پروپاگاندای نماینده دومای روسیه، تلنگری به کیفیت محصولات کشاورزی بازار داخلی؛
صادراتی‌ها گواهی سلامت دارند، تکلیف داخلی‌ها چیست؟!
سعیده علیپور
در روزهای اخیر ویدئویی به کرات در شبکه‌‌های اجتماعی بازنشر شد که واکنش‌‌های فراوانی در پی داشت. در این ویدئو نماینده دومای روسیه در بازاری میوه همان کشور، هندوانه‌ای برمی‌دارد و می‌گوید: «هندوانه ایرانی نخرید، هندوانه داغستان بخرید! هندوانه‌‌های ایرانی برای سلامتی مضر است». او برای اثبات مدعای خود با دستگاه کوچک نیترات‌سنج، هندوانه مذکور را تست می‌کند. رقم نمایش داده شده 400 است. یعنی بیش از شش تا هفت برابر حد مجاز نیترات محصولات کشاورزی در ایران و روسیه.
اما این ویدئو که احتمالا با هدف حمایت از کشاورزان روس و برای جامعه هدف شهروندان روسیه تولید شده، در ایران به‌طورگسترده بازنشر و تقاضا برای هندوانه در بازار ایران با شدت قابل‌توجهی کم می‌شود و مردم نگران از وجود نیترات و بروز سرطان؛ دور و بر این میوه آبدار و خوشمزه نمی‌روند.
هرچند که پشت‌بند این ویدئو، در روزهای اخیر ویدئوها و اخبار متعددی درخصوص غیرعلمی بودن صحبت‌ها و تست نیترات نماینده دومای روسیه منتشر شد و تست‌‌های مختلف دیگری از هندوانه ایرانی گرفته شد که رقم نیترات موجود در آن را استاندارد نشان می‌داد، اما باز هم هندوانه ایرانی از هجمه‌‌ها نجات پیدا نکرد و به نظر می‌رسد حداقل تا چند روز آینده و کمرنگ شدن اثر ویدئوی نماینده روس، این بی‌التفاطی به هندوانه ایرانی ادامه داشته باشد.
برگشت محصولات کشاورزی ایرانی
با اینکه به نظر می‌رسد گزارش نماینده روس، در خصوص هندوانه ایرانی بی‌پایه و این محصول استاندارد باشد؛ اما واقعیت اینجاست که این نخستین بار نیست که محصولات کشاورزی ایرانی و مشخصا هندوانه در چنین مخمصه‌هایی گیر می‌افتد.
اردیبهشت ماه سال گذشته نیز چند صد تن هندوانه صادراتی ایران از عراق برگشت خورد. باری که بعد از برگشت آنطور که در خبرها آمده بود در بازار کردستان فروخته شد!
آنچه درباره علت این امر در فضای مجازی منتشر شد، رعایت نکردن استانداردهای خوراکی بود. البته مسئولین مربوطه هرگونه آلودگی را تکذیب کردند. مثلا علی نوری، معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار کردستان علت را عدم توافق طرفین در معامله در مرز عنوان کرد.
با این حال پیشتر دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده بود که برخی محموله‌های کشاورزی بنا به دلایل مختلف از جمله بالا بودن سموم و فلزات سنگین به کشور برگشت می‌خوردند.
تیر ماه پارسال همین ماجرا درباره پسته تکرار شد. رئیس انجمن پسته ایران مقصر ماجرا را آفلاتوکسین یا همان سموم قارچی معرفی کرد. متهمی که بار اولی نبود که نامش در چرایی برگشت خوردن محصولات کشاورزی به چشم می‌خورد.
نگرانی در خصوص بازار ایران
برگشت محصولات کشاورزی صادراتی چندین بار درخصوص سیب زمینی، گوجه فرنگی، کیوی و ... نیز رخ داد و محصولات ایران از هند، ازبکستان، عراق، امارات و .... برگشت خورد. هرچند بخشی از این برگشت‌‌ها را باید به حساب سیاست‌‌های کشورهای مقصد در حمایت از تولیدکننده داخلی‌شان یا حتی تغییر استانداردهای سلامت گذاشت و تماما مقصر را محصولات ایرانی ندانست؛ اما از سوی دیگر نگرانی‌‌ها درخصوص کیفیت این محصولات باقی است، به طوری که سال 1400 و در پی برگشت خوردن چندباره محصولات کشاورزی از چندین کشور، دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که «تمامی تجار و صادرکنندگان محصولات کشاورزی ملزم هستند که حداقل پنج روز قبل از حمل بار و هرگونه اظهار در گمرک‌ها، با مراجعه به معاونت‌های سازمان غذا و دارو در استان‌ها، گواهی سلامت محموله‌های صادراتی را اخذ کنند و صدور هرگونه مجوز بهداشتی توسط سازمان حفظ نباتات منوط به ارائه گواهی سلامت است». این تمهید برای خراب نشدن نام ایران در بازارهای صادراتی اتخاذ شد. اما در این میان سوال اینجاست که کیفیت سلامت محصولات بازار داخلی که در هیچ آزمایشگاهی رصد نمی‌شوند و کنترل خاصی هم بر آنها نیست، چگونه بررسی می‌شود؟
در حالی که کشاورزی در بسیاری از کشورهای دنیا به سمت یک شغل تخصصی رفته، در ایران اغلب تولیدات کشاورزی غیرعلمی تولید می‌شود و کشاورزان آموزش‌ندیده از روش‌‌های سنتی استفاده می‌کنند و در نتیجه میزان استفاده از کودهای شیمیایی و سموم با متر و معیار دقیقی سنجیده نمی‌شود. در این میان سوال اینجاست که آیا سازوکاری برای کنترل و نظارت بر این موضوع وجود دارد؟
بسیاری معتقدند که کاهش سطح آب‌‌های زیر زمینی سبب افزایش نیترات آب مورد استفاده در کشاورزی شده و از سوی دیگر ریزش زباله و فاضلاب‌‌ها در آب‌‌های جاری که در کشاورزی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، نیز آبیاری را آلوده کرده است.
در این میان در حالی که کشاورزی در بسیاری از کشورهای دنیا به سمت یک شغل علمی و تخصصی رفته است، در ایران همچنان اغلب تولیدات کشاورزی سنتی و غیرعلمی تولید می‌شود. کشاورزان آموزش‌ندیده نیز از همان روش‌‌های تولید سنتی استفاده می‌کنند و در نتیجه میزان استفاده از کودهای شیمیایی و سموم با متر و معیار دقیقی سنجیده نمی‌شود. در این میان سوال اینجاست که آیا سازوکاری برای کنترل و نظارت بر این موضوع وجود دارد؟
استفاده بی‌رویه از کودهای کشاورزی
هرچند که در برخی موارد مصرف کودها و سموم در تولیدات کشاورزی اجتناب‌ناپذیر است، اما استفاده بی‌رویه از آنها در برخی محصولات موجب آلودگی محصولات می‌شود.
مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی در مزارع و باغها تهدیدی جدی علیه سلامت انسان است، مثلا کود اوره به علت ارزان بودن به مقدار زیادی مصرف می‌شود که بعد از استفاده در محصولاتی مانند پیاز و سیبزمینی به نیترات تبدیل شده و در آن تجمع مییابد.
از جمله این آلودگیها تجمع نیترات، کادمیوم و عناصر سنگین در خاک و در بسیاری از سبزیجات بوده که در برخی از آنها این تجمع بسیار بیشتر و خطرناکتر است.
کارشناسان معتقدند؛ مصرف زیاد کودهای شیمیایی طی سالهای اخیر موجب ایجاد نگرانی‌هایی در بخش کشاورزی، محیط‌زیست و بهداشت شده است.
شهروندان ایرانی
در کجای ماجرا هستند؟
در حالی که در قانون اساسی درخصوص استفاده درست از کودها و سموم شیمیایی تاکید شده، اما گفته می‌شود همین کودهای شیمیایی بیش از سه دهه است که به وفور در صنعت کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و با ورود به سفره‌های آب زیرزمینی، وارد آب آشامیدنی مردم نیز می‌شود. کودها و سمومی که تشدید تحریم‌ها آنها را بی‌کیفیت‌تر از گذشته هم کرده است.
حسن خضری، کارشناس کشاورزی در این باره می‌گوید: «در حال حاضر از سه نوع کود در کشور استفاده می‌شود که در ترکیب با خاک، به کادمیم که ماده‌ای سمی و سرطان زاست، تبدیل می‌شود». به گفته او کودها بدون هیچ ملاحظه‌ای در کشاورزی استفاده می‌شود و هیچ نهاد و وزارتخانه‌ای درخصوص نحوه و میزان استفاده از آن نظارتی نمی‌کند.
با اینکه به نظر می‌رسد گزارش نماینده روس، در خصوص هندوانه ایرانی بی‌پایه و این محصول استاندارد باشد؛ اما واقعیت اینجاست که این نخستین بار نیست که محصولات کشاورزی ایرانی و مشخصا هندوانه در چنین مخمصه‌هایی گیر می‌افتد. اردیبهشت گذشته نیز چند صد تن هندوانه صادراتی ایران از عراق برگشت خورد و آنطور که در خبرها آمده بود در بازار کردستان فروخته شد!
علاوه بر این مطالعات کارشناسان کشاورزی نشان می‌دهد که استفاده از کودهای نیترات‌دار در اراضی کشاورزی سراسر کشور خصوصا در نواحی شمالی بسیار رواج دارد.
چراغ نظارت خاموش است
در حالی که هر شهروند ایرانی روزانه بیش از یک کیلو از محصولات کشاورزی استفاده می‌کند، ظاهرا مسئولان امر در این باره چندان عزم جدی برای کیفیت بخشی به محصولات ندارند.
این در حالی است که در سالهای پیش وزارت بهداشت با همکاری وزارت جهاد کشاورزی اقداماتی را در این عرصه آغاز کرد که به‌نظر می‌رسد نیمه تمام رها شد. در این طرح که در سال 94 آغاز شد، هشت نوع از محصولات پرمصرف کشاورزی مورد مطالعه قرار گرفت. مطالعاتی که نشان می‌داد در تولید این محصولات بیش از حد مجاز سم استفاده می‌شود.
مطابق این بررسی‌ها ۱۰ درصد از نمونه‌های مورد آزمایش از نظر باقیمانده سموم کشاورزی بالاتر از حد مجاز شناسایی شدند. هرچند که رئیس وقت سازمان حفظ نباتات به روند اجرایی این آزمایش‌ها انتقاداتی وارد کرد، ولی موضوع آنقدر مهم بوده که سازمان تعزیرات حکومتی نیز خواستار تشکیل جلسه‌ای به منظور بررسی این موضوع شد و از تمامی مسئولان مرتبط خواست تا به منظور رفع مشکل در این جلسه شرکت کنند.
در این طرح ۴ محصول شامل خیار، گوجه فرنگی، سیب درختی و برنج از نظر آفت‌کش‌ها و باقیمانده سموم و ۳ محصول سیب زمینی، پیاز و کاهو از نظر باقیمانده کودهای شیمیایی شامل نیترات و فلزات سنگین بررسی شدند که مطابق این بررسی‌ها ۱۰ درصد از نمونه‌های مورد آزمایش از نظر باقیمانده سموم کشاورزی بالاتر از حد معمول بودند.
در حالی که مسئولان پیگیری این موضوع در هر دو وزارتخانه بهداشت و جهاد کشاورزی امیدوار بودند که این طرح حداقل بخشی از امنیت غذایی از دست رفته سفره‌های ایرانی را بازگرداند، اما با بالا گرفتن مشکلات اقتصادی در کشور، پیگیری این موضوع نیز به حاشیه رانده شد. حال شاید ویدئوی اخیر نماینده دومای روسیه تلنگری باشد که کمی دقیق و موشکافانه به کیفیت محصولات کشاورزی در بازارهای داخلی بپردازیم.
دیدگاه تان را بنویسید