پیشنهاد تدارک وزارتخانه و وزیر «تنهایی»// به بهانه سی‌ام اردیبهشت ؛ روز ملی جمعیت

سعیده علیپور

سال گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی، تخمین زده بود که در سال ۱۳۹۸ نرخ زاد و ولد با ۱۴.۵ تولد به ازای هر هزار نفر جمعیت کشور به کمترین حد خود در ۵۰ سال اخیر می‌رسد. این گزارش پیش‌بینی کرده بود که در پایان سال 98، میزان تولد در کشور به رقم یک میلیون و ۲۰۵ هزار و ۹۵۴ مورد خواهد رسید، تخمینی که در عمل حتی کمتر هم شد و بر اساس آخرین گزارش منتشر شده از سوی سازمان ثبت احوال کشور، به یک میلیون و ۱۹۶ هزار و ۱۳۴ تولد رسید.

روز ملی جمعیت

گرچه هفت سالی است که سی‌ام اردیبهشت ماه را در تقویم رسمی کشور با عنوان  روز ملی جمعیت نامگذاری کرده‌اند، اما زنگ خطر کاهش میزان تولد و سالمندی جمعیت کشور بسیار پیش از این به صدا در آمده بود. در دو دهه گذشته در حالی که نرخ تولد به میزان قابل‌توجهی کم شد، جمعیت سالمند با شیب بسیار تندی گوی سبقت را به دست گرفته و 3 برابر رشد جمعیت افزایش یافت. به طوری که بر اساس پیش‌بینی‌های رسمی تا سال 1430، 30 درصد از جمعیت ایران بالای 65 سال خواهند بود. شیبی که به نظر می‌رسد بعد از بحران کرونا در ایران و جهان تندتر هم شده است، به طوری که معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان نیز در آخرین اظهاراتش عنوان کرده که شاید آمار تولدها در نیمه دوم سال 99 به یک سوم نیز کاهش یابد.

کاهش آمار تولد از شهریور 99

بسیاری از کشورهای جهان در سال‌های اخیر با مقوله پیری جمعیت و کمبود نیروی انسانی تازه نفس و جوان روبه‌رو هستند، اما این احتمال وجود دارد که کرونا بر زاد و ولد در کشورهای جهان تاثیر منفی مضاعفی بگذارد.

محمدمهدی تندگویان، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان نیز در آخرین اظهاراتش با اشاره به تاثیر منفی کرونا بر هرم جمعیتی ایران گفت که آشنایی زوجین، ازدواج‌ها و فرزندآوری‌ها به دلیل شیوع کرونا به تاخیر افتاده و بسیاری به دلیل مشکلات اقتصادی پیش آمده، امکان ازدواج یا فرزند‌آوری ندارند، ضمن اینکه بسیاری از خانواده‌ها نیز به‌ واسطه شیوع کرونا و ترس از ابتلا به آن در مراکز درمانی، از فرزندآوری پرهیز می‌کنند.  او تاکید کرد: «بسیاری از خانواده‌ها در مراکز مشاوره‌ای ما عنوان کرده‌اند که منتظرند کرونا از کشور برچیده شود، بعد اقدام به فرزندآوری کنند».

مقصر تنها کرونا نیست

گرچه سایه کرونا این روزها بر سراسر جهان سنگینی می‌کند و شیب رشد جمعیت در بسیاری از کشورهای دنیا تحت تاثیر این موضوع کاهش قابل‌توجهی پیدا کرده است، اما نمی‌توان مقصر شیب تند کاهش جمعیت در ایران را به گردن این بیماری انداخت. به گفته کارشناسان، ایران چندین دهه است که با بحران کاهش جمعیت روبروست.

نگاهی به آمار نشان می‌دهد پس از انفجار جمعیت در دهه 60، دولتمردان ایران با اجرای سیاست‌هایی برای کنترل جمعیت، در دهه 70 توانستند روند رشد جمعیتی در کشور را به رقم قابل‌قبولی برسانند. اتفاقی که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته دنیا آن را تجربه کردند. اما مشکل از آنجایی آغاز شد که روند کاهش جمعیت از کنترل دولت خارج شد. بحران‌های اقتصادی و بعضا سیاسی و اجتماعی، تغییر سبک زندگی افراد و ... سبب شد تا روند رشد جمعیت چنان کاهش یابد که حتی از بسیاری از کشورها پیشی بگیریم و حال با بحرانی مواجه شویم که نام آن را پیری جمعیت گذاشته‌ایم.

اصغر کیهان‌نیا، روانشناس به کاهش تمایل به فرزندآوری در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «مشکلات و نوسانات اقتصادی و بحران‌های اجتماعی  تاثیر بسزایی در روند قطعیت این تصمیم برای زوجین دارد.  فرزندآوری بدون شک هزینه‌های بالایی از جمله هزینه‌های زایمان، مخارج ضروری برای بزرگ کردن یک کودک و هزینه‌های فرستادن فرزندان به مدرسه و دانشگاه دارد که در کنار بسیاری دیگر از مخارج، والدین را ملزم می‌کند قبل از هر تصمیمی برای بچه‌دار شدن وضعیت مالی خانواده را ارزیابی کنند و در نتیجه به رغم تمایل به داشتن فرزند، ترجیح می‌دهند قبل از آن شرایط مالی خود را بهبود بخشند».

این مشاور خانواده در ادامه  می‌گوید:«عدم امنیت شغلی زنان،ترس خانواده‌ها از تربیت فرزندان در جامعه‌ای که با بحران‌های اجتماعی دست به گریبان است، بسیاری از زوجین را از  فرزندآوری منصرف می‌کنند».

به گفته او هر چقدر شرایط اقتصادی بهبود یابد و کاهش آمار بیکاری داشته باشیم، شاهد علاقمندی زوج‌ها به فرزند‌آوری خواهیم بود.

پیری با ایران چه می‌کند؟

اما به راستی پیری جمعیت با کشور چه می‌کند وآیا باید نگران آینده بود؟ در حال حاضر 10 درصد جمعیت‌ ایران سالمند است و هنوز جمعیت‌ ایران جوان محسوب می‌شود. اما با توجه به روند زاد و ولد از ۲۰ سال آینده بالای ۲۰ درصد جمعیت‌ کشور سالمند خواهند بود و این یعنی از هر پنج نفر یک نفر سالمند خواهد بود.

در حالی که کاهش جمعیت جوانان و رشد جمعیت سالمندی گریزناپذیر است، برخی کارشناسان معتقدند باید برای آینده کشور سیاستی اندیشید و به فکر تامین نیازهای جمعیت سالمند بود

به گفته محمداسماعیل اکبری، مشاور عالی وزیر بهداشت در این باره می‌گوید: «تمام بیماری‌های غیرواگیر اعم از فشار خون، دیابت، سرطان و... مربوط به دوره سالمندی است. بنابراین بودجه وزارت بهداشت باید چندین برابر شود تا فردی را که مولد هم نیست درمان کند».

براساس سرشماری رسمی در فاصله سال‌های 1360 تا 1370 بیش از 17میلیون نفر در ایران متولد شدند که این حجم از زاد و ولد در طول تاریخ ایران بی‌سابقه بوده است. بیش از هشت‌میلیون نفر در نیمه اول و بیش از ۹ میلیون نفر در نیمه دوم دهه ۱۳۶۰ متولد شدند. متولدینی که در آینده نزدیک سالمند خواهند شد. این در حالی است که به گفته کارشناسان منابع و امکانات موجود برای این حجم انبوه سالمند در کشور کافی نیست و قوانین لازم در این زمینه وجود ندارد و در عین حال  پیش بینی می شود بحران صندوق‌های بازنشستگی، کمبود پزشک و پرستار، بحران آب، خشکسالی و بیکاری نیز دوران سالمندی این خیل گسترده دهه شصتی‌ها را سخت‌تر کند.

نخستین گروه از دهه شصتی‌ها در سال 1425 وارد 65 سالگی می‌شوند و در سال 1430 شاهد ورود جمعیت عظیمی از این گروه سنی به محدوده سالخوردگی و سالمندی خواهیم بود.

اکبری گفت: «باید توجه کرد که پدیده پیری جمعیت به‌ویژه در کشورهای ثروتمند و غربی هم اتفاق افتاده است، اما اتفاق بدی که افتاده این است که در کشور ما سرعت رشد پیری دارد از همه جا جلو می‌زند؛ به‌طوری‌که در 20 سال آینده 20 درصد جمعیت‌مان پیر خواهند بود و در 30 سال آینده 30 درصد جمعیت ایران پیر می‌شوند. یعنی از هر سه فرد یک نفر پیر خواهد بود. فرد پیر قاعدتا قدرت تولید ندارد و فرد دیگری باید خرجش را بدهد. افرادی که اکنون 40 ساله‌اند، 20 سال دیگر 60 ساله شده و به گروه پیرها می‌پیوندند. در حال حاضر در کشور ما به طور متوسط 38 درصد افراد پیر دارای شغل هستند و 60 درصدشان سواد دارند. بنابراین در گروه سالمندان 40 درصد بی‌سوادند و 60 درصد شغل ندارند. لذا این افراد در واقع روی دست جوانان کشور می‌مانند».

 نگرانی از آینده

در حالی که کاهش جمعیت جوانان و رشد جمعیت سالمندی گریز ناپذیر است، برخی از کارشناسان معتقدند باید برای آینده کشور سیاستی اندیشید و به فکر تامین نیازهای جمعیت سالمند بود و با آینده نگری امکاناتی مانند آسایشگاه و بیمارستان را تهیه کرد، چرا که با تغییر روش زندگی و گرایش بیشتر به زندگی آپارتمان‌نشینی، توان نگهداری سالمندان در خانه بسیار کمتر از حال حاضر خواهد شد.

باید توجه کرد که پدیده پیری جمعیت به‌ویژه در کشورهای ثروتمند و غربی هم اتفاق افتاده است، اما اتفاق بدی که افتاده این است که در کشور ما سرعت رشد پیری دارد از همه جا جلو می‌زند

در همین باره یک جامعه‌شناس ضمن هشدار به روند افزایش سالمندان در جامعه گفت که باید در آینده یک وزارتخانه و یک وزیر به نام «وزیر تنهایی» داشته باشیم زیرا شاهد افزایش افراد تنها در جامعه خواهیم بود.

امان‌الله قرایی مقدم به ایرنا گفت: «در حال حاضر امید به زندگی و بقای عمر به دلیل افزایش سطح بهداشت افزایش یافته و از ۵۵ سال برای مردان به ۷۵ و برای زنان به ۷۸ سال رسیده، بنابراین می‌توان گفت که جمعیت به پیری رسیده است. هر چند افزایش سطح بهداشت یک موفقیت قلمداد می‌شود، اما با پیر شدن جمعیت نیاز است که امکانات و تمهیدات خاص برای نگهداری از سالمندان نیز در نظر گرفته شود، اما درست فکر نکردن در این زمینه و نداشتن برنامه مناسب موجب خواهد شد که برای نگهداری از سالمندان در آینده با مشکل مواجه شویم».