سوءمصرف از کوچه و خیابان تا صفحات مجازی

سعیده علیپور

چندی پیش بود که انتشار کلیپی از وادار کردن پسر بچه‌ای ۳ ساله برای استعمال مواد مخدر در فضای مجازی واکنش‌های فراوانی در پی داشت. درحالی که بسیاری نگران سرنوشت کودک این فیلم بودند، برخی از آسانی اشتراک‌گذاری چنین محتوایی در فضای مجازی ابراز نگرانی کردند. محتوایی که می‌تواند به راحتی در دسترس نوجوانان و جوانان قرار گیرد و آنان را به استعمال مواد مخدر ترغیب کند.

روز پنج شنبه سرهنگ مصطفی نوروزی، رئیس مرکز مبارزه با جرایم ملی و سازمان‌یافته پلیس فتا ناجا اعلام کرد که عامل انتشار این فیلم دستگیر شده است. به گفته نوروزی؛ متهم انگیزه اصلی خود را از این اقدام، شوخی و سرگرمی در جمع خانوادگی اعلام کرد.

البته همیشه غرض از چنین فیلم‌هایی شوخی‌های عبث نیست. پیشتر افرادی از فضای مجازی برای اعمالی چون فروش مواد مخدر، تبلیغ مواد آن هم با سواستفاده از کودکان بهره‌ برده بودند. به طوری که صفحاتی در اینستاگرام یا تلگرام نسبت به فروش انواع موادمخدر و ابزار آلات استعمال آن اقدام کرده و علاوه بر تبلیغ مواد مخدر، اقدام به پذیرش سفارش و ارسال آن به نقاط مختلف و تحویل به منزل کرده و حتی رضایت مشتریان خود را نیز در صفحاتشان بازتاب و حتی پا را از این هم فراتر گذاشته و از کشت گرفته تا بسته‌بندی و طریقه استفاده از آن را هم در صفحات‌شان آموزش دادند. در این میان هر چند بارها پلیس فتا خبر از بازداشت گرداندگان و بستن این صفحات داده، باز هم صفحه جدیدی از هزار توی این دنیای غریب سر بر آورده است.

نگرانی خانواده‌ها

تبلیغ مواد مخدر گاهی اوقات در صفحات مجازی به‌ قدری آسان و بی‌دغدغه صورت می‌گیرد که حتی کودکان نیز به آسانی به آن دسترسی دارند و این موضوعی است که نگرانی والدین و خانواده‌ها را در پی دارد و حتی، فروشندگان آن برای جذب مشتری بیشتر از کودکان به عنوان مصرف‌کننده مواد مخدر تصاویری را منتشر می‌کنند که با ایجاد واکنش، افراد بیشتری را وادار به دیدن تبلیغ کرده و در این میان مشتری‌های بیشتری جذب کنند.

به طوری که چندی پیش صفحه‌ای در فضای اینستاگرام دست به دست شد که در آن فروشنده مواد مخدر علاوه بر تبلیغ انواع ابزار آلات مصرف مواد مخدر، تصویر کودکی را منتشر کرد که در حال کشیدن تریاک با وافور بود.

صفحه این شخص متخلف با واکنش‌های افراد زیادی مواجه شد که در نهایت این فرد توسط پلیس فتا شناسایی و دستگیر و صفحه اینستاگرامش بسته شد.

سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، دو سال پیش، یعنی در زمانی که فضای مجازی هنوز گسترش امروز را نداشت، گفته بود که طبق آمارهای به‌ دست آمده از استان‌های کشور، زمان دسترسی به موادمخدر حداکثر بین 30 تا 45 دقیقه است

فضای حقیقی، فضای مجازی

در حالی که برخی این موضوع را دستاویزی برای برخورد بیشتر با صفحات مجازی می دانند و معتقدند این فضا امکان بیشتری برای تخلفاتی از این دست فراهم می کند، برخی دیگر بر این باورند دسترسی به مواد مخدر در ایران به خصوص در شهرهای بزرگ پیش از فراگیری شبکه‌های مجازی نیز چندان سخت نبود؛ به طوری که نگاهی به آمارها نشان می‌دهد در تهران کمتر از یک ساعت می‌توان به مواد مخدر دسترسی پیدا کرد.

سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، دو سال پیش، یعنی در زمانی که فضای مجازی هنوز گسترش امروز را نداشت، گفته بود که طبق آمارهای به‌ دست آمده از استان‌های کشور، زمان دسترسی به موادمخدر حداکثر بین 30 تا 45 دقیقه است.

پرویز افشار با اشاره به اینکه ایران بزرگترین کاشف موادمخدر در جهان است، گفته بود: « همجواری ایران با کشور افغانستان که بزرگترین تولیدکننده موادمخدر است و ۷۵ تا ۸۰ درصد موادمخدر دنیا را تولید می‌کند، باعث شده که ایران بزرگترین کشف کننده موادمخدر در دنیا باشد».

فروش مواد در فضای مجازی

با این حال نمی‌توان از فروش این مواد در فضای تازه گسترش یافته جدید به آسانی عبور کرد هر چند به اعتقاد برخی از کارشناسان پلیس، فروش مواد مخدر در این فضا گرچه کار تبلیغ آن را راحت‌تر و آن را به نوعی در دسترس‌تر کرده، اما کار را برای پلیس برای شناسایی باندهای توزیع را نیز آسان‌تر کرده است.

 فضای مجازی جولانگاه عرضه مواد

در این میان مدیرکل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه فضای مجازی جولانگاه عرضه مواد مخدر شده، به ایرنا گفت: «نظارت و پیشگیری از افتادن فرزندان در دام سودجویان مواد مخدر باید از خانه شروع شود و لازمه این نظارت، ارتقای اطلاعات والدین است تا نگذاریم بازار سوداگران مرگ در فضای مجازی داغ شود».

محمد مهدی اسماعیلی گفت: « خوشبختانه پلیس فتا با رصدهای خوبی که همیشه داشته و دارد، تعداد زیادی از این کانال‌ها را مسدود کرده است. ضمن اینکه در این مسیر، آموزش مراقبت و نظارت والدین از فرزندان هم مدنظر قرار گرفته است.اما علاوه بر جمع شدن حواس والدین به رفتارها و میزان استفاده فرزندان از فضای مجازی، دستگاه‌های حاکمیتی هم باید بتوانند متناسب با سن کاربر، خوراک مورد نیاز مخاطبان مختلف را فراهم کنند».

تیغ دو لبه کارکرد فضای مجازی

گسترش روز افزون فضای مجازی و دسترسی آسان به این فضا در شرایط کنونی، هم به عنوان یک فرصت و هم به عنوان یک تهدید می‌تواند تلقی شود، به ویژه در حوزه مواد مخدر که می‌تواند یک تیغ دولبه در خصوص تبلیغ یا پیشگیری از مواد خانمانسوز باشد.

با گسترش استفاده از فضای مجازی در بین گروه‌های سنی مختلف به خصوص دانش‌آموزان و جوانان، ممکن است عده‌ای با سوء‌استفاده از این فضا، به دنبال تبلیغ یا عرضه موادمخدر به جوانان و نوجوانان باشند.

تبلیغ مواد مخدر گاهی اوقات در صفحات مجازی به‌ قدری آسان و بی‌دغدغه صورت می‌گیرد که حتی کودکان نیز به آسانی به آن دسترسی دارند و این موضوعی است که نگرانی والدین و خانواده‌ها را در پی دارد

برخی از سوء‌استفاده‌کننده در این فضا، به دنبال القا تاثیر مصرف مواد مخدر در بین دانش‌آموزان و دانشجویان هستند به گونه‌ای که با ارائه اطلاعات نادرست از این شیوه، برای ترغیب جوانان به مصرف موادمخدر در فصل امتحانات بهره بگیرند.

گاهی تبلیغات بی‌اساس و بی سر و ته در خصوص موادمخدر، چه شوخی و چه جدی تاثیرات منفی بر روی ذهن و روان جوانان و نوجوانان دارد، به طور مثال در زمان شیوع ویروس کرونا عده‌ای در اینستاگرام با هشتگ« معتادها نمی‌گیرند» که بیشتر نیز جنبه شوخی با مصاحبه کوتاهی با یک فرد معتاد داشت که در فضای مجاز منتشر شده بود، عاملی شدند برای سو برداشت و روی آوردن عده‌‌ای به مواد مخدر. البته در عین حال از این فضا، که در آن دسترسی به شبکه‌های اجتماعی برای جوانان و نوجوانان آسان است، می‌توان راهکارهای پیشگیرانه را نیز ارائه داد و خانواده‌ها را در این زمینه هوشیار و حساس کرد. در همین باره زهرا کریمی، کارشناس حوزه فضای مجازی و آی‌تی(IT)  و استاد دانشگاه می گوید: «در دوران کرونا شاهدف کوچ کردن فعالیت‌های مختلف به این فضا از جمله کسب و کارهای مختلف ،آموزش و پرورش، فعالیت آموزشی دانشگاه‌ها، موسسات آموزشی هستیم و از سوی دیگر باید شاهد رونق کسب و کارهایی غیر مجازی چون فروش مواد مخدر هم در این فضا باشیم».

کریمی، با اشاره به برخی ترس‌ها، کاستی‌ها و ناآگاهی در خصوص برخی فعالیت‌ها، جرایم و تخلفات اینترنتی که باعث نگرانی از استفاده از این فضا می‌شود، گفت: «با توسعه سواد رسانه‌ای می‌توان از این فضا به خوبی استفاده کرد. ضمن اینکه پیشگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی با تزریق محتوا به فضاهای مجازی امکانپذیر است». همچنین به گفته او با توسعه دولت الکترونیک، برخی از جرائم و تخلفات اینترنتی کاهش پیدا می‌کند.

 هشدار رئیس پلیس به والدین

در همین راستا پلیس هم علاوه بر رصد فراوان گروه‌های متخلف در فضای مجازی معتقد است، از آنجایی که هر لحظه گروه‌های متخلف جدیدی در فضاهای مجازی و حقیقی سر بر می آورند لازم است که والدین در این خصوص آگاه بوده تا فرزندان‌شان در دام مواد مخدر صنعتی که با شکل‌های جدید و جذاب وارد بازار می‌شود، گرفتار نشوند.

سرهنگ مصطفی نوروزی، رئیس مرکز مبارزه با جرائم ملی و سازمان یافته پلیس فتا ناجا به تمامی کاربران فضای مجازی توصیه کرد: «از ارتکاب به اقدامات مشابه به دلایل مختلف از جمله جمع آوری فالور و بازدید کننده خودداری کرده و در صورت مشاهده موارد مشکوک، آن را از طریق سایت رسمی پلیس فتا به نشانی www.cybre police.ir قسمت گزارشات مردمی منعکس کنند».