صادرات «گواهی سلامت» می‌گیرد؛ مصرف داخلی نه!

سعیده علیپور

موضوع برگشت محصولات کشاورزی صادراتی ایران به دلیل سموم بیش از حد این روزها در حالی به بخشی از اخبار روزانه تبدیل شده که افکار عمومی نگران است که همین محصولات ریجکت شده از سایر کشورها، به اجبار از سفره آنها سر درآورد و سلامت خود و خانواده‌هایشان را تهدید کند.

اما موضوعی که اخیرا وزارت جهاد کشاورزی هم آن را تأیید و ارائه گواهی سلامت برای صادرات را الزامی کرده، مورد تایید وزارت بهداشت قرار نگرفته است.

این وزارتخانه که به نظر می‌رسد باید مدافع تمام قد سلامت شهروندان باشد مسیر راحت‌تر یعنی کتمان موضوع را برگزیده و گویا ترجیح داده است پشت سلامت شهروندان ایرانی نباشد. دیروز مدیرکل دفتر بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت بهداشت در سخنانی در تناقض آشکار با اعلام اخیر وزارت جهاد گفت: «اینکه القا شده است محصولات کشاورزی عودت داده شده سموم بیش از حد داشتند، درست نیست».

علیرضا رحیم‌نیا در ارتباط با مداخله وزارت بهداشت در مساله برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایرانی از دیگر کشورها گفت: «خیلی وقت‌ها به خاطر سموم بیش از حد نیست که محصولات کشاورزی برگشت می‌خورند. ممکن است‌ عدم هماهنگی بین وزارتخانه‌ها وجود داشته باشد. تمام تولیدات کشاورزی باید از نظر قانونی تحت نظر وزارت بهداشت باشند. هماهنگی‌ها بین وزارتخانه‌ها می‌تواند بهتر شود اما اینکه القا شده است محصولات کشاورزی عودت داده شده سموم بیش از حد داشتند، درست نیست، البته آلودگی‌هایی وجود داشته و در موردی، قارچ خاصی در آن محصول کشاورزی بوده است که مشکل خاصی برای مردم ایجاد نمی‌کند، منتها چون در پروتکل‌های کشور مقصد نبوده است آن را عودت داده‌اند».

 او هرچند گفت که به هیچ عنوان سلامت مردم را با چیزی معاوضه و اجازه عرضه محصولات آلوده داده نمی‌شود، اما ماجرای اخیر را به‌رغم تایید وزارت جهاد کشاورزی نپذیرفت.

این اظهارات در حالی در تناقض آشکار با اطلاعیه وزارت جهاد کشاورزی بود که مجلس نیز وارد عمل شده و قرار است موضوع برگشت برخی محصولات کشاورزی از کشورهای همسایه و اوراسیا با حضور وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، امورخارجه، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، گمرگ ایران و سازمان توسعه تجارت ایران در دستور کار کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست بررسی شود.

تأیید سموم بالا در محصولات کشاورزی برگشتی

در ماه‌های اخیر در حالی چندین بار محصولات صادراتی کشاورزی ایران برگشت ‌خورد؛ که مسئولان ذی‌ربط داخلی توضیحی در خصوص آن ارائه ندادند. اما با اعلام نقض مکرر استانداردهای بهداشتی و بالا بودن میزان سموم از سوی کشورهای مقصد و رسانه‌ای شدن دلایل این برگشت، وزارت جهاد کشاورزی بالاخره در جلسه بین دستگاه‌های مربوطه ضمن تأیید بالا بودن سموم در برخی محصولات، از اضافه شدن گواهی سلامت برای صادرات اقلام کشاورزی خبر داد.

بر اساس گزارش ایسنا، ۱۳ دی ماه دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که برخی محموله‌های کشاورزی بنا به دلایل مختلف از جمله بالا بودن سموم و فلزات سنگین به کشور برگشت خوردند.

بر این اساس تمامی تجار و صادرکنندگان محصولات کشاورزی ملزم هستند که حداقل پنج روز قبل از حمل بار و هرگونه اظهار در گمرک‌ها، با مراجعه به معاونت‌های سازمان غذا و دارو در استان‌ها، گواهی سلامت محموله‌های صادراتی را اخذ کنند و صدور هرگونه مجوز بهداشتی توسط سازمان حفظ نباتات منوط به ارائه گواهی سلامت است.

شهروندان ایرانی در کجای ماجرا هستند؟

تا اینجای کار گویا تجار موفق شدند برای ناکام نماندن در صادرات خود، گواهی‌های تضمین‌کننده‌ای را دریافت کنند، موضوعی که به نظر می‌رسد کارکردی در داخل کشور ندارد و شهروندان ایرانی همچنان در معرض همین سموم خطرناک هستند.

در حالی که در قانون اساسی در خصوص استفاده درست از کودها و سموم شیمیایی تاکید شده، اما گفته می‌شود همین کودهای شیمیایی بیش از سه دهه است که به وفور در صنعت کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد

در همین باره پدرام سلطانی، نایب رئیس سابق اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در توئیتر در ارتباط با اینکه «وزارت جهاد کشاورزی بالا ‌بودن سموم و فلزات سنگین را در برخی محصولات کشاورزی پذیرفته و تکلیف کرده که برای صادرات باید «گواهی سلامت» دریافت شود»، نوشت: «اما برای فروش در بازار داخلی گواهی سلامت صادر نمی‌شود، هیچ سازوکاری هم درنظر گرفته نشده است.‌گویا همان «گواهی فوت» کفایت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند»! در حالی که در قانون اساسی موکدا ذکر شده است که استفاده از کودها و سموم شیمیایی نباید محیط‌زیست را آلوده کند، اما گفته می‌شود همین کودهای شیمیایی بیش از سه دهه است که به وفور در صنعت کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و با ورود به سفره‌های آب زیرزمینی، وارد آب آشامیدنی مردم نیز می‌شود. کودها و سمومی که تشدید تحریم‌ها آنها را بی‌کیفیت‌تر از گذشته هم کرد.

حسن خضری، کارشناس کشاورزی در این باره می‌گوید: «در حال حاضر از سه نوع کود در کشور استفاده می‌شود که در ترکیب با خاک، به کادمیم که ماده‌ای سمی و سرطان زاست، تبدیل می‌شود». به گفته او کودها بدون هیچ ملاحظه‌ای در کشاورزی استفاده می‌شود و نهاد و وزارتخانه‌ای در خصوص نحوه و میزان استفاده از آن نظارتی نمی‌کند.

علاوه بر این مطالعات کارشناسان کشاورزی استفاده از کودهای نیترات‌دار در اراضی کشاورزی سراسر کشور خصوصا در نواحی شمالی بسیار رواج دارد. به‌عنوان مثال کود اوره که به علت ارزان بودن به مقدار زیادی مصرف می‌شود، بعد از استفاده در محصولاتی مانند پیاز و سیب‌زمینی به نیترات تبدیل شده و در آن تجمع می‌یابد.

نیترات یک ماده سرطان‌زاست و باعث سرطان دستگاه گوارش، ناهنجاری‌های عصبی و اختلال در سیستم غدد درون‌ریز و سیستم ایمنی بدن می‌شود. کود‌های فسفاته نیز پس از مصرف در گیاهانی مانند سیب‌زمینی سم کادمیوم تولید می‌کنند که کادمیوم نیز علاوه بر خاصیت سرطان‌زایی، باعث کوتاهی قد در کودکان و اختلال در کارکرد کلیه‌ها می‌شود.

پیام آزاده، متخصص سرطان، مصرف زیاد کودهای شیمیایی را به‌دلیل میزان بالای کادمیوم و نیترات مضر می‌داند و با اشاره به این‌که کادمیوم و نیترات سمومی هستند که در 90 درصد از کودهای شیمیایی وجود دارند، به ایرنا می‌گوید: «نیترات پس از ورود به بافت میوه و سبزی و مصرف آنها در دستگاه گوارش تجمع پیدا می‌کند و عامل ایجاد تمام سرطان‌های دستگاه گوارش به خصوص معده و مری است. همچنین سبب طعم ناخوشایند میوه و سبزی می‌شود؛ به طوری که پس از گاز زدن سیب می‌بینید سریع کدر می‌شود».

وی از دیگر مضرات نیترات را از بین رفتن خواص آنتی‌اکسیدان و ضد سرطانی میوه و سبزی می‌داند و می‌افزاید: «هر یک کیلوگرم میوه تازه باید 50 میلی‌گرم نیترات داشته باشد و اگر مقدار آن بیش از این اندازه شود، مضر خواهد بود. درواقع درشتی میوه‌ها به دلیل نیترات بالای آنهاست».

پس از تأیید وزارت جهاد مبنی بر وجود سموم در محصولات کشاورزی برگشتی؛ مجلس نیز وارد عمل شده و قرار است موضوع برگشت برخی محصولات از کشورهای همسایه و اوراسیا با حضور وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، امورخارجه، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، گمرگ ایران و سازمان توسعه تجارت ایران در دستور کار کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست بررسی شود

چراغ نظارت خاموش است

در حالی که هر شهروند ایرانی روزانه بیش از یک کیلو از محصولات کشاورزی استفاده می‌کند، به نظر می‌رسد مسئولان امر در این باره چندان عزم جدی برای کیفیت بخشی به محصولات ندارند.

این در حالی است که در سال‌‌های پیش وزارت بهداشت با همکاری وزارت جهاد کشاورزی اقداماتی را در این عرصه آغاز کرد که به‌نظر می‌رسد نیمه تمام رها شد. در این طرح که در سال 94 آغاز شد، هشت نوع از محصولات پرمصرف کشاورزی مورد مطالعه قرار گرفت. مطالعاتی که نشان می‌داد در تولید این محصولات بیش از حد مجاز سم استفاده می‌شود.

مطابق این بررسی‌ها ۱۰ درصد از نمونه‌های مورد آزمایش از نظر باقیمانده سموم کشاورزی بالاتر از حد مجاز شناسایی شدند. هرچند که رئیس وقت سازمان حفظ نباتات به روند اجرایی این آزمایش‌ها انتقاداتی وارد کرد، ولی موضوع آنقدر مهم بوده که سازمان تعزیرات حکومتی نیز خواستار تشکیل جلسه‌ای به منظور بررسی این موضوع شد و از تمامی مسئولان مرتبط خواست تا به منظور رفع مشکل در این جلسه شرکت کنند.

 آن طور که هدایت حسینی، مدیرکل سابق نظارت بر فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو اعلام کرد؛ «در این طرح ۴ محصول شامل خیار، گوجه فرنگی، سیب درختی و برنج از نظر آفت‌کش‌ها و باقیمانده سموم و ۳ محصول سیب زمینی، پیاز و کاهو از نظر باقیمانده کودهای شیمیایی شامل نیترات و فلزات سنگین مورد بررسی قرار گرفت که مطابق این بررسی‌ها ۱۰ درصد از نمونه‌های مورد آزمایش از نظر باقیمانده سموم کشاورزی بالاتر از حد معمول بودند».در حالی که مسئولان پیگیری این موضوع در هر دو وزارتخانه بهداشت و جهاد کشاورزی امیدوار بودند که این طرح حداقل بخشی از امنیت غذایی از دست رفته سفره‌های ایرانی را بازگرداند اما با بالا گرفتن مشکلات اقتصادی در کشور، پیگیری این موضوع نیز به حاشیه رانده شد.

اما بعد از سال‌ها که ماجرای آلودگی محصولات کشاورزی در حاشیه امن قرار داشت، بار دیگر برگشت خوردن این محصولات از سوی دیگر کشورها، آن را به متن آورده و این نگرانی را تشدید کرده است که چه کسانی به شهروندان ایرانی بابت آلودگی این محصولات توضیح خواهند داد؟