در کشاکش خشکسالی، باران‌های سیل‌آسا مرگ و ویرانی به بار آورد؛
عیـش منغص
سعیده علیپور
استهبان 23 نفر، امامزاده داوود 12 نفر، سیستان‌و‌بلوچستان 5 نفر، کرمان 4 نفر، فیروزکوه 10 نفر، چالوس3 نفر، رودهن1 نفر و .... اینها آمار حداقلی مرگ‌و‌میر ناشی از سیلی است که در روزهای اخیر سراسر کشور را درنوردید. به این اعداد باید شمار فراوان مفقودی‌ها را نیز افزود تا تصویری واقعی‌تر از فاجعه پیش‌آمده به دست آورد. سیلی که سازمان هواشناسی و استانداری‌ها و فرمانداری‌ها و هلال احمر و ... می‌گویند در خصوص آن هشدار داده بودند، هرچند بسیاری آن را کافی ندانسته و معتقدند این میزان هشدار برای مردم کشوری که روزهای گرم و خشکسالی و بی‌بارانی را تجربه می‌کنند، کافی نبوده است. آنها با این هشدارها هجوم آب، با این حجم و وسعت را به سمت تفرجگاه‌ها، زیارتگاه‌ها، خانه‌ها، خودروها و از همه مهم‌تر جانشان باور نداشتند. گرچه به نظر می‌رسید مسئولان مربوطه هم که خود هشدار داده بودند تصور نمی‌کردند که میزان بارشی که حتی به پای سالیان قبل هم نرسیده تا این حد ویرانی بر جای بگذارد.
اما مقصر این ماجرا کیست؟ سازمان هواشناسی است که وسعت ویرانی را گزارش نداده بود، شهروندانی هستند که به هشدارها بی‌توجه بودند یا طبیعت که اساسا کار همیشگی‌اش را می‌کند. به باور کارشناسان محیط زیست تغییرات اقلیمی و خشکسالی و تجاوز به حریم رودخانه‌ها و ساخت و سازهای غیرمجاز در ردیف نخست متهمان سیل اخیر هستند که گفته می‌شود تا هفته آینده هم مهمان بیشتر استان‌های کشور خواهد بود.
بارش یک پنجم سال‌های قبل
باران شلاقی چهارشنبه شب تهران، سرجمع به 15 دقیقه هم نکشید که خبر رسید؛ امامزاده داوود در شمال غرب تهران را سیل برده و متعاقب آن خبرهایی در خصوص آمار مرگ‌و‌میرها و مفقودی‌ها و ویرانی‌ها بسیاری را بهت‌زده کرد. این ماجرا در کرمان، یزد، اصفهان، سیستان، فارس و .... هم درست به همین صورت تکرار شد. هر چند سرعت بارش در همان زمان کوتاه زیاد بود و مسئولان هواشناسی آن را ناشی از ورود سامانه بارشی مانسون به ایران دانستند و اعلام کردند که این سامانه دستکم تا یک هفته دیگر هم در آسمان ایران خواهد بود، اما باز هم یک سئوال بزرگ وجود داشت. بارانی که حتی کمتر از حجم بارش سال‌ها و دهه‌های قبلی بود، چرا این بار اینقدر اثر سهمگینی بر جا گذاشت؟
در این باره نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی معتقد است: «در بررسی‌های ابتدایی مشخص شد که وقوع حادثه تلخ سیلاب امامزاده داوود و مناطق همجوار آن دلایل متعددی دارد؛ عدم لایروبی و گابیون‌بندی حریم رودخانه، عدم اعمال مقتدرانه قانون در مورد هشدارها و تعطیلی و تخلیه محل و توقف یک خودرو در دریچه کانال رودخانه از جمله عواملی بودند که در کنار هم سبب طغیان سیل شدند و این فاجعه را به بار آوردند».
به باور کارشناسان محیط زیست، تغییرات اقلیمی و خشکسالی و تجاوز به حریم رودخانه‌ها و ساخت و سازهای غیرمجاز در ردیف نخست متهمان سیل اخیر هستند
محسن پیرهادی، تصریح کرد: «وزارت نیرو و به صورت ویژه سازمان منابع طبیعی موظف به لایروبی حریم رودخانه بوده‌اند، اما در لایروبی سهل‌انگاری و تعلل داشته‌اند و همین تعلل یکی از علت‌های اصلی خسارت‌بار شدن سیل کن شد، چرا که به گفته کارشناسان این حوزه در سال ۹۸ چون لایروبی مسیر رودخانه به موقع انجام شده بود، بارش که ۵ برابر میزان اخیر بود به راحتی کنترل و مانع از بروز حادثه شد، بنابراین ضروری که مسئولان شرح دهند چرا سیل اخیر که یک پنجم سال ۹۸ بوده چنین خسارت‌بار شده است؟».
وی در ادامه تاکید کرد: «در کنار سهل‌انگاری سازمان منابع طبیعی برای بستر‌سازی لازم جهت کنترل و مدیریت سیل، دلیل دیگری که سبب شکل‌گیری این حادثه شده، عدم اعمال قانون است. زمانی که خطر‌شناسی می‌شود و نسبت به وقوع آن هشدار داده می‌شود باید اعمال دقیق و جدی قانون صورت گیرد و دستگاه‌های مربوطه موظف می‌شوند با دادن هشدار جدی به مردم و کسبه و همچنین تخلیه و مسدود کردن راه‌های منطقه از حضور افراد در این موقعیت جلوگیری کنند، اما متاسفانه اعمال مقتدرانه قانون ازسوی ناجا و به طور مشخص راهداری برای منع مردم از حضور در منطقه و حتی خود امامزاده صورت نگرفته بود و مردم غفلت کردند و منجر به تلفات جانی هم شد».
ساخت‌و‌ساز‌های غیرمجاز و تجاوز به حریم رودخانه‌ها
با این حال بسیاری از کارشناسان شهری معتقدند ساخت و سازهای غیرمجاز و تجاوز به حریم رودخانه‌ها سبب شده است که باران‌های اخیر اینگونه ابعاد فاجعه‌باری به خود بگیرد. در واقع آسیب‌های سیل اخیر نشان می‌دهد که ما خود را در معرض خطر قرار داده‌ایم و در رود دره‌های حادثه‌ساز، ساخت و‌سازهای فراوان کرده‌ایم.
مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی درباره خسارت زیاد سیل در امامزاده داوود گفت: «عدم رعایت حریم آبراهه و تخریب کانال انتقال آب موجب شد تا در این رخداد آسیب‌های زیادی وارد شود».
رضا شهبازی اضافه کرد: «در گذشته نیز تمام رود دره‌های تهران سابقه سیلاب داشته‌اند و چنین خساراتی به بار نیامده بود، اما تجاوز به حریم آبراهه‌ها و ساخت و ساز در حریم رودها عامل اصلی خطرساز شدن سیل برای انسان‌ها بوده است».
پیش از این نیز مدیرکل خدمات شهری شهرداری تهران گفته بود یکی از عوامل مهم در ایجاد سیل، ساخت و سازهای غیرمجاز در داخل و خارج از شهر است.
آیا هواشناسی هم مقصر است؟
این روزها سامانه‌ای بارشی روی آسمان ایران قرار گرفته است، سامانه‌ای که در صورت آغاز فعالیت در عرض 15 دقیقه تا نیم ساعت می‌تواند سیلی خطرناک ایجاد کند. اتفاقی که در جنوب و شمال و مرکز کشور رخ داد و جان بسیاری را گرفت و خسارات مالی فراوانی در پی داشت. اگرچه هواشناسی از قبل هشدارهایی داده بود اما این هشدارها بعد از وقوع سیل امامزاده داود بیشترشد و به صورت اس ام اس‌هایی برای مردم ارسال شد و به طور گسترده این متن را برای تهرانی‌ها فرستاد: «پیرو هشدار سطح نارنجی اداره کل هواشناسی استان تهران برای تاریخ (۵/۵/۱۴۰۱)، مبنی بر احتمال بالا آمدن سطح رودخانه‌ها، آب‌گرفتگی معابر و جاری شدن ما در روان آب در مسیل‌ها و احتمال برخورد صاعقه، از شهروندان محترم درخواست می‌شود از هرگونه توقف در بستر و حاشیه رودخانه‌ها و مسیل‌ها اکیدا خودداری کنند».
باران شلاقی چهارشنبه شب تهران، سرجمع به 15 دقیقه هم نکشید که خبر رسید امامزاده داوود در شمال غرب تهران را سیل برده و متعاقب آن انتشار خبرهایی در خصوص آمار مرگ‌و‌میرها و مفقودی‌ها و ویرانی‌ها که بسیاری را بهت‌زده کرد
حتی تصاویری از هشدارهای جاده‌ای منتشر شد که امدادرسانان پلیس با بلندگو مردم را از حاشیه رودخانه‌ها بلند می‌کنند.
به نظر می‌رسد این اقدامات کمی دیر صورت گرفته است و شاید از این‌روست که شاهد مرگ دست کم 50 نفر در سیل چند روز گذشته کشور بودیم. به عنوان مثال بررسی اطلاعیه‌های سازمان هواشناسی فارس نشان می‌دهد از ۱۸ تیر تا یکم مردادماه هیچ هشداری وجود ندارد.
یکی از کارشناسان سازمان هواشناسی در این باره می‌گوید: «سازمان هواشناسی کشور در تاریخ ۲۹ تیرماه اطلاعیه‌ای با هشدار زرد منتشر کرد که در آن نام استان فارس نیز وجود دارد». اما به نظر می‌رسد اداره کل هواشناسی فارس آن را منتشر نکرد. رنگی که البته چندان هم خطرناک به نظر نمی‌رسید و نشان می‌داد سازمان هواشناسی مرکزی هم برآوردی از آنچه قرار است رخ دهد نداشت.
از سوی دیگر عدم تجهیز حوزه مستعد سیلاب در بسیاری از بخش‌های کشور از جمله استهبان به سامانه‌های هشدار سیل و عدم‌کارایی ایستگاه‌های باران‌سنجی نیز مزید بر علت شد.
در این میان برخی سازمان هواشناسی کشور را متهم به «تَرک فعل» می‌کنند و معتقدند این سازمان در اغلب مواقع هشدارهارا آنقدر نزدیک به حادثه شروع می‌کند که کار از کار گذشته است.
مهرداد بذرپاش، رئیس کل دیوان محاسبات ایران، روز جمعه، هفتم مرداد، وعده داد که به «کوتاهی سازمان هواشناسی» در زمینه هشدار درباره سیلاب اخیر رسیدگی خواهد شد.
وی در توئیتی به آن چه «ترک فعل» از طرف سازمان هواشناسی خوانده اشاره کرده و نوشت که پنج سال پس از تصویب قانون هوای پاک، سازمان هواشناسی مکلف به تکمیل شبکه ملی هشدار درباره رخدادهای طبیعی بود.
به گفته بذرپاش، از آنجا که این «مهم انجام نشده» است، «ترک فعل صورت‌گرفته به‌زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرار خواهد گرفت».
این در حالی است که در ماده ۲۶ قانون هوای پاک آمده است که وزارت راه و شهرسازی (سازمان هواشناسی کشور) با همکاری سازمان مکلف است، حداکثر ظرف مدت دو سال پس از ابلاغ این قانون، شبکه ملی هشدار و پیش‌آگاهی رخدادهای سیل، طوفان و گرد و غبار را تکمیل کند. اما دریغا سرپیچی از قوانین شهری و کشوری از جمله ساخت و ساز غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها و عدم تجهیز سازمان هواشناسی، تاکیداتی است که همواره تنها اندکی پس از فاجعه به یاد مسئولان امر می‌افتد و خیلی زود هم از یاد می‌رود. به هر حال در کنار موارد یادشده ذکر این نکته نیز ضروری است که بسیاری از هموطنان هشدارها را جدی نمی‌گیرند و به این دست پیامک‌ها وقعی نمی‌نهند.
دیدگاه تان را بنویسید