مخاطرات حقوق کودکان در ایران

«بزرگترهای ما عقاید ثابتی دارند. آنها ما را دوست دارند چون بچه‌هایشان هستیم اما آیا آنها می‌دانند که چه دنیایی را برای ما بوجود می‌آورند. اگر کمترین اشتباهی در ماشین هسته‌ای آنها رخ دهد ما هرگز شانسی برای رشد نخواهیم یافت. ما امکانی برای رشد و پرورش می‌خواهیم».

این بخشی از نامه‌ای است که در سال ۱۹۸۶ در چنین روزی ۲ تن ازدانش‌آموزان ۹ ساله مدرسه آتاتوری در نیویورک خطاب به کودکان جهان نوشتند و از همه بچه‌های دنیا خواستند که با هم روزی را به صلح اختصاص دهند.

حال سالهاست که در ایران و سایر کشورهای جهان این روزها فرصتی برای یادآوری حقوق کودکان و نوجوانان است.

کودکان در روز جهانی کودک می‌خواهند این تضاد را یادآور شوند، که در حالی که سالانه هزینه‌های غیرقابل تصوری صرف تولید انواع سلاح‌های هسته‌ای و غیر هسته‌ای می‌شود، کودکان بسیاری از گرسنگی، عدم امکانات بهداشتی، سوءتغذیه، حقوق نابرابر، کار اجباری، ازدواج اجباری، فقر و ... می‌میرند. یونیسف اعلام داشته، که تنها با اختصاص ۵ دلار برای هر کودک می‌توان جان ۹۰ درصد از کودکانی را که سالانه می‌میرند نجات داد و برای بهبودی چشمگیر زندگی کودکان جهان‌سوم کافی است که همان مبلغ در یک سال خرج شود و این مبلغ تنها معادل بودجه ۶ هفته تسلیحاتی جهان است.

پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک

کنوانسیون حقوق کودک در ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹ به همین منظور نوشته و مورد پذیرش مجمع عمومی سازمان ملل متحد قرار گرفت و از ۲ سپتامبر ۱۹۹۰ لازم‌الاجرا شد. تاکنون ۱۹۳ کشور این سند را امضا کرده‌اند.

در این پیمان‌نامه که براساس آن هر انسان کمتر از ۱۸ سال، کودک تلقی می‌شود، آمده است: هیچ کودکی نباید از تبعیض رنج ببرد، زمانی‌که در رابطه با کودکان تصمیم‌گیری می‌شود، باید منافع عالیه آنان در راس قرار گیرد، کودکان حق حیات داشته و باید رشد کنند، کودکان حق دارند آزادانه عقاید و نظرات خود را ابراز کنند و این نظرات در تمامی اموری که به آنها مربوط می‌شود، باید مورد توجه قرار گیرد.

با این حال برخی از کشورهایی که به این کنوانسیون پیوسته‌اند چندان در اجرای آن کوشا نیستند.

شرط و شروط ایران برای پیوستن به پیمان‌نامه

دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در سال ۱۳۷۲ به این پیمان‌نامه پیوست، البته با این شرط که هر گاه مفاد پیمان‌نامه در هر مورد و در هر زمان با قوانین داخلی ایران و موازین شرع تعارض پیدا کند، دولت ایران ملزم به رعایت آن نباشد.

چالش‌های کودکان در ایران

خشونت علیه کودکان یکی از پدیده‌هایی است که در ایران رواج دارد و با پیمان‌نامه‌ حقوق کودک مغایر است. با این‌که قوانین ایران تنبیه بدنی در مدارس را ممنوع کرده‌اند، ولی مدارس از کانون‌های اصلی بروز خشونت علیه کودکان هستند. این خشونت‌ها هم دارای ابعاد فیزیکی هستند و هم ابعاد روحی و کلامی.

یکی دیگر از حقوقی که در پیمان‌نامه‌ سازمان ملل برای کودکان درنظر گرفته شد، حق آموزش است. طبق آمارهای رسمی، ایران در حال حاضر دارای بیش از 1۴ میلیون دانش‌آموز است. ولی از گسترش فضاهای آموزشی متناسب با این افزایش کمی خبری نیست.

یکی دیگر از معضلات بزرگ کودکان در ایران، پدیده‌ی «کودکان خیابانی» است. به گفته‌ کارشناسان امور آموزشی، با توجه به آمارهای رسمی حدود چهار میلیون کودک در فضای آموزشی نیستند.

ازدواج کودکان هم در سنت و هم در قانون ایران وجود دارد. ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ایران می‌گوید «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح». نگاهی به آمار نشان می دهد سالانه چند هزار کودک زیر 18 سال با استاد به همین قانون و اغلب به دلیل مشکلات اقتصادی و فرهنگی ازدواج می‌کنند.

همچنین مجازات اعدام یکی دیگر از تهدیدات کودکان است. در قوانین ایران «سن مسئولیت کیفری» تعریف نشده ‌است و قاضی با برداشت خود از فقه و ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی، دختران بالای ۹ سال قمری و پسران بالای ۱۵ سال قمری را بالغ دانسته و برایشان مانند بزرگسالان حکم صادر می‌کنند.