چه عواملی به دنبال ناامنی در تنها بندر اقیانوسی ایران هستند
همه مظنونان ترور در چابهار
نیمه آبان «چابهار از تحریم‌های تازه آمریکا معاف شد»؛ خبری به ظاهر خوشحال‌کننده برای ایران و چابهار و یک ماه بعد «عملیات تروریستی در چابهار دو کشته و ۳۶ زخمی بر جای گذاشت»؛ خبری به‌واقع تلخ برای ایران و چابهار. از ساعت نه و نیم صبح پنجشنبه که یک تروریست انتحاری پس از ناکامی برای ورود به مقر انتظامی چابهار، خود و خودرویش را مقابل ورودی این مقر منفجر کرد، اصلی‌ترین سوال درباره این حادثه این بوده که «چرا چابهار؟» و آیا ارتباطی بین خبر نیمه آبان و نیمه آذر درباره چابهار وجود دارد؟
محبوبه ولی، روزنامه نگار
چابهار یا همان مکران سابق، ویژگی‌های منحصر به فرد بسیاری دارد که فقط و فقط مختص به خود اوست و آن را از هر شهر و بندر دیگری در ایران متمایز می‌کند؛ تنها بندر اقیانوسی ایران است، نزدیکترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه یعنی افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان به آبهای آزاد است؛ «چهار بهار» است و همیشه معتدل، نزدیکترین آبراه به اقیانوس هند است، بندری تاریخی است با قلعه پرتغالی‌ها و قلعه انوشیروان و قلعه‌های دیگر، از آن جایی که در جنوب باختری سیستان و بلوچستان است، مردمی بلوچ دارد و با سرمایه گذاری و مشارکت هند در حال راه‌اندازی خط آهن به سوی افغانستان است.
نقشه آمریکا برای چابهار
با معافیت از تحریم‌های تازه آمریکا در نیمه آبان، یک مورد دیگر به لیست ویژگی‌های منحصر به فرد این بندر اضافه شد. مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا هدف از این معافیت را کمک‌رسانی به متحدش یعنی هند عنوان کرد و افزود: «ایالات متحده می‌خواهد که هند مسیر استراتژیک تجاری از طریق ایران و افغانستان به آسیای مرکزی با دور زدن پاکستان را راه‌اندازی کند.»
دلیل دیگر او کمک به افغانستان بود با این توضیح که «افغانستان همچنان تولیدکننده پیشرفته خشخاش است و به کمک‌های بین‌المللی نیاز دارد. بندر چابهار می‌تواند به اقتصاد این کشور جنگ‌زده و کاهش تولید خشخاش کمک کند.» پمپئو ادامه داده بود: «این به نوبه خود باعث می‌شود جنبش شورشی طالبان به طور قابل‌توجهی تضعیف شود و در نتیجه وابستگی افغانستان به کمک خارجی کمتر خواهد شد. درنهایت نیز همه این تغییرات می‌توانند به ایالات متحده کمک کنند تا سرانجام از جنگ در افغانستان که 17سال است ادامه دارد، رهایی یابد.»
شمار زیاد مظنونان
حالا اما چابهاری که آمریکا اینگونه آن را از تحریم معاف کرده بود تا منافع خود و متحدانش را تامین کند، زیر سایه رعب‌آور ترور رفته و شمار بسیاری از تحلیلگران دلیل آن را رقابت قدرت‌ها بر سر این لقمه چرب استراتژیک تفسیر می‌کنند.
مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه و کارشناس مسائل سیاست خارجی یکی از همان تحلیلگران است که به رقابت چین و هند برای سرمایه‌گذاری در این بندر اشاره کرده و می‌افزاید: «چین در آن سو در پاکستان سرمایه‌گذاری زیادی کرده است، چون قصد دارد از طریق یک شاهراه که از پاکستان می‌گذرد و به بندر گواتر در ایران می‌رسد، برای خود مقر درست کند. درواقع چینی‌ها قصد دارند با سرمایه‌گذاری خود اقیانوس هند را دور بزنند و برای دسترسی به آبهای خلیج فارس و کشورهای عربی، مسیر کوتاه‌تری داشته باشند.»
حدود یک ماه و نیم از حمله تروریستی به رژه نیروهای مسلح در اهواز می‌گذرد. نگاهی به عملیات‌های تروریستی در دو سال اخیر حاکی است که فاصله زمانی ترور در ایران کاهش یافته است
قاسم محبعلی، با یادآوری حمله چند هفته پیش به سرکنسولگری چین در پاکستان، می‌گوید: «شاید آن حمله از سوی هندی‌ها باشد؛ چراکه هندی‌ها نمی‌خواهند آن منطقه آرام باشد.»
اما از سوی دیگر، برخی دست طالبان را پشت این حمله می‌بینند با این توضیح که «بخشی از اقتصاد «افغانستان بدون دریا» به چابهار وابسته است و دولت مرکزی کابل نیز در حال مقابله با طالبان است. بنابراین گروه طالبان احتمالاً برای ناامن‌سازی چابهار انگیزه داشته باشد.»
دست داشتن سعودی‌ها فرضیه‌ای دیگر است با این توضیح که آنها حتی یک منفذ غیرتحریمی را در ایران برنمی‌تابند و به احتمال زیاد از معافیتی که آمریکا به این بندر ایرانی داده بسیار ناخرسندند. این تحلیل معتقد است اجرای عملیات‌های تروریستی بخشی از سناریوی عربستان برای جلوگیری از کارکرد چابهار در دوران تحریم‌ها است.
جنگ شیعه و سنی یا جنگ اقتصادی؟
تا اینجای کار چین، هند، طالبان و سعودی‌ها در عربستان، هر یک انگیزه کافی برای این اقدام تروریستی داشته‌اند. اما گروهی که دستش را به‌عنوان عامل این اقدام تروریستی بلند کرده، مستقیما هیچ‌یک از اینها نبوده، بلکه یک گروهک شبه‌نظامی بلوچ بوده است.
مدت کوتاهی پس از حادثه گفته شد گروهک «انصار الفرقان» مسئولیت این اقدام تروریستی را برعهده گرفته است؛ هرچند هنوز در مورد آن تردید است اما به هر حال اعلام این خبر، نام این گروه را در میان مظنونین قرار داده است.
دست داشتن سعودی‌ها فرضیه‌ای دیگر است با این توضیح که آنها حتی یک منفذ غیرتحریمی در ایران را برنمی‌تابند و به احتمال زیاد از معافیتی که آمریکا به این بندر ایرانی داده بسیار ناخرسندند
انصار الفرقان، تلفیقی از باقیمانده‌های دار و دسته عبدالمالک ریگی است که تحت‌عنوان «انصار ایران»، پنج سال پیش به گروه «حزب الفرقان» پیوستند و گروه جدیدی به نام «انصار الفرقان» را شکل دادند. عمده فعالیت‌هایشان در پاکستان و افغانستان است و مانند دیگر گروهک‌های شبه‌نظامی بلوچ، ادعا می‌کنند ایران شیعه مذهب، اهل سنت را نادیده می‌گیرد و بلوچ‌ها را از حمایت دولتی محروم می‌کند.
برخلاف سناریو‌های قبلی که اقدام تروریستی در چابهار را به معافیت این بندر از تحریم‌های آمریکا و جنگ قدرت‌ها بر سر مواهب چابهار مرتبط می‌دانند، فرضیه دست داشتن انصارالفرقان در این عملیات، آن را به اختلافات شیعه و سنی و مبارزه این گروهک تروریستی با حکومت ایران پیوند می‌دهد. در حالی که تحلیلگران مصرانه معتقدند در صورت صحت ادعای مطرح شده مبنی بر مسئولیت انصارالفرقان در این ترور نیز قاطعانه می‌توان گفت باز هم موقعیت اقتصادی و استراتژیک این بندر، انگیزه اصلی بوده و گروه‌هایی چون انصار الفرقان تنها عاملیت چنین عملیاتی را برعهده دارند. به باور آنها قدرت‌هایی که به دنبال نفع و نفوذ در چابهار هستند، طراح و گرداننده اصلی ترور روز پنجشنبه بوده‌اند.
ترور و همسایگان منفعل ما
اما فارغ از اینکه انگیزه و عامل اصلی این ترور چه گروهی بوده است، نکته مهمتر فاصله زمانی این ترور نسبت به عملیات تروریستی قبلی در ایران است. حدود یک ماه و نیم از حمله تروریستی به رژه نیروهای مسلح در اهواز که منجر به شهادت بیش از 20 تن کودک و سرباز و نظامی شد، می‌گذرد.
نگاهی به عملیات تروریستی در دو سال اخیر نشان می‌دهد فاصله زمانی ترور در ایران کاهش یافته است. حمله به رژه نیروهای مسلح در اهواز، مسمومیت 12 مرزبان و ربایش آنها در میرجاوه، حمله به پایگاه سپاه پاسداران در مریوان و شهادت 11 تن، حمله به مجلس شورای اسلامی در پایتخت و حرم امام خمینی(ره)، حمله تروریستی همین پنجشنبه گذشته در چابهار و نمونه‌های دیگر همگی مربوط به یکی دو سال اخیر هستند.
حال اگر موارد متعددی که وزارت کشور و سپاه پاسداران خبر از کشف و ناکام گذاشتن آنها می‌دهند را نیز به این موارد اضافه کنیم، لیست بلندبالایی می‌شود که هشدار می‌دهد ایران قرار است علاوه بر تحریم اقتصادی و فشارهای سیاسی، درگیر مبارزه با گروه‌های شبه‌نظامی و تروریستی که در اطراف مرزهایش از عراق تا پاکستان و افغانستان پراکنده‌اند نیز باشد.
از سوی دیگر به طور خاص افغانستان و پاکستان بار پاکسازی مرزها و خاک خودشان از این گروه‌ها را برعهده ایران می‌گذارند. مبارزه با این گروه‌ها برای آنها به ویژه پاکستان در اولویت نیست و در مواردی نیز توانایی مقابله با آنها را ندارند. این انفعال عامدانه یا غیرعامدانه همسایگان، کار را برای ایران سخت‌تر می‌کند.
وزیر امور خارجه در واکنش به این حمله در توئیتی تاکید کرد «چنین جنایاتی بی‌مجازات نخواهد ماند» ظریف ادامه داد: «در سال ۲۰۱۰ سرویس‌های امنیتی ما افراط‌گرایانی را که از امارات می‌آمدند، ردیابی و بازداشت کردند. حرفم را به خاطر داشته باشید: ایران تروریست‌ها و اربابان آنها را به سزای عملشان می‌رساند.»
مقامات سپاه پاسداران نیز از شناسایی عوامل این ترور و انتقام سخت از آنها سخن گفته‌اند. اما از آن جا که عوامل این اقدامات تروریستی در خاک همسایگان ایران پناه گرفته‌اند، این شناسایی و انتقام‌گیری چالش سختی برای روابط ایران با همسایگانش است.
دیدگاه تان را بنویسید