لزوم برخورداری افراد از مهارت حل مسئله در شرایط بحرانی

دکتر باقر رجبی ویسرودی- روانشناس

خشونت در طول تاریخ همزاد بشر و دارای ابعاد و اشکال گوناگونی بوده و به‌عنوان یک پدیده انسانی- اجتماعی از شرایط و عوامل متفاوتی تاثیرپذیر است.

این روزها درگیری با ویروس کرونا با یک گستره عظیم جهانی و خبرهایی در این باره که آزارمان می‌دهد، شرایط و روابط زندگی اجتماعی را برایمان بغرنج و سخت یا به اصطلاح حال ما و جامعه  را خراب کرده است

در این میان آنچه در مورد ما انسان‌ها بسی خسته‌کننده‌ است محدودیت‌های زندگی اجتماعی است؛ به ویژه محدودیت‌هایی در آمد و شدها در سطح جامعه یا به‌ عبارتی قرنطینه‌های خانگی. چرا که ما انسان‌ها معمولا بخشی از وقت خود را در امور جاری روزانه در ارتباط و تعامل با دیگران می‌گذرانیم و این روابط اجتماعی گاهی حتی  موجب دلبستگی بین ما با دیگران می‌شود. این در حالی است که به دلیل محدودیت کرونا که این نوع روابط بهم می‌ریزد و موجب دلتنگی می‌شود که خودبه‌خود آزاردهنده و زمینه‌ای برای بروز کم‌حوصلگی‌هایمان است.

شکل دیگری از خشونت‌های خانگی در ایام قرنطینه کرونا که معمولا به شکل مشاجرات لفظی ظهور پیدا می‌کند و شاید منجر به بروز حالت‌های فیزیکی نیز شود ناشی از حضور مداوم و مستمر افراد در خانه است؛ چون اگر چه در بیشتر جاها گذراندن اوقات فراغت در کنار خانواده و حضور در کانون گرم خانواده موجب ایجاد صمیمیت و استحکام خانواده می‌شود، اما حضور پوچ‌گرایانه و بیش از حد نیز موجب بروز تنش خواهد شد، زیرا در بسیاری از موارد روانشناسان توصیه می‌کنند برای کنترل خشم خود از موقعیتی که در آن قرار گرفته‌اید دور شوید. این در حالی است که در این ایام چنین کاری کمتر مقدور است.

همچنین اضطراب و ترس از آینده خود و جامعه موجب ایجاد فوبیا و هراس در فرد شده که خودش موجب از بین رفتن تعادل افراد در کنترل رفتار خویش و تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی می‌شود که می‌تواند باعث بروز انواع خشونت به‌ویژه خشونت خانگی شود و قربانیانی داشته باشد.

عدم وجود برنامه‌ریزی و پایین بودن سطح مدارای اجتماعی که همان تاب‌آوری اجتماعی در سطح جامعه است، می‌تواند کاسه صبر انسان‌ها را به آنی لبریز کرده و رفتارهای جرقه‌وار که ناشی از عدم برخورداری از این مهارت است بر خشونت‌ها به‌ویژه خشونت خانگی تاثیر گذارد.

عدم برخورداری افراد از مهارت حل مسئله و آن هم در یک شرایط بحرانی و غیرمنتظره، افراد را در برابر مسئله به‌وجود آمده مستأصل و درمانده جلوه می‌دهد و اینگونه افراد با گفتگوهای درونی منفی به مسئله نگاه می‌کنند و به عبارتی عمق فاجعه را می‌بینند، خودشان را از حل آن ناتوان می‌دانند و حتی آن مشکلات را فقط برای خودشان می‌دانند و به بیانی دیگر می‌گویند: هرچه سنگه برای پای لنگه و... .

برخی از خصوصیات فردی و ویژگی‌های شخصیتی افراد به‌گونه‌ای است که برخی نیاز به فضای خلوت و حتی گوشه‌گیری و فضای آرام و تنهایی دارند و با وقوع این شرایط چون قاعده و نظم زندگی عادی‌شان بهم می‌ریزد خودشان نیز بهم ریخته و رفتارهای خشونت‌آمیز از خود نشان می‌دهند یا بالعکس برخی فقط با قرارگرفتن در جمع‌های دوستانه مانوس بوده و حتی اینگونه فضاهای دوستانه را بر خانواده ترجیح می‌دهند.

اما باید بیان کرد که همواره تهدیداتی برای جوامع انسانی وجود دارد که شرایط عادی زندگی را بر هم زده و حتی مانند این ویروس منحوس نظم جهانی را فرو می‌ریزد؛ مثل بحران کرونا، سونامی و شاید زلزله و... . بنابراین باید به دنبال راهکارهای کاهش اثرات اینگونه ناملایمات باشیم که در ادامه به چند مورد اشاره می‌کنم:

ارتقای مهارت‌های اجتماعی

بالا بردن سطح آموزش و آگاهی خود و دیگران

یادگیری نحوه برخورد با مسئله و تمرین حل مسئله اجتماعی

بالا بردن آستانه تحمل و پذیرش شرایط دشوار

کسب آگاهی در مورد چگونگی تبدیل این تهدیدات به فرصت

ایجاد سرگرمی‌های دسته جمعی و ورزش‌های خانگی ، مطالعه و..‌.‌‌‌‌‌‌.

ایجاد امید و نشاط درونی در خود و دیگران

یادگیری روش‌های کنترل خشم و‌..‌‌‌‌.