مروری بر وضعیت آلودگی هوای پایتخت
تهران در اغمای وارونگی
آسو محمدی
غول آلودگی هوا دوباره بیدار شده و به آسمان شهر برگشته است. در روزهای اخیر با وجود تعطیلی، شاخص کیفیت هوای تهران روی عدد 101(ناسالم) ایستاد و یکی از روزهای بد تهران به لحاظ کیفیت هوا را ثبت کرد. در همین رابطه روز گذشته، برای پنجمین روز متوالی کیفیت هوای تهران در شرایط «ناسالم» قرار گرفت و کیفیت هوا را در شرایط «ناسالم برای تمام گروه‌های جامعه» قرار داد. تا جایی که معاون عمرانی استاندار تهران دو روز پیش از تشکیل کمیته اضطرار آلودگی هوا خبر داد.
ترافیک وسایل نقلیه موتوری و سیستم‌های گرمایشی خانگی بزرگ‌ترین عوامل آلودگی هوا در شهرها به شمار می‌روند؛ به ویژه وسایل نقلیه به سبب سطح بالای انتشار مواد آلاینده‌شان در محیط‌های با ترافیک سنگین، نقش مرکزی در وضعیت نامناسب هوای شهرهای بزرگ ایفا می‌کنند
این در حالی است که هنوز فصل سرما شروع نشده است اما در چند روز اخیر همچون سال‌های گذشته هوای تهران بار دیگر آلوده شد و مشکلاتی را برای بیماران قلبی و ریوی و همچنین کودکان و گروه‌های حساس به‌وجود آورد. همچنین دو روز پیش معاون پایش و نظارت محیط‌زیست استان تهران از احتمال تداوم آلودگی هوا تا پایان هفته جاری خبر داد و هوای پایتخت را برای گروه‌های حساس ناسالم دانست. محمد رستگاری گفت: «با توجه به شیوه‌نامه جدید، اگر کمیته اضطرار به‌علت افزایش آلودگی هوا تصمیم به تعطیلی را هم بگیرد، این تصمیم برای گروه مدارس خواهد بود.»
به نظر می‌رسد طول مدت آلودگی‌ها در تهران سال به سال بیشتر می‌شود. اگر تا چند سال پیش مردم در دی‌ماه آلودگی هوا را احساس کرده و برخی خانه‌نشین می‌شدند، حالا از اواخر مهرماه نفس کشیدن برایشان سخت می‌شود و در آبان خبر وضعیت اضطراری هوا را می‌شنوند؛ البته این آلودگی و افزایش آلایندگی دیگر سوغات انحصاری پایتخت نیست، چراکه اکنون نه‌تنها شهرهای صنعتی و بزرگ گرفتار آلودگی هوا در ماه‌های سرد سال شده‌اند بلکه شهرهای کوچک و حتی برخی روستاها نیز از این پدیده قرن حاضر بی‌نصیب نمانده‌اند.
سازمان هواشناسی هشدار داد
به دنبال این وضعیت سازمان هواشناسی درباره آلودگی هوا در تهران و سه استان دیگر دو روز پیش هشدارهایی را صادر کرد. بر این اساس از صبح امروز (۲۰ آبان) پایداری هوا در نیمه شمالی کشور و به دنبال آن افزایش غلظت آلاینده‌های جوی در استان‌های تهران، البرز، قزوین و مرکزی موجب کاهش کیفیت هوا تا حد هشدار برای تمام گروه‌ها می‌شود و این وضعیت تا روز سه‌شنبه (۲۱ آبان) ادامه می‌یابد؛ از این رو توصیه شده افراد به ویژه کودکان، افراد مسن و بیمارهای تنفسی و قلبی از تردد و توقف در شهر خودداری کنند.
براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی روزانه 8 هزار نفر در دنیا به‌خاطر آلودگی هوا جان‌شان را از دست می‌دهند. در ایران هم مطالعات اپیدمیولوژی نشان می‌دهد از هر 10 مرگ، یکی بر اثر آلودگی هوا است. این درحالی است که آخرین آمار وزارت بهداشت از مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا حکایت از این دارد که در سال 95، 20هزار مرگ مرتبط با آلودگی هوا در کشور ثبت شده که سهم تهرانی‌ها از این ماجرا، پنج‌هزار مرگ بوده است. آمارهای سال 96 و 97 هنوز به طور دقیق منتشر نشده است.
هوای آلوده قاتل هزاران ایرانی
میزان مرگ ناشی از آلودگی هوا در سال 94، 12هزار و 897 نفر عنوان شد که در مقایسه با آمار جدید، نشان از افزایش چندهزار موردی دارد. به گفته عباس شاهسونی، سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت قربانیان آلودگی هوا، معمولا مبتلایان بیماری‌های قلبی و عروقی بودند که بیماری آنها از طریق حضور مکرر در فضای آزاد تشدید و منجر به مرگ آنها می‌شود. با این همه، به گفته سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت، میانگین غلظت ذرات از سال 92 تا سال 94 از مقدار 39 میکروگرم به 31.7 میکروگرم کاهش پیدا کرده اما میانگین غلظت آلاینده‌ها نسبت به استاندارد جهانی سه‌برابر است.
پیش از این نیز صادق حسنوند، عضو هیات علمی پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران درخصوص تحقیقات انجام شده درباره ارتباط بین اپیدمولوژی و آلودگی هوا در دانشگاه علوم پزشکی گفته بود: «بر اساس مطالعات صورت گرفته ۱۰درصد از مرگ‌ومیرهای موجود در ایران بر اثر آلودگی هوا اتفاق می‌افتد. در مطالعات اپیدمولوژی بیشتر از روش پنل استوری یا کوهورت استفاده می‌شود. اپیدمولوژی تلاشی عمومی، سازمان یافته و هدفمند برای پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای سلامت، بررسی میزان مرگ‌ومیر و ابتلا به بیماری‌ها و عوامل ایجاد آنها مهم‌ترین مباحثی است که در رشته‌ای به نام اپیدمولوژی مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد.» حسنوند توضیح داده: «براساس مطالعات اپیدمولوژی و ارتباط آن با آلودگی هوا حساس‌ترین رنج سنی که در معرض بیماری‌های خطرناک ناشی از آلودگی هوا قرار دارند، افراد بالای ۶۵ سال و زیر ۵ سال بوده و بیماران قلبی عروقی، افراد باردارو افراد چاق نیز از این دسته هستند.»
علت آلودگی‌های هوا و مسئله وارونگی دما
در این میان علت بیشتر آلودگی‌های هوای کشور در ماه‌های سرد سال به دلیل پدیده اینورژن یا وارونگی دما رخ می‌دهد؛ پدیده‌ای که مختص ایران نیست و در اکثر کشورهای جهان نیز رخ می‌دهد. «وارونگی دما» زمانی رخ می‌دهد که لایه‌ای از هوای گرم بالای هوای سرد مجاورت کره زمین قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی پایداری هوا ایجاد می‌شود و به جای آنکه با افزایش ارتفاع، کاهش دما داشته باشیم، تا چند صد متر از سطح زمین با افزایش ارتفاع، افزایش دما خواهیم داشت. همین وارونگی دما نقش اساسی در آلودگی هوا دارد، چرا که سبب پایداری جو و در نتیجه پایداری در برابر حرکت عمودی آلاینده‌ها می‌شود.
صادق حسنوند: براساس مطالعات اپیدمولوژی و ارتباط آن با آلودگی هوا حساس‌ترین رنج سنی که در معرض بیماری‌های خطرناک ناشی از آلودگی هوا قرار دارند، افراد بالای ۶۵ سال و زیر ۵ سال بوده و بیماران قلبی عروقی، افراد باردارو افراد چاق نیز از این دسته هستند
تجربه‌های جهانی چه می‌گویند؟ چه باید کرد؟
با آنکه وارونگی هوا در ماه‌های سرد سال امری طبیعی است و می‌تواند افزایش آلایندگی‌ها را به همراه داشته باشد اما بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته راهکارهایی را برای کاهش آلاینده‌ها یافته‌اند؛ راهکارهایی که می‌تواند راهگشایی برای رفع آلایندگی‌های روزافزون کشور باشد. در سال‌های اخیر جامعه جهانی به دنبال راهکارهای بلندمدتی برای مقابله با این پدیده بوده و نتایج خوبی را نیز به دست آورده است. گفته می‌شود که ترافیک وسایل نقلیه موتوری و سیستم‌های گرمایشی خانگی بزرگ‌ترین عوامل آلودگی هوا در شهرها به شمار می‌روند؛ به ویژه وسایل نقلیه به سبب سطح بالای انتشار مواد آلاینده‌شان در محیط‌های با ترافیک سنگین، نقش مرکزی در وضعیت نامناسب هوای شهرهای بزرگ ایفا می‌کنند، بنابراین می‌توان مشکل آلودگی هوا را از طریق سیاست‌های درست حمل‌و‌نقل حل کرد.
در سال‌های اخیر چین، آمریکا و چند کشور اروپایی که برخی شهرهایشان جز آلوده‌ترین شهرهای جهان بودند، سیاست‌هایی را در پیش گرفتند تا بتوانند از میزان آلاینده‌هایشان بکاهند. به‌طور مثال پکن اولین قدم را با نوسازی و بهسازی سیستم حمل‌و‌نقل عمومی آغاز کرد. آنها از حدود یک دهه قبل ۱۳ هزار تاکسی و دو هزار اتوبوس فرسوده را از رده خارج کرده و به جای آنها خودروهایی را با استانداردهای «یورو ۳» وارد سیستم تاکسیرانی کرده‌اند. همین نوسازی اثرات مثبت چشم‌گیری به همراه داشته به‌طوری‌که این استانداردهای جدید توانستند ۳۰ درصد از مواد آلاینده ناشی از وسایط نقلیه موتوری را کاهش دهند. اروپا نیز چشم‌اندازی بلندمدت طراحی و طرحی را به نام «بسته آب‌وهوایی ۲۰-۲۰-۲۰» پیشنهاد داده است. این بسته برای تمام کشورهای اروپایی افزایش ۲۰درصدی میزان اثربخشی انرژی، کاهش ۲۰ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش ۲۰ درصدی میزان انرژی‌های تجدیدپذیر زیستی را تا سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی می‌کند.
برای کاهش آلودگی کشور چه اقداماتی صورت گرفته است؟
در ایران طولانی‌مدت‌ترین سیاستی که تاکنون اعمال شده اجرای طرح تردد خودروها در برخی روزها و ممنوعیت تردد خودروهای شخصی در روزهای اوج آلودگی است. سال‌ها طرح «محدوده تردد زوج یا فرد» در پایتخت کشور اجرا می‌شد که نتیجه چندانی در کاهش آلودگی نداشت و اکنون این طرح با اندکی تغییر به طرح «محدوده کنترل آلودگی هوا» تبدیل شد که البته به نظر می‌رسد تاثیر چندانی در کاهش آلودگی‌های پایتخت نداشته است. به نظر می‌رسد مسئولان شهری راهکار موثر و بلندمدتی برای کاهش آلودگی هوا ندارند و در شرایط بحرانی فقط به تعطیل‌کردن مدارس و گاهی ادارات بسنده می‌کنند.
این وضعیت درحالی که آمار میزان مرگ‌ومیر و بیماری‌های قلبی و ریوی ناشی از آلودگی هوا روز به روز در حال افزایش است، به‌طوری‌که بنا بر گزارش سازمان جهانی بهداشت، هر ساله هفت میلیون نفر در جهان به دلیل این آلودگی و غلظت بالای ذرات معلق در هوا جان خود را از دست می‌دهند و این میزان از فوتی‌ها، بیش از مرگ‌ومیر سالانه ناشی از ابتلا به بیماری‌هایی مانند ایدز (1/1 میلیون نفر)، سل (4/1 میلیون نفر)، دیابت (6/1 میلیون نفر) و حوادث جاده‌ای (3/1 میلیون‌نفر) است.
بنابراین مسئولان دستگاه‌های مربوطه و نهاد‌های مرتبط باید این وضعیت را و این هشدارها را جدی بگیرند و برای حفظ سلامت مردم اقدامات را لازم را انجام دهند.
بلیت نیم‌بهای مترو و اتوبوس و افزایش عوارض طرح ترافیک
آخرین اقدامی که در این راستا صورت گرفته، این است که معاون استانداری تهران با اشاره به تداوم آلودگی هوا از افزایش عوارض محدوده طرح ترافیک و نیم بها شدن بلیت حمل و نقل عمومی از امروز خبر داد.
محمد تقی‌زاده در جلسه کمیته اضطرار آلودگی هوای استان تهران گفت: از امروز بلیت وسایل حمل و نقل عمومی به مدت چند روز نیم بها خواهد شد و عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک نیز تا ۵۰درصد افزایش می‌یابد.
وی یادآور شد: اگر شاخص کیفیت هوای تهران بالاتر از عدد ۱۵۰ رفت و در شرایط ناسالم برای همه افراد قرار گرفت، احتمال تعطیلی مهدکودک‌ها و مدارس در مقاطع پیش‌دبستانی و دبستان طی سه روز آینده وجود دارد.
به گفته تقی‌زاده، برای جلوگیری از آلودگی بیشتر هوا در تهران از دیشب، ورود کامیون‌ها به شهر ممنوع شد و پلیس برخورد جدی‌تری با خودروهای دودزا و موتورسیکلت‌ها خواهد داشت.
معاون استانداری استان تهران تصریح کرد: توصیه ما به مدارس این است که تا پایان هفته از فعالیت‌های بدنی و ورزش در فضای باز خودداری کنند.
وی در پایان گفت: با توجه به اینکه آلودگی هوا در جنوب و غرب استان تهران بیش از سایر مناطق است، تا پایان هفته محدودیت‌هایی برای فعالیت صنایع و معادن در این استان خواهیم داشت.
دیدگاه تان را بنویسید