ارائه خدمات دندانپزشکی به کودکان کار

سعیده علیپور

روی هر کدام از یونیت‌های دندانپزشکی، دختر یا پسری تکیه زده و با دهان باز تسلیم دندانپزشک شده است. سن هیچ کدامشان از 12 سال تجاوز نمی‌کند، اما برخلاف همه‌ بچه‌های دیگری که توی ذهن داریم، آرام به حرکات دندانپزشک جوانی که با دقت روی دندان‌هایشان کار می‌کند چشم دوخته‌اند. شاید چون، بعد از مدت‌ها از درد دندان خلاصی پیدا می‌کنند.

اینجا خانه درمان جمعیت امام علی(ع)، در یکی از فرعی‌های خیابان طوس است. محلی برای ارائه خدمات درمانی به کودکان کار و حاشیه‌نشین. علاوه بر بچه‌هایی که در حال درمان دندان‌هایشان هستند، گروهی از بچه‌ها در طبقه بالای این مرکز مشغول کاردستی و بازی هستند و در انتظار معالجه.

خوشحالند. انگار که به یک اردوی تفریحی آمده و فرصت و فراغتی برای بازی کردن پیدا کرده باشند. توی صورت‌های زردشان اثری از ترس مراجعه به دکتر نیست. یکی‌شان صفحه‌ای از کتاب داستانی را باز می‌کند و عکسش را نشانم می‌دهد و می‌گوید: «خاله اینجا را برایم می‌خوانی»؟ داستان یک قورباغه است که با یک ماهی اختلاط می‌کند. می‌خوانم. زود خسته می‌شود و نیمه کاره صفحه دیگری را نشانم می‌دهد و می‌گوید: «این را بخوان...». خواندن بلد نیست، اما می‌شود کنجکاوی را پس آن صورت کوچک وتکیده‌اش دید.

 «صبح‌ها کار می‌کنی؟». گمانم دوست ندارد جواب بدهد. چون خودش را می‌زند به نشنیدن. از روی ناخن‌های سیاه و دست‌های بزرگش که قواره اندامش نیست، می‌شود فهمید که سال‌هاست کار می‌کند.

مرد جوانی که به عنوان مربی از طرف یکی از خانه‌های علم بچه‌ها را همراهی کرده و به این مرکز درمانی آورده درباره وضعیت این بچه‌ها این طور توضیح می‌دهد: «اغلب این بچه‌ها کار می‌کنند. اغلبشان مدرسه نمی‌روند، اغلبشان از کمترین امکانات رفاهی مثل بهداشت محروم هستند. ولی خیلی دوست ندارند راجع به این جور چیزها حرف بزنند. دوست دارند، در مورد چیزهایی که ندارند حرف بزنند. درباره چیزهایی که حقشان است، اما در دسترسشان نیست».

روی دیوار پر از نقاشی و کلاژهایی است که گروه‌های مختلفی از این بچه‌ها که به این مرکز درمانی آمده‌اند، در ساعت‌های انتظار، کشیده یا درست کرده‌اند. خانه‌های بزرگ، لباس‌های شیک، صورت‌های بشاش. توی این نقاشی‌ها انگار اثری از فقر و بیماری نیست.

جمعیت‌شان کم نیست، شاید تنها در تهران یک میلیون کودک در مناطق حاشیه‌نشین با کمترین امکانات آموزشی و بهداشتی زندگی می‌کنند. این در حالی است که در سال‌های اخیر، فعالیت وزارت بهداشت برای گسترش خانه‌های بهداشت در این مناطق بیش از گذشته بوده و بیمه‌های درمانی نیز سعی در حمایت از این اقشار داشته‌اند. با این حال خدمات دندانپزشکی، به دلیل هزینه‌های زیاد همیشه جزو بخش‌های مغفول سیستم بهداشت و درمان بوده است و این کودکان هم به دلیل تغذیه نامناسب و بی‌توجهی به بهداشت دهان، معمولاً با مشکلات عدیده دهان و دندان مواجه هستند.

سارا رضایی، مسئول کمیته درمان جمعیت دانشجویی امام علی (ع) در مورد فعالیت این مرکز می‌گوید: «جمعیت دانشجویی امام علی سال‌هاست که در حوزه کودکان حاشیه‌نشین و در معرض آسیب فعالیت دارد. این موضوع سبب شد که از نیاز مبرم آنها به بهداشت دهان و دندان بیشتر آگاه باشیم و به همین دلیل چند سالی است که خانه درمان جمعیت امام علی (ع) فعالیت خود را آغاز کرده است».

این مرکز تنها مرکزی است که به همت خیرین، خدمات مختصر بهداشتی به این دست کودکان ارائه می‌دهد. هر روز بیش از هشت کودک به صورت رایگان از خدمات دندانپزشکی آن استفاده می‌کنند. به گفته رضایی 20 دندانپزشک و تعدادی گفتار درمان، به صورت کاملا داوطلبانه با این مرکز همکاری دارند و در روزهای مختلف در این مرکز حاضر می‌شوند. کودکان هم ابتدا در خانه‌های علم جمعیت امام علی که در مناطق مختلف حاشیه‌ای قرار دارد از سوی پزشکان معاینات اولیه می‌شوند و در صورت نیاز به خدمات کلینیکی به این مرکز درمانی ارجاع داده می‌شوند. علاوه بر این در هر استان هم حدود چهار تا پنج دندانپزشک با این جمعیت همکاری می‌کند و کودکان نیازمند که از سوی خانه درمان معرفی می‌شوند را مورد درمان قرار می‌دهند. در این میان البته بچه‌هایی که نیازمند سطح بیشتری از خدمات کلینیکی درمان باشند نیز با همکاری برخی از اساتید دانشگاه شهید بهشتی به سایر کلینیک‌های مجهز فرستاده می‌شوند.

 بیشتر این بچه‌ها بعد از درمان، هر شش ماه یک بار مورد چکاپ‌های دوره‌ای قرار می‌گیرند و علاوه بر درمان به آنها آموزش‌های لازم برای مراقبت از دندان‌هایشان داده می‌شود. چراکه خیلی از آنها پیش از آمدن به این مرکز درمانی حتی مسواکی برای شستشوی دهان هم نداشته‌اند.

مسئول کمیته درمان جمعیت امام علی می‌گوید: «هر ماه بیشتر از هفت میلیون تومان هزینه مواد دندانپزشکی مرکز است و با توجه به اینکه از سوی مراکز دولتی یا بیمه‌ها در این خصوص کمکی به ما نمی‌شود، با مشکلاتی مواجه هستیم و امیدواریم مسئولان وزارت بهداشت به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند، چرا که برای گسترش خدمات در بخش‌های حاشیه‌نشین باید به کمک سازمان‌های مردم نهاد تکیه کرد».

 اغلب کودکان کاز مدرسه نمی‌روند و از کمترین امکانات رفاهی مثل بهداشت محروم هستند؛ ولی خیلی دوست ندارند راجع به این جور مسائل حرف بزند. آنها دوست دارند، در مورد چیزهایی که ندارند حرف بزنند. درباره چیزهایی که حقشان است، اما در دسترسشان نیست

معرفی خانه ایرانی درمان

خانه ایرانی درمان دارای بخش‌های مختلفی ازجمله اتاق دندانپزشکی، اتاق معاینات، اتاق گفتاردرمانی، اتاق بازی و برگزاری رده‌های آموزشی برای کودکان و داوطلبان است. این مرکز علاوه بر ویزیت رایگان کودکان تحت پوشش و خانواده‌های آنان، غربالگری، ارائۀ خدمات رایگان دندانپزشکی به کودکان، ارائۀ خدمات گفتاردرمانی، کاردرمانی، برگزاری دوره‌های آموزشی بهداشت جسمی و روانی خانواده‌های تحت پوشش و اعضای داوطلب را نیز ارائه می‌دهد.

همکاری با دانشگاه‌های علوم پزشکی جهت شکل‌گیری پروژه‌های تحقیقاتی، مددکاری خانواده‌های بیماری (به ویژه کودکان) که بضاعت مالی و حمایتی جهت درمان خود ندارند، اعزام تیم‌های پزشکی به مناطق محروم و حاشیه از موارد دیگری است که در این خانه درمان پیگیری می‌شود. برگزاری کارگاه‌های آموزشی مختلف (ازجمله رعایت بهداشت اولیه، پیشگیری از ایدز، پیشگیری از کودک‌آزاری، بهداشت بلوغ و...)، رده‌های آموزشی گفتاردرمانی برای کودکان و نیز آموزش آشنایی با بیماری‌های شایع در مناطق محروم و لزوم خودمراقبتی اعضا و همچنین کلاس کمک‌های اولیه امداد و نجات برای داوطلبین فعال در خانه‌های ایرانی ازجمله فعالیت‌های دیگر این خانه است.

همچنین علاوه بر خدمات دندانپزشکی اتاق معاینات شامل تجهیزات لازم برای معاینه اولیه کودکان و خانواده‌هایشان است. پزشکان داوطلب به‌صورت هفتگی در خانه ایرانی حضور می‌یابند و به معاینه کودکان و مادران می‌پردازند.

محرومیت کودکان کار و حاشیه‌نشین

طبق گزارش یونیسف از هر 12 کودک در جهان یک کودک به صورت اجباری ناچار به کار کردن است. البته به طور کل به ازای هر 6 کودک در دنیا یک کودک، کار می‌کند. آمار کودکان کار و خیابانی در استان‌های مختلف با توجه به جغرافیا و تفاوت‌های فرهنگی در استان‌ها متغیر است. در تهران به ازای هر ۵۳۰ نفر جمعیت، در تبریز به ازای هر ۱۶ هزار نفر جمعیت «یک کودک کار» وجود دارد، ضمن اینکه در کرمان در سال گذشته ١٠٦٣ کودک خیابانی و کار در شهرستان کرمان شناسایی شده‌اند. در استان البرز در سال‌های ۹۶ و ۹۷ و سه ماهه اول ۹۸ تعداد ۹۳۰ مورد کودک کار و خیابان در مراکز تحت نظارت اداره کل بهزیستی پذیرش شده‌اند. در یزد ۷۵۹ کودک کار و خیابانی از سال ۹۲ تا پایان سال ۹۷ در مراکز بهزیستی یزد پذیرش شدند و در استان خوزستان نیز کودکانی که توسط بهزیستی شناسایی و شناسنامه‌دار شده‌اند و برای آن‌ها پرونده تشکیل شده است، تقریبا ۵۶۰ نفر هستند که همه آن‌ها خانواده دارند و تنها ساعاتی از روز را در خیابان‌ها کار می‌کنند.

بسیاری از فعالان اجتماعی معتقدند در حالی که بسیاری از کودکان ساکن در مناطق حاشیه‌نشین به دلیل فقر یا مشکلات تابعیت همواره از حق سلامت و تحصیل محروم هستند و دولت نیز از طریق سازمان بهزیستی و اورژانس اجتماعی کشور خدمات گسترده‌ای را در این مناطق ندارد، باید با سیاست‌های حمایتی از فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در این حوزه به وضعیت کودکان سامان بخشید.

خدمات دندانپزشکی، به دلیل هزینه‌های زیاد همیشه جزو بخش‌های مغفول سیستم بهداشت و درمان بوده است و کودکان کار هم به دلیل تغذیه نامناسب و بی‌توجهی به بهداشت دهان، معمولاً با مشکلات عدیده دهان و دندان مواجه هستند

سارا رضایی با اشاره به این که کمیته درمان جمعیت امداد دانشجویی و مردمی امام علی (ع) همواره بر مناطق حاشیه‌نشین کشور تمرکز بسیار ویژه‌ای دارد، می‌گوید: «تیم‌های مجهز آموزشی و پزشکی که به واسطه‌ی داوطلبان تشکیل شده‌اند همواره نیازهای خانواده‌های مناطق حاشیه‌نشین را مورد توجه قرار می‌دهند. تمامی فعالیت‌های جمعیت امام علی(ع) به صورت کاملاً مستقل و مردمی انجام می‌شود، به طوری که تعامل با مراکز مختلف نیز مورد نظر این سازمان قرار دارد. بسیاری از موارد اجتماعی کشور هستند که جمعیت امام علی‌(ع) باید با همکاری و ارتباط با اورژانس اجتماعی کشور در راستای رفع آن‌ها اقدام کند».

او با اشاره به این که ساکنین مناطق حاشیه‌نشین همواره از اولیه‌ترین حقوق خود بی‌بهره هستند، می‌گوید: «متأسفانه امروزه بسیاری از کودکان ساکن در مناطق حاشیه‌نشین همواره از حق سلامت و تحصیل محروم هستند، بر همین اساس لازم است تا برنامه‌های سازمان بهزیستی و اورژانس اجتماعی کشور در جهت خدمات‌رسانی به این دست از موضوع‌ها دقیق و پیش‌برنده باشند».