توفان شن باز هم جنوب غربی کشور را درنوردید
خوزستان در غبار نارنجی
سعیده علیپور
اینجا کُره‌ی دیگری نیست؛ مثلا مریخ. و این رنگ‌های عجیب که به نارنجی شبیه است، حاصل توفان‌های خورشیدی هم نیستند. اینجا جلگه خوزستان است که هر چند سال‌ها؛ توفان‌های شن و گردوغبارهای محلی را از سر گذرانده، اما بیش از دو دهه با پدیده جدید ریزگرد و تشدید همین توفان‌ها و گرو خاک‌های محلی مواجه است. به طوری که ادامه زندگی و سلامتی بسیاری در خطر افتاده و بسیاری مهاجرت کرده و به فکر جلای سرزمینشان هستند.
صبح جمعه، ۱۳ اسفندماه نیز، بار دیگر ورود توده گردوخاک از کشور عراق به استان خوزستان و افزایش قابل توجه ذرات گردوغبار دوباره شرایط را در این استان قرمز کرد. اداره هواشناسی، ذرات گردوغبار در اهواز را ۲۲۱۲ میکروگرم در مترمکعب و در شهر‌های آبادان و خرمشهر به ۸۲۲۵ میکروگرم بر مترمکعب اعلام کرد؛ ۵۴ برابر بیشتر از حد استاندارد. این شرایط در چهار شهر دیگر این استان چنان شدید بود که ادارات شهرستان‌های اندیمشک، دزفول، شوشتر و بهبهان هم تعطیل اعلام شدند.
وضعیت در استان ایلام در همسایگی خوزستان هم تعریفی نداشت. غلظت گردوغبار در شهرستان دهلران، به گفته فرماندار این شهر، ۴۰ برابر حدمجاز گزارش شد. شرایطی که به اذعان ساکنان محلی به گونه‌ای است که باید در خانه هم ماسک زد.
در حالی که در روز جمعه وزیر بهداشت به اورژانس خوزستان دستور آماده باش داد، دیروز عرفان مردانی، مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی اهواز در توئیتی نوشت: «در ۲۴ ساعت اخیر به علت غلظت بالای گردوخاک ۵۶ بیمار در شهرستان‌های درگیر با این پدیده در خوزستان به بیمارستان‌ها مراجعه کردند که ۱۰ نفر از آنها بستری شدند».
هزینه‌های گردوخاک در بلند مدت
این در حالی است که اثرات زیانبار پدیده گردوخاک و آلودگی هوا بر سلامت مردم در طول زمان خود را نشان می‌دهد. رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت اخیرا اعلام کرد: «سال ۹۹، ۷۰۳ مرگ منتسب به ذرات معلق ۲.۵ میکرون در اهواز داشته‌ایم که ۹ مرگ به دلیل بیماری مزمن انسداد ریه، ۱۱ مرگ به دلیل سرطان ریه، ۳۷۷ مرگ به دلیل بیماری‌های ایسکمیک قلبی و ۶۳ مرگ به علت سکته مغزی بوده است».
در حالی که حتی ۱۰ درصد از روزهای اهواز هم در محدوده استاندارهای ملی هوا قرار ندارد، عباس شاهسونی در نشست چالش‌های آلودگی هوای خوزستان گفت: «هزینه اقتصادی مرگ‌های ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۹۹ در شهر اهواز بالای ۴۵۶ میلیون دلار برآورد شده است که اگر ۱۰ درصد از این هزینه را به عنوان هزینه‌های درمان بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا در نظر بگیریم ۴۵ میلیون دلار هزینه بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا در اهواز بوده است». رقمی که در کل کشور نیز به طور میانگین هفت میلیارد دلار برآورد می‌شود.
این در حالی است که برخی از صاحبنطران، این هزینه‌های جانی و مالی را نتیجه طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، استخراج نفت در هورالعظیم، عدم مالچ پاشی و کاشت گیاه و دیپلماسی ضعیف منطقه‌ای می‌دانند. دیپلماسی که نتیجه آن استفاده بیش از حد آب در حوزه‌های بالادست آبریز در کشورهای همسایه غربی ایران، مثل عراق و ترکیه بوده و تبعات فاجعه‌آمیز آن مردم سرزمین ما را متاثر کرده است.
اهمیت مذاکره درباره گردوغبار
در همین باره دیروز نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه گردوخاک زندگی مردم خوزستان را سیاه کرد، گفت: « اهمیت مذاکره در خصوص منشأ خارجی گردوغبار، کمتر از اهمیت مذاکرات برجام نیست».
سال ۹۹، ۷۰۳ مرگ منتسب به ذرات معلق ۲.۵ میکرون در اهواز رخ داده که ۹ مرگ به دلیل بیماری مزمن انسداد ریه، ۱۱ مرگ به دلیل سرطان ریه، ۳۷۷ مرگ به دلیل بیماری‌های ایسکمیک قلبی و ۶۳ مرگ به علت سکته مغزی بوده است
به گزارش ایسنا، سید کریم حسینی با اشاره به پیگیری شرایط دیروز خوزستان در مجلس گفت: «چیزی که امروز در مجلس پیگیری کردیم و به دنبال آن هستیم این است که دولت برای بخشی از این گردوغبار که منشأ خارجی دارد، به صورت جدی اقدام کند. پدیده ریزگرد‌ها خسارت‌های سنگینی به مردم وارد می‌کند؛ از سلامت تک‌تک افراد جامعه گرفته تا آسیب به بخش سرمایه‌گذاری در استان خوزستان و مهاجرت‌ها و مسائل زیست محیطی. بر همین اساس، رایزنی‌های دیپلماتیک در خصوص ریزگرد‌ها با کشورهای همسایه را بسیار ضروری می‌دانیم و این مطالبه ما از مسئولین امر است».
شروع ماجرا از کجا بود؟
ریزگرد، گردوغبار محلی، توفان شن و خاک؛ سه پدیده‌ای است که این روزها شهرها و روستاهای جنوب غربی کشور را سخت درگیر کرده است.
در حالی که کارشناسان پدیده ریزگرد را جدید و مربوط به بیش از دو دهه اخیر می‌دانند، اما معتقدند و گردوغبار محلی، توفان شن و خاک سال‌های سال است که در این مناطق وجود دارد. هر چند همین پدیده نیز به واسطه خشکیدگی سرزمین، تشدید شده و سرنوشت خوزستان و به تدریج بسیاری از مناطق دیگر را به مخاطره انداخته است. به طوری که در حال حاضر 60 درصد کل جمعیت ایران درگیر چالش زیست محیطی ناشی از همین گردوخاک هستند.
منشا گردوخاک
بررسی‌ها و پژوهش‌های مختلفی در مورد منشا این غبارها صورت گرفته است، که در اغلب آنها چندین کانون داخل و خارج از ایران به عنوان منشا این آلودگی‌ها معرفی می‌شود. گرچه برخی دیگر از کارشناسان جنگ هشت ساله ایران و عراق و جنگ‌های منطقه‌ای دیگر را در تشدید این بحران موثر می‌دانند. اما بسیاری هم معتقدند خشکسالی ناشی از کاهش نزولات جوی، گرم شدن زمین و مدیریت اشتباه آب بحران گذشته را نه تنها حل نکرده که بر شدت آن هم افزوده است.
ناصر کرمی، کارشناس محیط زیست و اقلیم شناس می‌گوید:«دو نکته وجود دارد. یک بحث کلان است و آن تغییر اقلیم در کل خاورمیانه است. در سی سال گذشته در خاورمیانه پدیده خشکیدگی رخ داده است؛ یعنی اقلیم خشک‌تر و گرم‌تر شده است؛ یعنی باران کمتر شده است و متوسط دما بیشتر شده است. چیزی که به آن dry up می‌گوییم. در سیصد سال اخیر این فرایند تشدید شده است با بارش کمتر و گرمای بیشتر. و این به نوبه خود باعث می‌شود که توفان‌های گردوخاک تعدادش بیشتر شود، چون خاک رطوبتش را از دست می‌دهد؛ هم به دلیل افزایش تعریق و تعرق و هم به دلیل دریافت کمتر بارش».
بررسی‌ها و پژوهش‌های مختلفی در مورد منشا گردوغبار در خوزستان صورت گرفته است، که در اغلب آنها چندین کانون داخل و خارج از ایران به عنوان منشا این آلودگی‌ها معرفی می‌شود
به گفته این کارشناس محیط زیست، این موج‌ها حجم بسیار زیادی دارد، آن‌قدر که می‌تواند از زاگرس با ارتفاع چهار هزار متر رد شود. از عراق می‌تواند راه بیفتد تا گیلان! کرمی می‌گوید: «این تغییر اقلیم در خاورمیانه مختص ایران نیست، و عراق، سوریه، کویت، بخش‌هایی از عربستان را هم گرفتار کرده است. با این حال این پدیده کیفیت زندگی را در خوزستان به شدت پایین آورده است و به طور مرتب، مردم را آزار می‌دهد. شما اگر در خوزستان سرپرست خانواده باشید، مدام با این مطالبه از طرف اعضای خانواده روبه‌رو هستید که «بریم، بقیه دارند می‌روند ما هم بریم، بریم اصفهان، بریم تهران و...». این موج مهاجرت از خوزستان وجود دارد».
در حالی این روزها کشور کویت هم با همین مشکل گردوخاک و شن مواجه است بسیاری می‌پرسند پس چرا خوزستانی‌ها بیش از مردمان عربستان و کویت از این پدیده آسیب می‌بینند. این موضوعی است که برخی از کارشناسان پاسخ آن را در میزان تاب‌آوری می‌دانند و معتقدند؛ پول و مدیریت کارآمد و توجه به طرح‌های جامع و قوانین بالادستی و بحث‌های کارشناسی تاب‌آوری را افزایش و آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم را به شدت کندتر می‌کند.
کاهش باران یا استخراج نفت
بررسی آمار ۵٠ ساله آب و هوایی نشان می‌دهد که توفان‌های گردوخاک به عنوان یک رویداد طبیعی هرساله وجود داشته است. فراوانی رخداد این توفان‌ها ارتباط مستقیم با میزان بارندگی سالانه و وضعیت پوشش گیاهی دارد، به گونه‌ای که با کاهش بارندگی‌ها، توفان‌های گردوخاک افزایش می‌یابد. شاهد این مدعا شاید افت توفان‌های گردوخاک در دو سال گذشته بود. در حالی که بعد از سیل شدید نوروز 98 از شدت گرد و خاک‌ها در این مناطق کاسته شد. امسال با کاهش بارندگی و خشک شدن تالاب‌ها برای بهر برداری از میادین نفتی در تالاب‌ها بیشتر شاهد گرد‌وخاک‌های اینچنین خواهیم بود.
در شرایطی که خوزستان در روزهای آخر سال و هم‌زمان با تصویب بودجه سال آینده برای سال‌های متمادی درگیر گردوخاک است، باید این سوال را از پرسید که دولت با بودجه مقابله با بحران گردوخاک که از صندوق توسعه ملی برای نهالکاری، تثبیت خاک، مالچ پاشی، احداث بادشکن، لایروبی انهار، بهسازی مسیرها برای رسیدن آب به تالاب‌ها و پرداخت حق‌آبه و هزاران طرح دیگر گرفته، چه کرده و چه میزان از این بودجه دردی از مردم جنوب غربی کشور را دوا کرده است؟
دیدگاه تان را بنویسید