به‌زودی بارورسازی ابرها در ۱۰ استان آغاز می‌شود
ببار ای بارون ببار
معمولا هر وقت که حرف خشکسالی و کم‌آبی به میان می‌آید، بارورسازی ابرها یکی از اصلی‌ترین گزینه‌هایی است که به ذهن عده‌ای از افراد می‌رسد. با وجود اینکه مدت‌هاست این نام بسیار زیاد در رسانه‌ها و از زبان مسئولان شنیده شده است، اما تعداد کسانیکه درباره این روش خاص برای مبارزه با خشکسالی، اطلاعات دقیق و علمی داشته باشند، زیاد نیست. واقعیت این است که بارورسازی یکی از روش‌های خوب برای افزایش باران در یک منطقه است، اما برای اینکه در زمان اجرای پروژه، بارورسازی ابرها دارای کمترین میزان خطا باشد و همچنین نتیجه بهتر با کارایی مطلوب‌تری را کسب کند، باید یک سری اصول و قواعد را رعایت کرد. البته لازم به ذکر است که بارورسازی ابرها از حوالی دهه ۱۳۵۰ شمسی در ایران به عنوان یک راه‌حل جدی برای مبارزه با خشکسالی در‌نظر گرفته شد.
باروری ابرها به عنوان یک روش تعدیل آب‌و‌هوا، افزودن مواد به داخل یک ابر (با استفاده از «ژنراتور‌های زمینی، موشک، و یا هواپیما) با هدف تقویت تشکیل و رشد «بلور‌های یخ» و درنتیجه افزایش بارش (برف و یا باران) می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر باروری ابرها روشی جدید برای تأثیرگذاری بر روی ابرهای طبیعی است که در آن با استفاده از مواد شیمیایی آب بیشتری از ابر به شکل باران یا برف گرفته می‌شود. بیشترین عواملی که در باروری ابرها برای تولید باران سرد و طرح‌های باروری ابرها برای تقویت بارش برف به کار می‌روند یدید نقره و یخ خشک (دی‌اکسید کربن منجمد) هستند. عواملی دیگر مانند گازهای مایع (به‌عنوان مثال نیتروژن مایع) نیز می‌توانند برای بارور‌کردن ابرها در این دسته مورد استفاده قرار گیرند.
برای بارورسازی باید از ابتدا ابری وجود داشته باشد تا بتوان چنین پروژه‌ای را روی آن پیاده کرد. در مناطقی که ابرناکی کمی داشته باشند همچون کویرهای یزد، کرمان یا مناطقی از خراسان‌جنوبی نمی‌توان این روش را انجام داد
مسائل زیادی در بارور‌شدن ابرها موثر هستند که دانشمندان با بررسی آن‌ها باید بتوانند بهترین زمان و مکان را برای اجرای پروژه بارورسازی انتخاب کنند. بر‌این‌اساس در این گزارش به این سوال پاسخ داده می‌شود: بارورسازی ابرها چطور صورت می‌گیرد؟ از نظر علمی چه مزیت‌ها و معایبی بدنبال دارد؟ و برای اینکه در حین اجرای پروژه خطای کمتری وجود داشته باشد و نتیجه بهتری بدست آید، باید چه فاکتورهایی در‌نظر گرفته شود؟ بر‌این‌اساس و با‌توجه به تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده بارورسازی از حوالی دهه ۱۳۵۰ شمسی در ایران به عنوان یک راه‌حل برای مبارزه با خشکسالی جدی گرفته شده است.
بارورسازی ابرها در ایران توسط وزارت نیرو و به کمک سپاه به زودی در استان‌های یزد، چهارمحال‌و‌بختیاری کهگیلویه و بویراحمد اصفهان، خوزستان کرمان و فارس از طریق هواپیما و مناطقی همچون خراسان‌جنوبی و آذربایجان‌شرقی و غربی از طریق پهپاد اجرا خواهد شد
در اواخر این دهه و پیش از پیروزی انقلاب یک شرکت کانادایی ایستگاه‌های زمینی سوزاندن پروپان که ماده اولیه برای تولید نقره یدید را فراهم می‌کند، در چند بخش کوهستانی از کشور ایران راه اندازی کرده بود. این پروژه سالها متوقف ماند تا این که از سال ۱۳۷۷ و با ورود کارشناسانی روسیه این فناوری مجددا در کشور پیاده شد. تفاوت طرح جدید با طرح قدیم این بود که اصرار مسئولان ایرانی این‌بار بر انتقال فناوری و تجهیزات بود. به همین دلیل، از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۶ برنامه‌هایی برای آموزش انتقال فناوری و تجهیزات اجرا شد. به‌این‌ترتیب از سال ۱۳۸۶ و بعد از انتقال فناوری، محققان و پژوهشگران ایرانی خود، یکی از اجرا‌کنندگان پروژه بارورسازی ابرها هستند.
از‌اینرو به گزارش حوزه محیط‌زیست باشگاه خبرنگاران جوان، بارورسازی ابرها به فرآیند اضافه کردن مواد‌شیمیایی به ابر برای افزایش بارش گفته می‌شود. در این فرآیند ذرات کوچکی در ابرها پخش می‌شود تا به بارش برف یا باران کمک کنند.
بر‌این‌اساس با‌توجه به تحقیقات گسترده‌ای که در زمینه بارورسازی ابرها در ایران صورت گرفته و همچنین کاهش میزان بارندگی و معضل کم‌آبی کشور قرار است بارورسازی ابرها در ایران به زودی در ۱۰ استان کشور آغاز شود؛ البته صحبت از انجام این پروژه در شرایطی است که مخالفان بسیار زیادی برای جلوگیری از انجام این اقدام نیز وجود دارد.
بارورسازی در چه کشور‌هایی استفاده شده؟
سازمان هواشناسی جهانی در سال ۲۰۱۳ اعلام کرده ۴۲ کشور و در سال ۲۰۱۶ اعلام کرده ۵۶کشور این روش را به کار می‌گیرند. برای مثال استرالیا از سال ۱۹۴۷ این برنامه را به طور مداوم به‌کار بسته است. چین از سال ۱۹۵۸، تایلند از سال ۱۹۷۱ و آمریکا بارورسازی ابرها را در ۹ ایالت انجام می‌دهد.
در کشور ایران عموما با تزریق نقره یدید به داخل ابر یا اطراف آن عملیات بارورسازی صورت می‌گیرد. استفاده از این ماده، در «ابرهای سرد» که درجه حرارتشان کمتر از صفر درجه سانتی‌گراد است، کاربرد دارد
در ایران تحقیق روی این روش از سالها پیش آغاز شده و مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها وابسته به مرکز تحقیقات آب در وزارت نیرو، به عنوان تنها مرکز اجرایی و تحقیقاتی در زمینه تعدیل وضع هوا و انجام پروژه‌های افزایش بارش در کشور، روی این روش متمرکز شده است.
کمتر از 50 تومان هزینه بارورسازی ابر‌هاست
حال با‌توجه به موضوع کاهش بارندگی در کشور و نیز معضل کم‌آبی، استفاده از روش بارورسازی ابرها در محافل مختلف مدیریتی مطرح شده و قرار است به عنوان یکی از راهکارهای افزایش بارندگی اجرایی شود.
بررسی‌های موسسه آب دانشگاه تهران برای سال آبی ۹۳-۹۴ نشان می‌دهد که میزان افزایش بارش در ایران‌مرکزی به‌گونه‌ای بوده است که حدود ۲ میلیارد مترمکعب آب (دو برابر حجم مخزن سد زاینده‌رود) از طریق بارورسازی ابرها استحصال شده است. طبق بررسی‌های این مرکز و ارزیابی صورت گرفته، هزینه قیمت تمام شده برای هر مترمکعب آب از روش بارورسازی، کمتر از ۵۰ تومان محاسبه شده است.
مواد مورد استفاده در فرایند بارورسازی
مواد مورد استفاده در فرایند بارورسازی به اقلیم هر منطقه و شرایط ابر بستگی دارد. در کشور ایران عموما با تزریق نقره یدید به داخل ابر یا اطراف آن عملیات بارورسازی صورت می‌گیرد. استفاده از این ماده، در «ابرهای سرد» که درجه حرارتشان کمتر از صفر درجه سانتی‌گراد است، کاربرد دارد. برای بارور کردن «ابرهای گرم» که دمایشان بالاتر از صفر درجه سانتی‌گراد است، از مواد جاذب رطوبت مانند نمک طعام استفاده می‌شود.
چرا قطره‌های آب در ارتفاع زیاد یخ نمی‌زنند؟
هرچقدر ارتفاع بیشتر می‌شود معمولا هوا هم سردتر می‌شود. این مسئله به تجربه و در زمان کوهنوردی در ارتفاع بالا که همیشه پر از یخ و برف است، قابل لمس و مشاهده می‌باشد. معمولا در فصل‌های سرد سال، دما به زیر صفر درجه سانتی‌گراد می‌رسد. با‌وجود این، در بسیاری از مواقع آب در ارتفاع زیاد حتی با‌وجود اینکه دما بسیار پایین است، یخ نمی‌زند. دلیلش این است که آب برای یخ زدن به جز دما به عوامل دیگری نیز وابسته است. گرد‌و‌غبار، نمک سطح دریا و بعضی باکتری‌ها جزء عواملی هستند که اگر در قطره‌آب وجود داشته باشند، به یخ‌زدن آن کمک می‌کنند. نقره یدید هم دقیقا حکم ناخالصی برای قطره‌ها را دارد و کمک می‌کند آن‌ها راحت‌تر به کریستال یخ تبدیل شوند.
علت خشکسالی ایران
دلیل کاهش باران در ایران با جهان متفاوت است. هرچند کشور ایران نیز در مجموع از رفتار جهان تاثیر می‌پذیرد، اما بخش زیادی از دلایل کم‌شدن بارش در سطح کشور لزوما ارتباطی به آنچه در جهان رخ می‌دهد، ندارد. «فرید گلکار»، رئیس «مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها» تغییر کاربری‌ها در سطح گسترده را یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش بارندگی در کشور ایران می‌داند و می‌گوید: «اگر آب تالاب‌ها مملو از ذرات ریز ناخالصی بود. روی برگ و تنه درختانی که در باغ‌ها بودند هم، نوعی باکتری زندگی می‌کرد که بر اثر تبخیر به آسمان می‌رفت و موجب بارور‌شدن ابرها می‌شد. در نتیجه این ذرات ریز «هسته‌های یخ‌ساز» را تشکیل می‌دادند و به‌این‌ترتیب باعث بارش می‌شدند. اما در حال حاضر انسان‌ها در یک مقیاس وسیع، کاربری این مناطق طبیعی را تغییر داده‌اند. جنگل را از بین برده و کشتزارها را به خانه تبدیل کرده‌اند و به‌این‌ترتیب آب‌های سطح‌زمین را خشک کرده‌اند. در نتیجه طبیعت هم به بشر این جواب را داد و خشکسالی را بوجود آورد.»
عوامل موثر در موفقیت و شکست بارورسازی
هدف اصلی و مهم بارورسازی اضافه‌کردن هسته‌های یخ‌ساز به ابر است. اما زمان اجرای این برنامه هم بسیار مهم است، چون این عملیات پیچیده به فاکتورهایی مانند ساعت اجرا، سرعت و جهت وزش باد، فصل و شرایط محیطی وابسته است. اگر همه این شرایط مهیا باشند و به بهترین شکل، ساماندهی شده باشند، بارش در بهترین حالت حدود ۱۵ درصد افزایش پیدا می‌کند.
توجه به این نکته ضروری است که بارورسازی باید روی ابر پیاده شود. پس از ابتدا باید ابری وجود داشته باشد تا بتوان چنین پروژه‌ای را روی آن پیاده کرد. در مناطقی که ابرناکی کمی داشته باشند، نمی‌توان این روش را انجام داد. کویرهای یزد و کرمان یا مناطقی از خراسان‌جنوبی به‌طور طبیعی زمان ابرناکی کمتری نسبت به بقیه مناطق کشورمان را دارند و بر‌این‌اساس احتمال موفقیت پروژه‌های بارورسازی در آن‌ها کمتر است.
به‌این‌ترتیب بارورسازی ابرها در ایران توسط وزارت نیرو و به کمک سپاه به زودی در استان‌های آذربایجان‌شرقی و غربی آغاز خواهد شد، این در‌حالی است که مخالفان بسیاری در این زمینه وجود دارند.
بارورسازی چه تاثیرات منفی دارد؟
بعضی از مخالفان بارورسازی می‌گویند اضافه‌کردن ناخالصی می‌تواند به ضرر محیط‌زیست باشد و روی وضعیت زندگی جانوران و گیاهان در بلندمدت تاثیر منفی بگذارد. «جواد بداق جمالی»، عضو هیئت علمی دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران این حرف را به شدت رد می‌کند. به گفته او میزان ماده‌ای که به ابر تزریق می‌شود، چند کیلو در چندین کیلومتر مربع است. تراکم مواد بسیار کم است و نمی‌تواند آسیبی بزند. به جز این هم، این ماده بسیار کم‌خطر است.
با این حال بارورسازی مثل هر شیوه علمی دیگری یک روی منفی هم دارد. اگر مواد بارورکننده بیش‌از‌حد لازم به ابرها تزریق شوند، می‌توانند باعث نتیجه برعکس شوند. «جواد بداق جمالی» در این‌باره عددهای دقیق‌تری دارد: «اگر بذرپاشی حساب نشده و زیاد باشد، در بدترین حالت ۱۰ درصد از بارش کم می‌شود. اما هیچ‌وقت چنین اتفاقی نمی‌افتد، چون امکان ندارد کسی بی‌گدار به آب بزند و به صورت خودآگاه پول بیشتری هدر بدهد.»
همکاری سه جانبه برای بارورسازی ابرها
«فرید گلکار» مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها اظهار کرد: برای اجرای پروژه بارورسازی ابرها و همکاری با نیروی هوافضای سپاه هیچ مانعی وجود ندارد؛ و به زودی عملیات اجرایی بارورسازی آغاز خواهد شد. وی همچنین افزود: این پروژه در استان‌های یزد چهارمحال‌و‌بختیاری کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان خوزستان، کرمان و فارس از طریق هواپیما و مناطقی همچون خراسان جنوبی و آذربایجان شرقی و غربی از طریق پهپاد اجرا خواهد شد. وی اضافه کرد: در صورت تامین اعتبار باروری ابرها در استان کرمانشاه نیز به شیوه زمینی و از طریق ژنراتور انجام خواهد شد.
مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها اظهار کرد: قرارداد تامین پهپاد، مواد باروری هواپیما و تجهیزات قابل نصب روی آن با نیروی هوا‌و‌فضای سپاه آماده شده و به زودی وارد فاز اجرا خواهد شد.
«فرید گلکار» با اشاره به تامین «فلیر» و «پیروپاترون» به عنوان مواد قابل استفاده در باروری ابرها تصریح کرد: فلیر توسط نیروی هوافضا و پیروپاترون توسط صنایع دفاع در داخل تولید می‌شود. امکان خرید خارجی این مواد نیز وجود دارد، اما از چندین منظر، بهتر و شایسته است از تولید داخل استفاده شود.
دیدگاه تان را بنویسید