌دستی و هنر حمام نواب. این حمام روزگاری لوکیشن برخی فیلم‌های معروف و قدیمی سینمای ایران - مانند فیلم قیصر- و شاهد حضور بزرگان سینمای ایران بوده است.  حمام نواب بیش از یک هزار متر مربع مساحت دارد که حدود 20 پله از کف بازار پایین‌تر است و آب آن از قناتی معروف به حاج علیرضا تامین می‌شده. این حمام قبلاً یک چاله حوض و سه خزینه داشته که چاله حوض آن، از بزرگ‌ترین چاله حوض‌های تهران بوده است. برای رفتن به بازارچه حمام  نواب و دیدن یکی از اماکن تاریخی تهران قدیم، اگر خیابان ری را از سمت سه راه امین‌حضور طی کنید، در نیمه راه، دست راست، کوچه‌ای وجود دارد که به کوچه دردار غربی شهرت دارد. وقتی به انتهای کوچه برسید، بازارچه‌ای نمایان می‌شود که طاق فلزی و مغازه‌های بسیار دارد.