ایران در پی CFT ارو پا در اندیشه ۲۲۳۱

محبوبه ولی، روزنامه نگار

دیروز مجلس شورای اسلامی به بررسی ایرادات ‌22گانه شورای نگهبان به لایحه  CFT یا همان الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم پرداخت؛ بخشی از آن ایرادات را با 125 رأی موافق، 59 رأی مخالف و شش رأی ممتنع از مجموع 206 نماینده حاضر، در جهت تامین نظر شورای نگهبان اصلاح کرد، ولی بخش دیگری از آن ایرادات قابل‌اصلاح نبودند و وکلای ملت با 134 رأی موافق، 58 رأی مخالف و 9 رأی ممتنع بر این بخش از مصوبه خود اصرار ورزیدند. 

اختلاف‌نظر بر سر اینکه چه کسی «ترسوست»

اما این جلسه بررسی و رأی‌گیری‌هایش نیز از تنش‌ها بر سر این لایحه مصون نبود. نادر قاضی‌پور، نماینده ارومیه که از مخالفان سرسخت این لایحه است، با بیان اینکه هرگونه قراردادی که موجب سلطه بیگانه بر کشور شود، ممنوع است؛ از لاریجانی خواست اجازه دهد موافقان و مخالفان حرف بزنند تا ملت بدانند که نترس‌ها و مردان شجاع چه کسانی هستند و ضعیف‌النفس‌ها هم مشخص شوند. 

انتساب ترسو و ضعیف‌النفس بودن به موافقان CFT از سوی قاضی‌پور، تذکر رئیس مجلس را در پی داشت و تذکر پروانه مافی، نماینده تهران که خطاب به قاضی‌پور گفت: «با چه اجازه‌ای بیش از نیمی از نمایندگان مجلس اعم از زن و مرد را به بی‌شجاعتی، ترسویی و صفاتی که در نطقتان داشتید متهم می‌کنید؟»

مسعود پزشکیان هم توهین قاضی‌پور را بی‌پاسخ نگذاشت و گفت: «ترسو کسانی هستند که از فقر و گرسنگی دفاع می‌کنند.» او با بیان اینکه عامل فقر و بدبختی، سیاست غلط ماست که باید اصلاح شود، تصریح کرد: «عامل این موضوع کسانی هستند که ندانسته و ناآگاهانه فریاد می‌کشند نه کسانی که براساس آگاهی می‌خواهند از سرنوشت کشور دفاع کنند. این چه ربطی به کاپیتولاسیون دارد. در آنجا سگ آمریکایی هم محترم است، ولی اینجا ما می‌گوییم قانون تصویب کنیم و سرمایه‌گذار و تاجر تسلیم نشود. ما در مجلس با قدرت ایستاده‌ایم و رای می‌دهیم تا مردم بدانند چه کسی این وضع اقتصادی را برایشان به وجود آورده است.»

تلاش بی‌حاصل برای آبستراکسیون

این گفت و شنودها و تقابل‌ها بر سر CTF دیروز در مجلس جاری بود و حتی شماری از نمایندگان مخالف هنگام رأی‌گیری درباره اصلاحات این لایحه، به منظور آبستراکسیون صحن مجلس را ترک کردند تا تعداد نمایندگان برای رأی‌گیری از حد نصاب بیافتد و لایحه بلاتکلیف بماند، اما شمار آنها کم بود و آبستراکسیون اتفاق نیافتاد.

درنهایت لایحه جنجالی CFT در این مرحله از راه پرفراز و نشیب خود، دو شقه شد؛ بخشی که اصلاح شد به شورای نگهبان می‌رود و بخشی که دست نخورده ماند و مجلس همچنان بر آن اصرار دارد، به مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌رود تا این مجمع کلاه خود را میان اختلاف مجلس و شورای نگهبان قاضی کند. 

پیش از این هیأت نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام نظر خود را به شورای نگهبان اعلام کرده بود و شورای نگهبان نیز تصریح کرد که این هیأت نظر مثبتی روی این لایحه ندار، اما در هفته‌های اخیر اظهارنظرهایی نیز از سوی برخی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح شده که نشان می‌دهد در این مجمع نیز مانند مجلس شورای اسلامی، در مورد الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم اختلاف‌نظر وجود دارد. 

زخم اجتناب‌ناپذیر

از سوی دیگر دولت مکرر بر ضرورت تصویب این لایحه و پیوستن ایران به گروه ویژه اقدام مالی موسوم به FATF تاکید می‌کند. همین دو روز پیش بود که رئیس‌جمهوری، در مراسم روز دانشجو در دانشگاه سمنان گفت که «FATF خوب باشد یا بد، زیرساخت و لازمه ارتباط مالی با بانک‌های جهانی است. اگر قرار است جلوی آمریکا بایستیم، مشکلات و زخمی شدن و زخمی کردن هم جزو این رویارویی است.»

این اظهارات بدین معنی است که حتی اگر پیوستن ایران به FATF و کنوانسیون‌هایش ایران را زخمی کند، زخمی اجتناب‌ناپذیر است، چراکه به گفته دولت اگر کشور درد این زخم را متحمل نشود، جراحت بزرگتری خواهد برداشت.

ظریف و دستگاه دیپلماسی ایران مدام هشدار می‌دهند که اگر تمام لوایح چهارگانه FATF تصویب نشود، هر آنچه که آنها برای همراهی اروپا و ایجاد سازوکار مالی ایران و اروپا رشته‌اند، پنبه می‌شود. اروپا، نهادهای بین‌المللی مالی و حتی کشورهایی مانند چین و روسیه نیز مدام به ایران اعلام می‌کنند که اگر به FATF نپیوندد، نمی‌توانند در شرایط تحریم دستی از ایران بگیرند و آن را از باتلاق تحریم بیرون بکشند. 

حربه بیم و امید اروپایی‌ها برای ایران

اما همزمان با تلاش مجلس ایران برای اصلاح لایحه CFT و پیوستن ایران به آن، شورای امنیت سازمان ملل به درخواست دو کشور اروپایی، سه‌شنبه شب جلسه‌ای علیه ایران تشکیل داد. موضوع این جلسه به درخواست فرانسه و انگلیس، ادعای اخیر مایک پمپئو و قطعنامه 2231 شورای امنیت بود. 

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا ابتدای هفته در پیامی توئیتری مدعی شد که ایران موشک‌های میانبردی را آزمایش کرده که توانایی حمل چندین کلاهک موشکی منفجره را دارند. به دنبال ادعای او فرانسه و انگلیس از شورای امنیت خواستند که درباره این موضوع تشکیل جلسه دهد. جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلیس که به‌تازگی نیز در ایران بوده است، در توئیتر خود نوشت که نسبت به آزمایش موشک بالستیک میانبرد توسط ایران به‌شدت نگران شده است. او این اقدام را تحریک‌برانگیز و تهدیدآمیز خواند و ادامه داد که «حمایت ما از برجام به هیچ وجه از نگرانی ما درباره برنامه موشکی بی‌ثبات‌کننده ایران و از عزم ما نسبت به اینکه باید متوقف شود، را کم نمی‌کند.»

حساسیت فرانسه به این موضوع نیز امر تازه‌ای نیست. تیرماه پارسال هم که موضوع آزمایش‌های موشکی ایران در شورای امنیت سازمان ملل مطرح شده بود، نماینده فرانسه در سازمان ملل این آزمایش‌ها را نقض قطعنامه 2231 عنوان کرده و حتی سفر سردار سلیمانی به خارج از ایران را نیز جزء موارد نقض قطعنامه مزبور آورده بود. 

حالا ایران در برابر اروپایی است که هم امیدوار است بتواند سازوکار مالی که وعده‌اش را داده زودتر به راه بیندازد و هم اروپایی که در شورای امنیت سازمان ملل تشکیل جلسه می‌دهد و بیم بازگشت تحریم‌های این شورا را به دلش می‌اندازد. 

ایران اما در قبال این موضوع بر دو نکته تاکید می‌کند؛ اول اینکه آزمایش موشک‌های بالستیک دفاعی است و دیگر اینکه هیچ قطعنامه‌ای ایران را از آزمایش این موشک‌ها منع نکرده است.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه حتی به اعتراف آمریکایی‌ها مبنی بر عدم ممنوعیت آزمایش‌های موشکی ایران در قطعنامه 2231 نیز اشاره کرده است. آنها بارها این قطعنامه را به دلیل اینکه ممانعتی برای فعالیت موشکی ایران ایجاد نکرده، سرزنش کرده‌اند. نیکی هیلی، نماینده سابق ایران در سازمان ملل، تیرماه پارسال گفته بود: «خیلی دلمان می‌خواست شورای امنیت ایران را به خاطر فعالیت‌های موشکی تحریم کند، اما نمی‌توانیم.»

نگاهی به قطعنامه 2231

شورای امنیت سازمان ملل 12 سال پیش با صدور اولین قطعنامه خود ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد که مربوط به صلح و امنیت جهانی است، برنامه اتمی ایران را «تهدید علیه صلح و امنیت جهانی» خواند و با تصویب شش قطعنامه ایران را تحریم کرد. با به نتیجه رسیدن برجام، این شورا، ایران را از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج کرد و بدین ترتیب تحریم‌های پیشین این شورا علیه ایران لغو شد. 

دولت ترامپ بسیار دوست دارد که این تحریم‌ها بازگردد و برای بازگشتن آنها دست روی برنامه موشکی ایران و قطعنامه 2231 گذاشته است. این قطعنامه در امتداد برجام و در 29 تیر 94 به رأی شورای امنیت گذاشته شد. با تصویب آن، همه شش قطعنامه قبلی که منجر به تحریم‌های وسیع علیه ایران شده بود، ملغی شد. تمام 15 عضو دائم و غیردائم شورای امنیت به آن رأی موافق دادند و این قطعنامه بدون حتی یک رأی مخالف به تصویب رسید.

در صورتی که نقض توافق از سوی ایران برای شورای امنیت محرز شود، امکان بازگشت خودکار تحریم‌های پیشین سازمان ملل در یک فرآبند 60 روزه به درخواست هر یک از اعضای دائم شورای امنیت وجود دارد.

گرچه در هیچ قسمت از برجام اشاره‌ای به برنامه موشکی ایران نشده، اما در این قطعنامه اشاره کوچکی به این برنامه شده است؛ اشاره‌ای که یک توصیه است و الزام‌آور نیست. امضاکنندگان این قطعنامه به ایران «توصیه» کرده‌اند که هیچ فعالیتی در ارتباط با موشک‌های بالستیکی که «برای برخورداری از قابلیت سلاح هسته‌ای طراحی می‌شوند» صورت ندهد.

پایان یک نشست  و آغاز یک احتمال

جلسه پریشب شورای امنیت برای بررسی آزمایش‌های موشکی ایران نیز برمبنای همین قطعنامه و توصیه‌اش تشکیل شد. آمریکا خواسته بود که شورای امنیت این اقدام ایران را محکوم کند، اما این جلسه بدون هیچ بیانیه مشترکی درباره برنامه موشکی ایران به پایان رسید، چون اعضا به این اجماع نرسیدند که آزمایش موشکی ایران ناقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل باشد.

نماینده کویت که کشورش عضو غیردائم شورای امنیت است نیز در پایان این نشست به خبرنگاران گفت: «اجماعی میان اعضای شورای امنیت در خصوص آزمایش موشکی ایران وجود نداشت.»

حالا ایران در برابر اروپایی است که هم امیدوار است بتواند سازوکار مالی که وعده‌اش را داده زودتر به راه بیندازد و هم اروپایی که در شورای امنیت سازمان ملل تشکیل جلسه می‌دهد و بیم بازگشت تحریم‌های این شورا را به دلش می‌اندازد

در عین حال «کارن پیرس»، نماینده بریتانیا گفته است: «دلیل مشروعی وجود ندارد که ایران بخواهد این قطعنامه را نقض کند و سخنگوی آنها تظاهر کند که قطعنامه از آنها نمی‌خواهد چنین موشک‌هایی نسازند. اگر می‌خواهید به جامعه جهانی نشان دهید که عضو مسئول این قطعنامه هستند و واقعا به حفظ صلح و امنیت در منطقه علاقه دارید، نباید این نوع موشک‌ها را آزمایش کنید.»

اشاره او به اظهارات بهرام قاسمی بود که دو روز پیش گفته بود: «هیچ قطعنامه‌ای در شورای امنیت برنامه موشکی و یا آزمایش‌های موشکی ایران را ممنوع نکرده است.»

خبرگزاری رویترز نیز به نقل از دیپلمات‌های اروپایی احتمال اجماع اروپا بر سر تحریم ایران به دلیل برنامه‌های موشکی را مطرح کرده و نوشته که موضع محکم ایران درخصوص برنامه موشکی، اروپاییان را مستاصل کرده است.  

شاید آنچه که رویترز نوشته نوعی فضاسازی رسانه‌ای باشد، اما با توجه به رویکرد کشورهای اروپایی به برنامه موشکی ایران و موضع اخیر کشورهای فرانسه، انگلیس و آلمان در این باره، این احتمال دور از ذهن نیست. 

 درنهایت لایحه جنجالی CFT دو شقه شد؛ بخشی که اصلاح شد به شورای نگهبان می‌رود و بخشی که دست نخورده ماند و به مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌رود تا این مجمع کلاه خود را میان اختلاف مجلس و شورای نگهبان قاضی کند

حال سوال اینجاست که اگر این احتمال به یقین نزدیک شود و آمریکا موفق شود با دستاویز قرار دادن برنامه موشکی و قطعنامه 2231، اروپا را از ایران دور کند، پیوستن یا نپیوستن به کنوانسیون‌هایی مانند CFT چه آورده‌ای برای کشور خواهد داشت؟ قطعا تمام معادلات و محاسبات درباره این لایحه و دیگر لوایح  FATF که ماه‌هاست برای آن وقت و هزینه صرف شده، به هم خواهد ریخت و دستگاه‌های تصمیم‌گیر در این مورد را با چالش تازه‌ای مواجه خواهد کرد.