واگذاری مراکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست به بخش غیردولتی
قوانینی که راه را بر فرزندخواندگی می‌گشاید
سعیده علیپور
هزاران چشم، منتظر نگاه مهربان، هزاران گوش منتظر صدای مهرانگیز و هزاران دست منتظر نوازشی مادرانه و پدرانه. شمارشان کم نیست. کمی بیش از 10 هزار نفر. هر سال هم چیزی حدود 1700 نفر بر جمعیت‌شان افزوده می‌شود. عددی که به نظر می‌رسد با افزایش مشکلات اقتصادی جامعه، بیشتر هم بشود. اینها آمار کودکان بی‌سرپرستی است که در مراکز بهزیستی نگهداری می‌شوند. مراکزی که نام شبه‌خانواده بر آن گذاشته‌اند. شبه خانواده‌هایی که هم هزینه‌های گزافی روی دست دولت می‌گذارد و هم برای این کودکان مامن گرمی به حساب نمی‌آید. شاید به همین دلیل است که دولت شش سال پیش مقدمات تغییرات در قانون فرزند خواندگی را فراهم کرد و حال پس از تسهیل فراوان در این قانون صحبت از واگذاری شیرخوارگاه‌ها به مراکز غیردولتی می‌زند.
این تغییرات در قانون به قدری موثر بود که براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی بهزیستی، در سال 1399 و در اوج درگیری اغلب مردم با ویروس کرونا میزان فرزندخواندگی، نسبت به سال 1398 حدود ۱۰ درصد افزایش یافته است. رقمی که به نظر می‌رسد با واگذاری شیرخوارگاه‌ها به بخش‌های غیردولتی افزایش یابد.
استفاده از ظرفیت خیران برای شیرخوارگاه‌ها
اما موضوع واگذاری مراکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست به بخش غیردولتی مدتی است که آغاز شده است. هر چند پیشتر این واگذاری‌ها تنها مربوط به مراکزی بود که شیرخوارگاه محسوب نمی‌شد و برای کودکان بالای سه سال بود.
در حال حاضر از حدود ۶۸۰ مرکز نگهداری شبانه‌روزی کودکان و نوجوانان که در سازمان داریم حدود ۶۴۰ مورد از این مراکز توسط بخش غیردولتی و خیریه‌ها مدیریت می‌شوند.
حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون بهزیستی کشور دیروز در این باره گفت: «در گذشته مدیریت سنین سه سال به بالا را به بخش غیردولتی (در قالب ماده ۲۶) واگذار کرده بودیم و این مسئله مطرح شد که ما می‌توانیم حتی شیرخوارگاه‌ها را هم به متقاضیان دهیم البته متقاضیان صاحبان صلاحیت و کسانی که سابقه کار در این زمینه‌ها را دارند و از لحاظ رفتاری و سلامت همه‌جانبه مورد تایید هستند. خوشبختانه فرآیند آن در تمام استان‌ها انجام شده و در استان‌ها فراخوان داده شده که هر کسی که تمایل به این کار دارد وارد عرصه شود. به قدری این موضوع مهم بود که ما مصاحبه با این موسسات داوطلب را در ستاد کشور مدیریت کردیم، البته به دلیل شرایط کرونا مصاحبه‌ها همگی به صورت مجازی برگزار شد».
مسعودی فرید افزود: با مدیرعامل و رییس هیات مدیره این موسسات مصاحبه شده و بررسی‌های دیگری نیز توسط کارشناسان بهزیستی در بخش‌های دیگر به انجام رسیده و این فرآیند رو به اتمام است. این استفاده از ظرفیت خیران و موسسات صاحب صلاحیت برای شیرخوارگاه یکی از نکاتی بود که در سال ۹۹ شروع کردیم و امسال به عملیات منجر می‌شود».
هر چند گفته می‌شود شمار این مراکز چندان زیاد نیست و شمار کودکان نوزاد بی‌سرپرست کمتر از 2 هزار نفر است، اما موضوع واگذاری آنها بسیار حساس و نیازمند شناسایی مراکز خیریه بسیاری مطمئن برای نگهداری است.
افزایش آمار فرزندخواندگی در کشور
اما در این میان آمار اخیر نشان می‌دهد، میزان فرزندخواندگی کشور در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است. بخشی از این موضوع به تسهیل قوانین فرزندخواندگی باز می‌گردد.
قانون فرزندخواندگی نخستین بار در اسفند ۱۳۵۳ تصویب شد و نزدیک به ۴۰ سال همچنان در کشور به آن استناد می‌شد. قانونی که بعد از 4 دهه تغییر کرد و از شمار کودکان بی‌سرپرست در مراکز بهزیستی کاست. در حالی که براساس قوانین قبلی، تنها زن و شوهرانی که صاحب فرزندی نمی‌شدند و مقیم ایران بودند، مجاز به فرزندخواندگی بودند، در قانون جدید این مانع برداشته شد. یکی دیگر از مواردی که قانون فرزندخواندگی را تسهیل کرد، واگذاری کودکان بی‌سرپرست به خانم‌های مجرد بالای 30 سال بود که استقبال بسیار خوبی از آن صورت گرفت. در قانون قبلی کودک فقط تا 12 سالگی می‌توانست به فرزندخواندگی پذیرفته شود، اما طبق قانون جدید این سن به 16 سالگی تغییر کرد.همچنین در گذشته خانواده باید بخشی از دارایی خود را به نام کودک می‌کرد، اما اکنون این قانون برداشته شده و لازم نیست حتما مالی به نام کودک باشد و تنها کافی است بنابر تشخیص قاضی، خانواده‌ها تضمین مالی متناسب با وضع مالی خود را در اختیار قانونگذار قرار دهند.
در سال 1399 و در اوج درگیری اغلب مردم با ویروس کرونا میزان فرزندخواندگی، نسبت به سال 1398 حدود ۱۰ درصد افزایش یافته است. رقمی که به نظر می‌رسد با واگذاری شیرخوارگاه‌ها به بخش‌های غیردولتی افزایش یابد
تمایل به کودکان بیمار و معلول
این در حالی بود که با تغییر این قانون راه برای خانواده دار شدن کودکان معلول و بیماری که در گذشته کمتر میل به فرزندخواندگی آنها بود، بیشتر شد.
به گفته مسئولان بهزیستی در حال حاضر بسیاری از خانواده‌ها برایشان مهم نیست کودکی که قرار است آن را به فرزند خواندگی بپذیرند چه شکل و ظاهری داشته باشد. مهم نیست دختر بور چشم آبی یا پسر موفرفری را به فرزندی بپذیرند.
سعید بابایی، مدیر کل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در این خصوص به فارس گفته است: «در چهار سال گذشته، پس از اصلاح قانون فرزندخواندگی مصوب سال ۱۳۵۳ و برداشته شدن موانع قانونی دست و پاگیر برای فرزندخواندگی، خانواده‌های نیکوکار، ۶۰۲ کودک بی‌سرپرست معلول و ۷۹۷ کودک دارای بیماری خاص را به فرزندی پذیرفته‌اند. بسیاری از این خانواده‌ها، خودشان فرزند دارند و بسیاری از این خانواده‌ها با اینکه فرزندی ندارند، با دید معنوی سراغ فرزندخواندگی می‌آیند و گرنه هیچ اهرم اجباری برای آنکه خانواده‌ای، فرزندی معلول یا دارای بیماری را به سرپرستی قبول کند وجود ندارد».
در حال حاضر از حدود ۶۸۰ مرکز نگهداری شبانه‌روزی کودکان و نوجوانان که در سازمان داریم حدود ۶۴۰ مرکز توسط بخش غیردولتی و خیریه‌ها مدیریت می‌شوند
سامانه‌ای در جهت تسهیل فرزند خواندگی
در حالی که که براساس گفته‌های مسئولان بهزیستی سال گذشته بیش از هزار کودک بی‌سرپرست به فرزندخواندگی گرفته شدندکه این آمار نسبت به مدت مشابه سال‌های گذشته افزایش قابل توجهی نشان می‌دهد. برخی این افزایش را در سال آتی با وجود مشکلات ناشی از کرونا در کشور، سامانه‌ای می‌دانند که بهزیستی از سال 98 اقدام به راه‌اندازی آن کرد و در سال 99 توانست به بار بنشیند.
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشوردر این باره می‌گوید: «با تغییر قانون در سال ۹۲ از سوی مجلس شورای اسلامی و آیین‌نامه‌هایی که در سال ۹۴ به تصویب هیات دولت رسید، روند فزاینده‌ای در موضوع فرزندخواندگی ایجاد شد و نه تنها قانون، بلکه تلاش سازمان بهزیستی و همکاران ما به تحقق دادن این شعار اصلی که «جای کودک در خانواده است» باعث شد همکاران تلاش بیشتری کنند و با بررسی دائمی پرونده‌های کودکانی که در مراکز شبه خانواده حضور دارند، کودکانی که قابل رفتن به عنوان فرزندخوانده هستند را شناسایی کنند. اما این در فرم کاغذی بود و همین دسترسی مردم را به فرآیند فرزندخواندگی سخت می‌کرد و بوروکراسی اداری طولانی در پی داشت».
به گفته مسعودی فرید، با راه‌اندازی سامانه فرزندخواندگی که از اردیبهشت سال گذشته رسما شروع به کار کرد، کار تسهیل شد. به طوری که مردم توانستند با وارد شدن به این سامانه هم اطلاعات خود را بیشتر کنند و با قانون فرزندخواندگی آشنا شوند و آیین‌نامه‌های مربوطه را مطالعه کنند و هم با آگاهی بیشتری وارد موضوع فرزندخواندگی شوند.
او می‌گوید: «در آنجا سوالاتی از خانواده‌ها پرسیده می‌شود و این کمک کرد که خانواده‌ها به طور شفاف‌تر نیازهایشان را مطرح کنند. روند کار به گونه‌ای است که سامانه به افراد پاسخ می‌دهد و هر زمانی که مرحله‌ای از کار پیش رود می‌توانند پرونده‌شان را رهگیری کنند و ببینند در چه مرحله‌ای قرار دارد».
این در حالی است که این سامانه کمک کرد تا کودکی که در استانی دیگری هستند که داوطلبی برای فرزندخواندگی ندارد در استاد دیگری که داوطلب دارد، پذیرفته شود.
در سال‌های اخیر نگاه مردم به بحث فرزندخواندگی تغییر پیدا کرده است به طوری که با وجود اینکه روش‌های درمان ناباروری بسیاری وجود دارد، اما بسیاری از خانواده‌ها اقدام به سرپرستی گرفتن کودک از بهزیستی می‌کنند، رفتاری که به نظر می‌رسد می‌تواند هم راهی برای تامین امنیت روحی و روانی کودکان باشد و هم روحیه اجتماعی را در شهروندان کشور تقویت کند.
دیدگاه تان را بنویسید