پس از حدود ۴۰ سال قلعه تاریخی خرم‌آباد به سازمان میراث فرهنگی واگذار می‌شود
فلکالافلاک؛ از زندان و موزه تا ثبت جهانی
آسو محمدی
چند روز پیش خبرگزاری ایرنا در گزارشی از تامین آخرین قسط سپاه پاسداران برای آزادسازی قلعه فلکالافلاک خبر داد. قلعه فلکالافلاک به عنوان یکی از شاهکارهای معماری جهان باید ثبت جهانی می‌شد؛ اما برای چنین اقدامی اول نیاز بود تا مبلغ مورد درخواست سپاه پاسداران برای آزادسازی عرصه قلعه تامین شود و اکنون قسط آخر از ۶۹ میلیارد تومان مورد درخواست این ارگان نظامی آماده است که در صورت آزادسازی عرصه به آنها پرداخت شود.
بنای عظیم آجری قلعه باستانی فلکالافلاک مربوط به دوره ساسانی است که روی تپه‌ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد قرار دارد. این قلعه در دوره قاجار علاوه بر محل استقرار مقر حکومتی، محل نگهداری زندانیان از جمله عشایر مخالف دولت بوده است. در دوران پهلوی نیز از این قلعه به عنوان زندان استفاده شده است. گفته می‌شود، بین سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۳ صدها نفر از مخالفان در این قلعه محبوس بودند. در نهایت در ۱۸ آبان ۱۳۴۹ با دستور مقام‌های آن دوره زندان فلکالافلاک در لرستان به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد. این اولین بار در ایران بود که زندانی به موزه تبدیل می‌شد.
سپاه و ارتش سال‌هاست که قلعه و حریمش را در اختیار دارند و مانع ثبت جهانی این اثر تاریخی به جا مانده از دوران ساسانیان شده‌اند اما فرمانده سپاه حضرت ابوالفضل(ع) معتقد است شایسته نیست از واژه‌های آزادی، آزادسازی، تصرف، اشغال و... استفاده شود. سردار کشکولی در این‌باره گفته بود: «در همه جهان با هر تفکر و دیدی، یگان‌ها باید مقر و جایگاه معین داشته باشند و این از ضروریات است و ربطی به کشور ما ندارد. همچنین قلعه در معرض تهدید، تخریب و آسیب قرار ندارد، برای همین غیرفوری است، هر زمان بیم خطر رود، امری فوری تلقی می‌شود. بین امر ضروری و غیرفوری، امر ضروری مطرح است.» او سال گذشته البته از آماده نشدن بودجه گلایه کرده و گفته بود: «توافق ما و استانداری مربوط به سال 93 بود که قیمت ساختوساز ارزان‌تر بود و حالا دیگر آنقدر نیست.»
سنددار شدن قلعه فلکالافلاک
اما چند ماه پیش استاندار لرستان و مدیرکل اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این استان از پرداخت سهم ارتش و سپاه و سنددار شدن قلعه خبر دادند. امین قاسمی، مدیرکل اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان توضیح داده بود: «سند قلعه نخست به نام وزارت دفاع و پس از آن به میراث فرهنگی منتقل خواهد شد. سنددار شدن قلعه به معنی آزادسازی آن است. تاکنون حریم قلعه فلکالافلاک در اختیار سپاه و ارتش بود سهم ارتش با مبلغ 11 میلیارد تومان خریداری شده است. 28 میلیارد تومان نیز برای خرید سهم سپاه پرداخت کردیم. مانده است 41 میلیارد تومان دیگر که آن را هم باید به سپاه بدهیم.»
قاسمی گفته بود سند در حال صدور است و پس از طی مراحل اداری در نهایت به نام میراث فرهنگی ثبت خواهد شد: «در این سال‌ها قلعه در اختیار سپاه و ارتش بوده و کسی به فکر صدور سند برای فلکالافلاک نبوده است اما حالا با پیگیری‌های دولت قرار است سند ابتدا به نام وزارت دفاع ثبت و پس از مدتی به میراث فرهنگی منتقل شود.» قاسمی قدم بعدی را ثبت جهانی این قلعه می‌دانسته و گفته است: «قلعه فلکالافلاک درحال حاضر در فهرست موقت ثبت جهانی است و به زودی اقدامات لازم برای ثبت جهانی آن آغاز می‌شود.»
فلکالافلاک و زنده شدن صنعت توریسم لرستان
همچنین سید موسی خادمی، استاندار لرستان درباره اهمیت سنددار شدن قلعه گفته است: «ساماندهی قلعه فلکالافلاک ارزش بسیار بیشتری نسبت به راهاندازی 20 کارخانه پتروشیمی دارد و اگر این کار را انجام دهیم، به صنعت گردشگری استان کمک خوبی کردهایم. باید به ازای ایجاد هر شغل در پتروشیمی نزدیک سه تا چهار میلیارد تومان هزینه کرد، در حالی‌که در حوزه گردشگری میتوان یک جریان اشتغال راه انداخت و با هزینه اندک شغل پایدار ایجاد کرد.» خادمی معتقد است یکی از عواملی که می‌تواند معضل بیکاری در لرستان را حل کند، گردشگری است: «صنعت توریسم می‌تواند بخشی از بار اقتصاد استان را برعهده گیرد. امیدواریم از این فرصت برای معرفی ظرفیت‌ها، مناظر و جاذبه‌های استان به کشور و جهان استفاده کنیم.»
خادمی گفته است: «داشته‌های ما شامل میراث فرهنگی و تاریخی و جاذبه‌های طبیعی این سرزمین است که باید مورد حفاظت قرار گیرند و اصلی‌ترین وظیفه ما نیز صیانت از آنهاست. قاعدتا باید بخشی از برنامه خود را برای این موضوع قرار دهیم چراکه در آینده‌ای نه‌چندان دور وضعیت توسعه‌یافتگی استان‌ها تغییر خواهد کرد.»
ذهنیت منفی در مردم ایجاد نکنید
پس از انقلاب بود که سپاه پاسداران با ایجاد یک پادگان نظامی در جنوب قلعه فلاک‌الافلاک و استقرار در حریم این بنای ملی در روند آزادسازی حریم قلعه و ثبت جهانی آن مشکل ایجاد کرد و این اشکال تا ابتدای سال جاری پابرجا ماند. مشکلی که حالا به نظر می‌رسد با تأمین آخرین قسط برای سپاه دیگر حل شده است. فرمانده سپاه حضرت ابوالفضل(ع) مردادماه 1395 گفته بود: «متاسفانه در اخبار از واژه‌های آزادی، آزادسازی، تصرف، اشغال و... استفاده می‌شود که شایسته نیست. قریب به 40 سال است که اراده‌ای مطرح شده تا قلعه در یونسکو ثبت شود. این موضوع در زمان طاغوت، انقلاب، جنگ تحمیلی بوده و حال 10 سالی است که به موضوع و بحثی داغ تبدیل شده است.»
سپاه هیچ زمانی نگفته حاضر به واگذاری نیست
سردار کشکولی گفته بود: «در این 10 سال سپاه همیشه پای کار بوده و آماده واگذاری است، مدارک آن نیز موجود است. سپاه هیچ زمانی نگفته حاضر به واگذاری نیستیم، اما زمانی که استعلام می‌کنیم، عنوان می‌شود معاوضه امر ضروری و غیرفوری است.»
او خروج سپاه و ارتش از این منطقه را غیرفوری و غیر‌ضروری دانسته بود: «در همه جهان با هر تفکر و دیدی، یگان‌ها باید مقر و جایگاه معین داشته باشند و این از ضروریات است و ربطی به کشور ما ندارد. همچنین قلعه در معرض تهدید، تخریب و آسیب قرار ندارد، برای همین غیرفوری است، هر زمان بیم خطر رود، امری فوری تلقی می‌شود. بین امر ضروری و غیرفوری، امر ضروری مطرح است.»
کشکولی از بدقولی‌ها در پرداخت بودجه هم گلایه کرده و گفته بود: « تا به حال هیچ استانداری نتوانسته به سپاه جا بدهد و سال 93 که استاندار وقت آمد، جلسه‌ای تشکیل شد که طبق آن بنا بود به ما زمین و پول بدهند تا جایگاه سپاه را بسازیم. حال 40 میلیارد تومان به ما داده‌اند، اما زمین هنوز مهیا نیست، چراکه باید 11 میلیارد تومان نیز به جهاد کشاورزی پرداخت کنند، اما هنوز نداده‌اند.»
سردار کشکولی: در این 10 سال سپاه همیشه پای کار بوده و آماده واگذاری است، مدارک آن نیز موجود است. سپاه هیچ زمانی نگفته حاضر به واگذاری نیستیم، اما زمانی که استعلام می‌کنیم، عنوان می‌شود معاوضه امر ضروری و غیرفوری است
باید موزه شهدا در قلعه احداث شود!
فرمانده سپاه حضرت ابوالفضل(ع) به گران شدن قیمت‌ها نسبت به روز توافق هم اشاره کرده بود؛ مشکلی که به نظر می‌رسد حالا با پرداخت از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی برطرف شده باشد: «توافق ما مربوط به سال 93 بود که قیمت ساختوساز ارزان‌تر بود. قرار بود 50 میلیارد تومان پول و زمین به ما بدهند که اگر زمین واگذار شود تا پایان سال شروع به ساختن مقر سپاه می‌کنیم و سریع یک پایگاه خوب می‌سازیم.» کشکولی البته شرایط پس از خروج را هم منوط به احداث موزه شهدا در این محل دانسته بود: «همچنین میراث فرهنگی باید در این محل موزه شهدا احداث کند.»
قلعه فلکالافلاک به گفته کارشناسان از آثار تاریخی به‌جامانده از دوران ساسانی است و به عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار باستانی استان لرستان شناخته می‌شود. این قلعه که بر فراز تپه‌ای صخره‌ای مشرف به خرم‌آباد، مرکز استان لرستان واقع شده، با نام‌های دیگری همچون دژ شاپورخواست، دزبر و قلعه خرم‌آباد هم شناخته می‌شود. وسعت قلعه فلکالافلاک که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، حدود پنج هزار و 300 متر مربع است و بنای آن شامل هشت برج، دو صحن است. این قلعه در دوران پهلوی زندان هم بوده و نام‌هایی مانند احمد شاملو، مهدی اخوان ثالث، سیاوش کسرایی و شاهرخ مسکوب در میان فهرست زندانیان آن به چشم می‌خورد. زندان فلکالافلاک حدود 50 سال پیش در آبان سال ۱۳۴۹ با دستور مقام‌های وقت به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد.
موسی خادمی: ساماندهی قلعه فلکالافلاک ارزش بسیار بیشتری نسبت به راهاندازی 20 کارخانه پتروشیمی دارد و اگر این کار را انجام دهیم، به صنعت گردشگری استان کمک خوبی کردهایم. یکی از عواملی که می‌تواند معضل بیکاری را در لرستان حل کند، گردشگری است
با این حال باید به این نکته توجه داشته باشیم که این قلعه بنایی استثنایی است که تاکنون تنها به دلیل کوتاهی در مدیریت و توانایی ساماندهی‌اش در فهرست جهانی میراث یونسکو قرار نگرفته است. اتفاقی که می‌تواند جهشی بلند در صنعت گردشگری استان لرستان که مردمش جزو بیکارترین استان‌های کشور است، درپی داشته باشد.
دیدگاه تان را بنویسید