پرده دوم از پروژه «فشار حداکثری»

سال گذشته وقتی کاخ سفید از تصمیم ترامپ برای تحریم نفتی ایران خبر داد، نگرانی‌های بسیاری درباره کاهش صادرات نفت ایران به زیر یک میلیون بشکه نفت در روز ایجاد شد. در آبان ماه اما دولت آمریکا هشت کشور چین، کره جنوبی، ترکیه، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن و تایوان را از این تحریم‌ها معاف کرد. این کشورها برای مدت 180 روز می‌توانستند همچنان از ایران نفت بخرند، اما در عین حال می‌بایست طی این مدت میزان خرید نفت از ایران را کاهش دهند. 

پیش‌بینی‌هایی که خوش‌بینی بودند

ماه جاری مهلت شش ماهه آمریکا به این هشت کشور به پایان می‌رسد. طی هفته‌های اخیر بسیاری از تحلیل‌های خوش‌بینانه حاکی از این بود که دولت ترامپ دست کم معافیت چهار کشور را تمدید خواهد کرد. 

اسفند ماه گذشته حمید حسینی، دبیر اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ایران یکی از همان تحلیلگرانی بود که با نگاهی به افزایش قیمت نفت در پی وضعیت سیاسی ونزوئلا، معتقد بود که «بعید به‌نظر می‌رسد آمریکا معافیت‌های 8 کشور از تحریم خرید نفت ایران را تمدید نکند و در این شرایط حتی اگر این معافیت‌ها ملغی شود هم به ‌نظر می‌رسد چین و هند به این تحریم‌ها تن ندهند.»

سید مهدی حسینی، تحلیلگر ارشد حوزه انرژی نیز در این باره گفته بود: معافیت‌های نفتی ایران تکرار می‌شود و میزان صادرات نفت ایران یک تا یک میلیون و 100 هزار بشکه خواهد بود. 

در میان تحلیلگران خارجی نیز کم نبودند کسانی چنین پیش‌بینی‌ای داشتند. ماه گذشته نظرسنجی «اس اند پی گلوبال پلاتس» از ده‌ها تحلیلگری که سیاست تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران را دنبال می‌کنند، حاکی از آن بود که آمریکا در اوایل ماه مه احتمالاً معافیت از تحریم‌های واشنگتن علیه صادرات نفت ایران را برای حداقل چهار کشور خریدار بزرگ نفت و میعانات ایران شامل چین، هند، کره جنوبی و ترکیه تمدید خواهد کرد.

 کاخ سفید دقایقی قبل از نشست خبری وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که دونالد ترامپ تصمیم گرفته است استثنائات مربوط به کاهش خرید نفت از ایران را که در ماه مه به پایان می‌رسند تمدید نکند. هدف از این تصمیم رساندن صادرات نفت ایران به صفر است 

 تلاش برای کاهش صادرات ایران به زیر یک میلیون بشکه

همزمان اما برایان هوک، مسئول گروه ایران در وزارت خارجه آمریکا تاکید می‌کرد که دولت این کشور قصد تمدید معافیت‌های ایران را ندارد. او نیمه‌های بهمن در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ژاپنی «ان‌ایچ‌کی» با توصیه به مشتریان نفتی ایران جهت قطع خرید نفت خام از این کشور گفته بود: «اعلام کرده‌ایم که سیاست ما به صفر رساندن واردات نفت خام ایران در اسرع وقت است. از این رو قصد اعطای هیچ‌گونه معافیت از تحریم‌ها یا استثناء قائل شدن در ساختارهای تحریم‌های این کشور را نداریم.» صفر کردن صادرات نفت ایران از نظر بسیاری از کارشناسان سیاسی و اقتصادی، امری محال است اما آنچه که اکنون مد نظر دولت ترامپ است، کاهش صادرات این محصول به زیر یک میلیون بشکه در روز است؛ عددی که برای ایران خط قرمز است. 

خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از دو منبع خبری اعلام کرده «در طرح جدید دولت آمریکا پیش‌بینی شده که فشارها سبب شود تا صادرات نفت ایران از اوایل ماه می با کاهش بیست درصدی مواجه شود و به زیر یک میلیون بشکه در روز برسد.»

شوک سه درصدی یک احتمال به نفت

رسانه‌های آمریکایی روز گذشته اعلام کردند که ترامپ روز جمعه گذشته تصمیم خود درباره تمدید یا عدم تمدید معافیت‌های نفتی را گرفته و نهایتا مایک پمپئو، وزیر خارجه او روز دوشنبه (دوم اردیبهشت) اعلام خواهد کرد که «آمریکا از 12 اردیبهشت (2 می)، هیچگونه معافیتی برای هیچ یک از کشورهایی که در حال حاضر از ایران نفت وارد می‌کنند، صادر نمی‌کند.»

پیش از آنکه کاخ سفید این تصمیم را به طور رسمی اعلام کند، احتمال لغو معافیت‌های نفتی، روز گذشته قیمت نفت را با رشد سه درصدی به بیش از 74 دلار رساند. این در حالی است که قیمت مورد علاقه ترامپ برای هر بشکه نفت زیر 65 دلار است.

 نفت عربستان و امارات، جایگزین نفت ایران

 با این حال آنطور که رسانه‌های آمریکایی نوشته‌اند «مقامات آمریکایی معتقدند که اختلال در بازار به دو دلیل حداقلی خواهد بود: اول اینکه عرضه اکنون بیش از تقاضا است و دوم اینکه پومپئو قرار است اعلام کند خلا ناشی از تحریم نفتی ایران به وسیله عرضه‌کنندگانی از جمله عربستان و امارات جبران خواهد شد. ترامپ در این مورد چند روز پیش با ولیعهد امارات گفتگو کرد.» کاخ سفید نیز روز گذشته، دقایقی قبل از نشست خبری مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که واشنگتن، ریاض و ابوظبی برای تحرک در این خصوص و اقدامات مرحله‌ای توافق کردند تا نیاز بازار را تأمین کنند.

موضوع جایگزینی نفت ایران با نفت امارات و عربستان سال گذشته نیز مطرح بود اما نهایتا مشخص شد که کشوری مانند عربستان زیرساخت‌های لازم برای چنین جایگزینی‌ای را ندارد و از سوی دیگر نفت کالایی نیست که به راحتی و سرعت بتوان برای آن فروشنده دیگری را جایگزین کرد. 

 فریدون مجلسی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره راه‌های ایران برای فروش نفت بعد از تحریم کامل می‌گوید: نکته دیگر فروش سازمان‌یافته غیررسمی یعنی به صورت قاچاق در وسط دریا با قیمت ارزان و نسیه توسط واسطه‌هاى داخلى است که موجب ارزان فروشى و مفاسدى مى‌شود که قبلاً آزموده‌ایم

نفت ارزان نسیه‌ای

چین و هند به عنوان بزرگترین مشتریان نفت ایران، بیش از دیگر کشورها تحت فشار این تصمیم تازه کاخ سفید خواهند بود. «چنگ شوان»، سخنگوی وزارت خارجه چین دیروز در مصاحبه ای با روزنامه دیلی نیوز در مورد تبعیت دولت پکن از به صفر رساندن واردان نفت از ایران امتناع کرده اما «دونگ شیوچنگ»، مدیر تحقیقات سیاست انرژی دانشگاه پکن گفته است که شرکت های چینی ممکن است برای نشان دادن سطح سازگاری خود با آمریکا واردت نفت خام از ایران را کاهش دهند، اما هرگز خرید نفتی از ایران را به صفر نخواهند رساند زیرا این اقدام در سیاست بلند مدت چین بسیار زیان بار خواهد بود.

این همان موضوعی است که فریدون مجلسی، تحلیلگر مسائل بین الملل نیز به آن اشاره کرده است. مجلسی معتقد است که تهران با استفاده از مسیرهای غیررسمی نفت خود را خواهد فروخت. 

او با اشاره به تصمیم اخیر کاخ سفید، به سایت «انتخاب» گفته است: «با این حال صادرات نفت ایران صفر نخواهد شد. ترکیه خارج از بانکداری بین‌المللی از ایران نفت و گاز میخرد و به اعتبار آن صادراتش را ادامه خواهد داد. عراق هم به خرید گاز و برق ادامه خواهد داد، منتها با توجه به شرایط ایران انتظار تخفیف خواهند داشت.»

نکته دیگری که این تحلیلگر مسائل بین‌الملل به آن اشاره کرده، فروش سازمان‌یافته غیررسمی یعنی به صورت قاچاق در وسط دریا با قیمت ارزان خواهد بود. مجلسی همچنین افزوده است که افزایش اندک قیمت نفت نیز به نفع آمریکا خواهد بود چراکه نفت شیل این کشور قابلیت رقابت بیشتری پیدا کرده و جای نفت ایران را خواهد گرفت.

بدین ترتیب زین پس نفت ایران، نفتی ارزان برای مشتریانش خواهد بود که البته در وصول بهای آن نیز اما و اگرهای بسیار وجود خواهد داشت. 

کاخ سفید روز گذشته تاکید کرده که تصمیم ترامپ برای پایان دادن به معافیت‌های نفتی، فشار بیشتر به ایران و کوتاه کردن دست آن از منابع اصلی درآمدی خود است.