در پارک جنگلی کرخه جریان دارد؛
قطع ۲۰۰۰ درخت برای ساخت سیلبند!
ریحانه جولایی
در روزهای اخیر خبرهایی از قطع 2000 درخت در پارک جنگلی کرخه رسانه‌ای شد. می‌گویند این درخت‌ها برای ساخت سیل بند قطع شده‌اند و سؤال اصلی این است که در کجای دنیا پوشش جنگلی که خود به‌عنوان سد طبیعی سیل عمل می‌کند، تخریب می‌شود تا با ایجاد یک دیوار ماسه‌ای جلو سیل گرفته شود؟ بااین‌حال عده‌ای می‌گویند این قطع گسترده درختان هنوز به پایان نرسیده است و برای تکمیل این طرح ۳ هزار درخت دیگر منطقه حفاظت‌شده کرخه نیز قرار است قطع شود. درمجموع ۵ هزار درخت قطع شود تا یک سیل بند ماسه‌ای با استفاده از رمل‌های غرب کرخه ساخته شود، اما مشکل اینجا تمام نمی‌شود؛ برداشت این رمل‌ها هم به تخریب تپه‌ماهورها منجر شده و تخریب حرکت شن‌های روان را سرعت می‌بخشد.
ایده سیلبند پس از سیل سال 97 شکل گرفت
در اواخر سال ۱۳۹۷ و درست زمانی که بسیاری از مردم در پی فراهم آوردن سفره هفت‌سین خود بودند تا پس از یک سال پر اتفاق، نوروز را در کنار خانواده جشن بگیرند، ناگهان سیل آمد و سین هفتم سفره‌ها شد. هزاران خانه در خوزستان به زیرآب رفت و خسارات شدیدی به مزارع کشاورزی مردم وارد آمد، بنابراین تصمیم گرفته شد تا برای جلوگیری از خسارات بیشتر در مناطق آسیب‌پذیر تدابیری اندیشیده شود.
ساخت سیل بند ازجمله اقدامات مصوب شده پس از وقوع سیلاب بود، اما این سازه که قرار است برای حفاظت از جان مردم بنا شود، حالا باعث آسیب رساندن به طبیعت و زیستگاه گونه نادر گوزن زرد ایرانی شده است.
بالاخره مجوز سیلبند از کجا آمد؟
پس‌ازاین اقدام عجیب سؤالات زیادی به ذهن انسان خطور می‌کند ازجمله اینکه آیا قطع درختان جنگل انبوه باعث سست شدن خاک و شدت سیل نمی‌شود؟ پاسخ کارشناسان و حتی کسانی که کمترین اطلاعاتی از محیط‌زیست دارند، مثبت است. پس بر چه اساسی زیستگاه گوزن ایرانی تخریب‌شده تا یک سیلبند ماسه‌ای که احتمالاً با سیل شسته رفته می‌شود، ساخته شود؟
دوستی، مدیر منابع طبیعی شوش، پارک ملی کرخه را خارج از حیطه وظیفه سازمان جنگل‌ها می‌داند و اعتقاد دارد که محیط‌زیستی‌ها باید به این پرسش‌ها پاسخ بدهند.
او گفت: البته مدیریت بحران شهر و استان هم هیچ مشورتی با آن‌ها برای ساخت سیلبند نکرده‌اند تا آن‌ها راهکار کارشناسی بدهند. محمد الوندی، رئیس پارک ملی کرخه هم از مخالفت محیط‌زیست با احداث سیلبند در منطقه پارک ملی خبر داد و گفت: ستاد بحران استان برای قطع درختان پارک ملی کرخه مجوز محیط‌زیست را ندارد. از سوی دیگر، امید بن‌عباس، مدیرکل مدیریت بحران خوزستان هم اعلام کرد: مدیریت بحران خوزستان در خصوص صدور مجوز برای احداث سیلبند در منطقه کرخه نقشی ندارد.
پس چه کسی به ساخت سیل بند مجوز داده که در پی آن حداقل ۲ هزار درخت کهن کرخه قطع شده است؟ پیمانکار سیلبند که بنیاد مسکن است، اما می‌گوید: «ستاد مدیریت بحران.»
ساخت سیل بند کاری بیهوده یا درست؟
فعالان محیط‌زیست شوش احتمال می‌دهند بیش از دو هزار درخت در وسعتی ۲ هزار متری قطع‌شده باشد. الوندی رئیس پارک ملی کرخه گفت: ما هر ۲۰ مترمربع را یک درخت یا نهال حساب کرده‌ایم. تاکنون ۴ هکتار تخریب‌شده که ۲ هزار نهال و درخت را شامل می‌شود. اگر طرح ادامه یابد ۵ هکتار دیگر هم تخریب می‌شود. بر اساس این حساب‌وکتاب بیش از ۴ هزار درخت قطع می‌شود تا تپه‌ماهورهای غرب کرخه تخریب شوند، با کامیون در مسیر درختان قطع‌شده ماسه ریخته و با غلتک سفت شوند. سیل بند با هدف جلوگیری از ورود سیل به روستای دوار ساخته می‌شود. آیا این دیواره ماسه‌ای می‌تواند از ورود سیل جلوگیری کند؟ آیا با توجه به عدم چسبندگی ماسه‌ها خود به عاملی برای دفن زمین‌های کشاورزی زیر خاک در زمان سیل تبدیل نمی‌شود؟
رئیس پارک ملی کرخه: ما هر ۲۰ مترمربع را یک درخت یا نهال حساب کرده‌ایم. تاکنون ۴ هکتار تخریب‌شده که ۲ هزار نهال و درخت را شامل می‌شود. اگر طرح ادامه یابد ۵ هکتار دیگر هم تخریب می‌شود. با این حساب بیش از ۴ هزار درخت قطع می‌شود
به عقیده رضا خیرآبادی، فعال محیط‌زیست شوش نیز برای ایجاد چسبندگی آهک به ماسه اضافه شده است، اما هیچ اطمینانی وجود ندارد که تخریب نشود و جنگل و اراضی کشاورزی زیر خاک دفن نشوند. مجری طرح بنیاد مسکن در پاسخ به این پرسش الوندی رئیس پارک ملی کرخه اعلام کرده: به محیط‌زیست گفته شده است که اگر سیل بخواهد از دیواره ۳ متری بالا بزند بخشی از سیلبند را تخریب و سیل را به سمت سیل‌بندهای دیگر هدایت می‌کنند.
الوندی احداث سیلبند را نتیجه مصوبه ستاد بحران استان بعد از سیل سال ۹۸ می‌داند. به گفته الوندی قرار بود سیل بند در زمین‌های کشاورزی زده شود، اما کشاورزان موافقت نکردند. محیط‌زیست به آن‌ها پیشنهاد می‌دهد حداقل بخشی از سیلبند را در زمین‌های کشاورزی بزنند و بخشی را در پارک ملی اما گفت‌وگوها به نقطه تفاهم نمی‌رسد و همه طرح در پارک ملی پیاده می‌شود. پیمانکار در حالی ۲ هزار درخت را قطع کرده که پوشش درختی در سال ۹۸ اجازه ایجاد سیل در منطقه جنگلی را نداد. الوندی گفت: وقتی کشاورزان اجازه ندادند سیل بند از زمین‌های کشاورزی بگذرد طول سیل بند را با تخریب ۴ هکتار از منطقه حفاظت‌شده افزایش دادند و یک روستای دیگر هم در این مسیر قرار گرفت. تمام این مسیر در داخل منطقه حفاظت‌شده است.
دادگاه رأی به ادامه پروژه داد
الوندی همچنین از مخالفت حفاظت محیط‌زیست در ابتدای کار خبر داد و گفت: کار را با دستور مقام قضایی متوقف کردیم اما ۴۵ روز بعد توانستند از دادگاه رأی تبرئه بگیرند. آن‌ها در دادگاه گفتند طرح برای حفاظت از شهر شوش و مناطق مسکونی اجرا می‌شود و اعتبار آن تخصیص‌یافته است. بنابراین مجبور هستیم طرح را انجام بدهیم. توجیه آن‌ها این بود که طرح ایمنی شهر شوش و زمین‌های کشاورزی را بالا می‌برد.
یاسینی، پیمانکار سیل بند هم همین موضوع را تکرار کرد. او افزود طرح مجوز ستاد مدیریت بحران را دارد. او با انتقاد از بی‌توجهی مسئولین گفت: من کارمند بنیاد مسکن هستم. اما وقتی درختان در آتش می‌سوزند یا کشاورزان آن‌ها را قطع می‌کنند تا زمین‌های کشاورزی‌شان را گسترش بدهند آقایان کجا هستند که سنگ محیط‌زیست را به سینه بزنند. یاسینی بیان کرد: برای دوختن یک پارچه هم باید ابتدا پارچه‌ای پاره شود. سیل بند روستای دوار با همکاری و موافقت فرمانداری و نهادهای مرتبط انجام می‌گیرد.
محمد الوندی، رئیس پارک ملی کرخه: کار قطع درختان را با دستور مقام قضایی متوقف کردیم اما ۴۵ روز بعد توانستند از دادگاه رأی تبرئه بگیرند. آن‌ها در دادگاه گفتند طرح برای حفاظت از شهر شوش و مناطق مسکونی اجرا می‌شود و اعتبار آن تخصیص‌یافته است
لزوم حفظ جنگل و درختان جهت جلوگیری از سیل
هر چه که باشد چه با وجود مجوز برای ساخت سیلبند چه بدون مجوز درختان نباید در پروژه‌های عمرانی قربانی شود. خوب می‌دانیم برای به ثمر رسیدن یک درخت چند سال زمان لازم است و وجود درختان آن‌قدر ضروری است که جنگل‌ها را به ریه زمین تشبیه کرده‌اند. از طرف دیگر پوشش جنگلی بعد از مراتع مهم‌ترین و مؤثرترین عامل جلوگیری از فرسایش‌های آبی و خاکی هستند، این اکوسیستم‌های طبیعی کارکردهای زیادی دارند که یکی از آن‌ها جلوگیری از وقوع سیل است، بنابر مطالعات صورت گرفته از بین عوامل مختلف تأثیرگذار در بروز سیل، بیشترین سهم مربوط به پوشش گیاهی از نظر نوع، حجم پوشش و وضعیت خاک از نظر نفوذپذیری آب است.
یعنی هرچه وضعیت پوشش‌های جنگلی و منابع خاکی کشور وضعیت نامناسب‌تری داشته باشد احتمال وقوع سیل و ویرانی بیشتر است، با تمام این مزیت‌ها اما انسان هیچ‌گاه قدر این اکوسیستم‌های ارزشمند را ندانسته و بنا به اعلام منابع آماری و نقشه‌های موجود، جنگل‌های ایران از حدود 18.5 میلیون هکتار در سال‌های 1335، اکنون به 14.5 و به گفته‌ای 12.5 میلیون هکتار کاهش‌یافته است.
پوشش گیاهی اعم از علفی، بوته‌ای، درختچه‌ای و درختی را شامل می‌شود که هرکدام به شکلی در کنترل آب باران و حرکت آن در دامنه‌های کوه نقش دارند و هر چه تراکم آن‌ها بالاتر رود احتمال حرکت آب در دامنه‌های کوه پایین‌تر می‌رود. وقتی قطرات باران از بالا بر روی خاک سقوط می‌کنند، اگر پوشش گیاهی نباشد ضربه واردشده به خاک دو کار را هم‌زمان انجام می‌دهد؛ اول اینکه براثر ضربه واردشده خاک سطح زمین متلاشی و پخش می‌شود و این مسئله چسبندگی خاک را کاهش می‌دهد چون در ضربه اول قشر سطحی خاک از بین می‌رود، البته ممکن است مثلاً نیم میلی‌متر سطح خاک از بین برود اما به‌هرحال همان مقدار را هم متلاشی می‌کند.
متأسفانه مسئله، فقط کاهش حجم جنگل‌ها نیست بلکه با کاهش تراکم درختان در سطح جنگلی نیز مواجه هستیم به‌طوری‌که مثلاً جنگل‌های درجه یک به دو، درجه دو به سه، درجه سه به چهار و درجه چهار به پنج سقوط کرده است.
این میزان کاهش نه‌تنها ازنظر ارزش اقتصادی خسارت زیادی به کشور وارد می‌کند بلکه خسارت ناشی از جاری شدن سیل و همچنین توفان و فرسایش خاک نیز قابل‌تأمل است، به‌طوری‌که در ابتدای امسال شاهد بروز سیل در چهار استان کشور ازجمله گلستان، خوزستان، لرستان و فارس بودیم که خسارات جانی و مالی زیادی به بار آورد.
دیدگاه تان را بنویسید