موسساتی که بدون شفافیت و نظارت، اعتماد عمومی و حس نوع‌دوستی را نشانه رفته‌اند؛
رشد قارچ‌گونه و ضرورت تفکیک سره از ناسره خیریه‌ها
ریحانه جولایی
چند سالی است که شرایط مالی بسیاری از مردم کشورمان متزلزل شده است و از آنجا که بسیاری از مردم ایران هنوز دل‌هایشان از مهر و محبت خالی نشده تلاش می‌کنند تا با کمک یکدیگر گره از مشکلات برخی خانواده‌های نیازمند باز کنند.
در سال‌های اخیر شبکه‌های اجتماعی به یکی از روزنه‌های اصلی کار خیر و ارتباط خیرین با مردم تبدیل شده است. از سوی دیگر خیریه‌های خصوصی زیادی هم در این سال‌ها شروع به فعالیت کرده‌اند، برخی از آن‌ها با اسم و رسم افراد معروف و مجوزهای لازم و برخی به صورت خودجوش و بی نام و نشان. با این حال در بسیاری از این خیریه‌ها، چه آن‌هایی که مجوز دارند و چه آن‌هایی که بدون مجوز فعالیت می‌کنند نکته‌ای که کمتر دیده می‌شود شفافیت است.
شفاف‌سازی، حلقه گمشده برخی مؤسسات خیریه
گفته می‌شود بیش از نیمی از خیریه‌ها مجوزی برای فعالیت ندارند. همین موضوع می‌تواند اعتماد عمومی برای انجام کار خیر به طور جمعی را خدشه‌دار کند. فرار مالیاتی، پول‌شویی، اخذ کمک‌های خرد و کلان از خیران و گروه‌های مردم‌نهاد فعال از سوی این خیریه‌ها مواردی است که در دراز مدت می‌تواند اعتماد عمومی که مهم‌ترین سرمایه خیریه‌های مجوزدار است را از آن‌ها سلب کند. چند ماه پیش اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس این اتفاق را خسران غیر قابل جبران دانستند و برای برون‌رفت از این آسیب در عرصه انفاق و کار خیر عمومی راهکارهایی ارائه داده‌اند.
محمد باقری بنابی از نخستین نمایندگانی است که نسبت به فعالیت خیریه‌های فاقد مجوز در مجلس هشدار داد. نماینده مردم بناب مهم‌ترین بحث در خصوص نظارت و شفاف‌سازی فعالیت‌های مؤسسات خیریه منوط بر مدیریت واحد در این زمینه می‌داند: «یک نهاد یا سازمان باید به طور واحد متولی صدور مجوز و همچنین نظارت بر این واحدها باشد. مسئله رسیدگی به مؤسسات خیریه به امری پیچیده تبدیل شده است چرا که در این عرصه وضعیت طوری است که هر فردی برای هر مشکلی که مشاهده می‌کند به تشکیل موسسه اقدام می‌کند.»
این روزها در کوچه و خیابان با کارمندان خیریه‌هایی مواجه می‌شویم که در ازای پرداخت مبلغ به افراد برگه‌هایی را به عنوان رسید کار خیر تحویل می‌دهند. در همین رابطه افرادی که در این زمینه فعالیت می‌کنند معتقدند مؤسسات خیریه معتبر، وارد خیابان نمی‌شوند و جلوی کسی را برای دریافت کمک نمی‌گیرند
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس راه‌حل اساسی ساماندهی به این فعالیت‌ها را وجود شفافیت در فعالیت این مؤسسات و نظارت واحد و جدی با راه‌اندازی یک سامانه جامع اطلاعاتی می‌داند: «ضروری است هر موسسه به هر نیازمندی که کمک می‌کند با اطلاعات جامع در این سامانه ثبت شود تا هم شفافیت فعالیت‌ها صورت گیرد و هم موازی‌کاری بین فعالیت‌های مؤسسات ایجاد نشود. نهادهای متولی باید نظارت مستمر و جدی بر صورت‌های مالی سالانه مؤسسات داشته باشند و لازم است تمام فعالیت‌های مالی صورت گرفته توسط مؤسسات به صورت شفاف اطلاع رسانی شود.»
مؤسسات خیریه بی نام و نشان بستری برای پول‌شویی
جای تردیدی نیست که شفافیت اهمیت زیادی در عملکرد و اعتبار مؤسسات خیریه و مردم‌نهاد دارد. با این حال هیچ نهاد و ارگانی به صورت مستمر بر فعالیت برخی از خیریه‌ها نظارت نمی‌کند و همین موضوع موقعیت خوبی را برای پول‌شویی بسیاری از افراد به اصطلاح خیر فراهم می‌کند. در سال‌های اخیر خصوصاً با وقوع حوادث سیل و زلزله در شمال و جنوب کشور افراد زیادی اقدام به جمع‌آوری کمک‌های مردمی کردند. در این میان متأسفانه بر اساس گزارش‌های نیروی انتظامی و دستگیری چندین نفر از متخلفان، مشخص شد که برخی از سودجویان با سوءاستفاده از اعتماد و احساسات مردم اقدام به کلاه‌برداری می‌کنند. البته این موضوع مختص ایران نیست و در بسیاری از کشورها، ظن به پول‌شویی و بروز تخلفات اقتصادی در چنین بستر‌هایی با افزایش نظارت‌ها بر فرآیند‌های مالی‌شان راستی آزمایی می‌شود.
بر اساس ماده ۱۳۹ اصلاحی قانون مالیات‌های مستقیم، در صورتی که غیرانتفاعی بودن یک موسسه خیریه در اساسنامه موسسه مذکور تصریح شده باشد و دریافتی‌های نقدی و غیر نقدی آن در مواردی مثل «تبلیغات اسلامی، تحقیقات فرهنگی، علمی و دینی، تعلیم و تربیت، بهداشت و درمان، بنا و تعمیر و نگهداری مساجد، مدارس علوم اسلامی و مدارس و دانشگاه‌های دولتی، تعمیر آثار باستانی، کمک به مستضعفان و آسیب‌دیدگان حوادث ناشی از حوادث غیرمترقبه» هزینه شود، در صورت تایید سازمان امور مالیاتی، آن موسسه از پرداخت مالیات معاف خواهد بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، شیوه اعطای معافیت به مؤسسات خیریه برابر بند فوق، زمینه‌ساز اظهار صوری متخلفان اقتصادی مبنی بر فعالیت در حوزه خیریه‌ها است؛ جایی که علاوه بر معافیت از پرداخت انواع دیون دولتی، گردش مالی این سازمان‌ها نیز زیر ذره‌بین قرار نمی‌گیرد.
برخی اشخاص با استفاده از این قانون دستگاه کارت‌خوان خود را در اختیار سایر افراد قرار داده و اقدام به فرار مالیاتی می‌کنند. عدم بررسی فرآیند‌های مالی مؤسسات خیریه توسط سازمان امور مالیاتی، این مؤسسات را به بستری برای انجام انواع فساد از جمله فرار مالیاتی و پول‌شویی تبدیل و عدم النفع قابل توجهی برای دولت در پی دارد.
یکی از اشکالی که این روزها در کوچه و خیابان زیاد با آن مواجه می‌شویم خیریه‌هایی است که در ازای پرداخت مبلغ به افراد برگه‌هایی را به عنوان رسید کار خیر تحویل می‌دهند. در همین رابطه افرادی که در این زمینه فعالیت می‌کنند معتقدند مؤسسات خیریه معتبر، وارد خیابان نمی‌شوند و جلوی کسی را نمی‌گیرند. مواردی که در خیابان‌ها مشاهده می‌کنیم که مشابه تکدی‌گری یا برگه فروشی است، اصلاً مجوز ندارند.
گفته می‌شود بیش از نیمی از خیریه‌ها مجوزی برای فعالیت ندارند. همین موضوع می‌تواند اعتماد عمومی برای انجام کار خیر به طور جمعی را خدشه‌دار کند
لزوم تجمیع مراکز صدور مجوز خیریه‌ها
از سوی دیگر و بر اساس آمار غیر رسمی حدود ۷۰ هزار موسسه خیریه با مجوز بهزیستی، وزارت ارشاد، وزارت کشور، شهرداری و دیگر نهادهای دولتی در حال فعالیت هستند. به گفته محمدعلی کوزه‌گر؛ معاون اسبق مشارکت‌های مردمی سازمان بهزیستی، مشکل عدم ساماندهی این مؤسسات، وجود مراجع متعدد برای صدور مجوز خیریه‌ها است. به طوری که حتی نیروی انتظامی نیز به صورت مجزا اقدام به صدور مجوز برای فعالیت خیریه‌ها کرده است؛ بنابراین عدم وجود یک متولی واحد برای صدور مجوز و نیز بی‌توجهی به نظارت دائمی سازمان امور مالیاتی بر عملکرد مؤسسات خیریه، شناسایی و رصد بسیاری از تخلفات در این قالب را تقریباً غیر ممکن می‌سازد.
با این حال اگر برای صدور مجوز خیریه‌ها تنها یک مرجع مشخص شده وجود داشته باشد شرایط می‌تواند بهتر و قابل بررسی تر باشد. اگر یک مرجع واحدی مانند بهزیستی که تخصص این کار را دارد مرجع اصلی در صدور مجوز برای این مؤسسات باشد و در کنار آن برای بهبود عملکرد خود با معاونت اجتماعی وزارت کشور نیز همکاری کند شاهد بهبود اوضاع در این حوزه خواهیم بود. تنها راهکار جلوگیری از سوء استفاده از خیریه‌ها شفاف سازی و نظارت منظم بر عملکرد آن‌هاست. در مجموع مدیریت واحد صدور مجوز و نظارت بر مؤسسات خیریه سبب ساماندهی بهتر در این زمینه و رفع به هم ریختگی حال حاضر این حوزه می‌شود که این امر جلوی سوء استفاده‌های برخی از سودجویان را می‌گیرد.
چشم امید نیازمندان به خیریه‌ها
در کنار تمام این موضوعاتی که در این گزارش به آن پرداخته شد اما باید این نکته را هم مطرح کرد که خیریه‌های بسیاری هستند که کارشان کمک کردن به نیازمندان است. باید این موضوع را هم در نظر داشته باشیم که در تمام خیریه‌ها شاهد سوء استفاده نیستیم. بارها و بارها دیده‌ایم که فعالیت‌های این مؤسسات مردم نهاد در بزنگاه ها و در شرایط بحران در کنار دیگر گروه‌های کمک‌رسانی بسیار مؤثر واقع شده است. پس نباید زحمات و فعالیت‌های برخی از مؤسسات خیریه را نیز نادیده بگیریم چرا که از طریق این مؤسسات کمک‌های قابل توجهی به افراد نیازمند می‌شود. متولیان این خیریه‌ها نیز بدانند که با نظارت بیشتر و واحد در این خصوص فعالیت چنین مؤسساتی نیز بهتر و بیشتر جلوه می‌کند و سبب اعتماد بیشتر مردم می‌شود.
البته لازم به ذکر است که شفافیت و نظارت بر مؤسسات خیریه سبب دیده شدن بیشتر فعالیت خیرین واقعی نیز می‌شود. باید مرجع مشخصی برای صدور این مجوزها وجود داشته باشد تا این آشفتگی‌ها به پایان برسد. از این راه فعالیت خیریه‌هایی که دغدغه کمک رسانی به اقشار ضعیف را دارند نیز بیش از پیش مورد توجه و حمایت قرار می‌گیرد. مؤسسات خیریه می‌توانند نقش پررنگی در کمک به قشر نیازمند جامعه داشته باشند. چشم امید این قشر مستمند به فعالیت‌ها و کمک‌های این مؤسسات است.
دیدگاه تان را بنویسید