وزیرخارجه بریتانیا حامل چه پیامی است؟

محبوبه ولی، روزنامه نگار

خاورمیانه در ماه جاری، چندین بار میزبان جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس بوده است. او که تیرماه امسال با استعفای موریس جانسون به این سمت منصوب شد، هفته گذشته به عربستان سفر کرد؛ با ملک سلمان، عادل الجبیر و ین سلمان دیدار کرد، سپس به امارات رفت، با ولیعهد و وزیر خارجه امارات نیز ملاقات کرد و دوباره به عربستان بازگشت. ظاهرا علت این رفت و آمدهای هانت میان دو کشور نیز پایان دادن به جنگ یمن بوده است. 

سفرش به ایران اما اولین سفر یک وزیر خارجه اروپایی بعد از برجام است و از این جهت می‌تواند به روشن شدن تکلیف ایران در مواجهه با اروپا بر سر برجام کمک کند به ویژه که انگلیس یکی از قطب‌های اصلی مبادلات مالی و تجاری است و می‌تواند نقش زیادی در تسهیل مراودات اقتصادی با ایران داشته باشد.

مولودی که کسی نمی‌خواهدش

عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، ابتدای هفته گفته بود که «هنوز به مرحله قطع امید کامل از اروپا نرسیده‌ایم.» اروپایی‌ها نیز هنوز به حفظ برجام امید دارند چراکه ایران تا بدین لحظه به تمام تعهدات خود در چارچوب این توافقنامه عمل کرده است. 

هانت پیش از سفرش به تهران در مورد برجام گفته است: «این توافق برای زنده ماندن به پایبندی صد درصدی نیاز دارد و ما تا زمانی که ایران به تعهداتش در توافق عمل کند به آن پایبند خواهیم بود.»

درواقع او حفظ برجام را منوط به پایبندی صد درصدی ایران به این توافقنامه و عمل به تعهداتش کرده است. اما بازمانده بریتانیای کبیر به همان نسبت که خواهان پایبندی صد درصدی ایران به برجام است، برای بهره‌مندی صد درصدی ایران از این توافقنامه تاکنون چه کرده است؟

SPV که نام اختصاری Special Purpose Vehicle است، همان مکانیسم مالی ویژه‌ای است که اروپا برای همکاری اقتصادی با ایران طراحی کرده و گفته‌اند که یک سیستم تهاتری برای مبادله نفت ایران با کالاهای اروپایی بدون رد و بدل کردن پول است. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اوایل مهرماه گفته بود این سیستم تا قبل از ماه نوامبر یعنی قبل از شروع تحریم‌های 13 آبان آماده خواهد شد. 

اما دیروز که جرمی هانت در تهران میهمان بود، این سازو کار ویژه مالی همچنان در اروپا سرگردان بود و هیچ کشوری میزبانی آن را نپذیرفته است. 

عباس عراقچی روز گذشته در همایش تحولات منطقه و نظام بین الملل گفت که اروپا ناتوان از ثبت SPV است. او با این توضیح که آمریکا هر کشوری که SPV در آن مستقر شود را تهدید کرده، تصریح کرد هیچ کشوری حاضر نشده میزبانی سازوکار مالی بین ایران و اروپا را قبول کند.

 کشورهای بزرگ اروپایی به اتریش و لوکزامبورگ فشار آوردند تا میزبانی SPV را بپذیرند اما آنها با علم کامل نسبت به تهدیدات آمریکا این پیشنهاد را رد کردند. به عبارت دیگر SPV مولودی است که اتحادیه اروپا آن را برای نجابت برجام و حفظ روابط مالی با ایران ایجاد کرد اما مولودی که کسی در اروپا سرپرستی‌اش را بر عهده نمی‌گیرد. 

حتی انگلیس که وزیر خارجه‌اش دیروز در تهران بود، حاضر به پذیرش این ساز و کار و پرداخت هزینه‌های آن نشده است. یکی از مهمترین محورهای گفتگوی دیروز هانت با محمدجواد ظریف همین موضوع بوده است. 

حرف از ما، عمل از شما

عراقچی معتقد است که اروپایی‌ها از نظر سیاسی در مورد برجام کم نگذاشته‌اند. این نظر او در مورد انگلیس نیز صدق می‌کند. انگلیس در بالاترین سطح خود یعنی نخست وزیر بر سر موضوع برجام در برابر آمریکا ایستاد تا جایی که ترامپ در گفتگویی تلفنی با ترزا می به شدت به او حمله و از سیاست‌های انگلیس انتقاد کرد و بسیاری این اتفاق را رویدادی تازه در روابط دو متحد بزرگی دانستند که همواره علیه ایران در کنار یکدیگر بوده‌اند اما در موضوع برجام انگلیس خط خود را از ترامپ جدا کرد.

این موضع‌گیری سیاسی، اوج هزینه‌ای بوده که انگلیس برای حفظ برجام داده است اما به نظر می‌رسد آنها در برابر آنچه که صرفا در قالب «حرف» برای حفظ برجام انجام داده‌اند، از ایران انتظار عمل دارند؛ آن هم عمل در چارچوبی بیش از تعهدات برجامی. نشانه آن اظهارات جرمی هانت درباره حضور ایران در منطقه است. او پیش از سفرش به ایران گفته است: «اگر ما بخواهیم با دلایل ریشه‌ای چالش‌های کنونی در خاورمیانه مقابله کنیم، لازم است که شاهد توقف فعالیت‌های بی‌ثبات کننده ایران در منطقه باشیم.»

او قطعا این بخش از پیام خود در سفر به ایران را با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در میان گذاشته است. اما پیام دیگری را در سفر به ایران مطرح کرده که بسیاری آن را انگیزه اصلی علاقه وزرای خارجه انگلیس برای سفر به تهران می‌دانند و آن موضوعی نیست جز زندانیان دوتابعیتی ایرانی-انگلیسی در ایران. 

پیش از هانت، مقامات انگلیسی از ترزا می گرفته تا موریس جانسون همیشه در دیدار با مقامات ایرانی حرف از آزادی نازنین زاغری و دیگرانی چون او را به میان کشیده‌اند اما چندان کامیاب نبوده‌اند. جرمی هانت نیز این بار گفته است که انگلیس بیش از هر چیزی خواستار آزادی این افراد بی‌گناه و دوتابعیتی و بازگشت آنها به آغوش خانواده‌هایشان در بریتانیاست. 

هانت از داستان‌های ناراحت کننده درباره خانواده این زندانیان که مجبور به تحمل جدایی شده‌اند، سخن گفته و تاکید کرده: من با این پیام شفاف به ایران می‌روم که زندانی کردن افراد بی‌گناه نباید به عنوان ابزاری برای اعمال فشار دیپلماتیک استفاده شود.

او با این پیام روشن و دیدارهایی که قطعا برجام و یمن دو موضوع مهم آن بودند، دیشب تهران را ترک کرد. «بریتانیای کبیر» و «استعمار پیر» هر دو گویای وسعت و قدمت این کشور اروپایی است؛ حال باید دید سفر وزیر امور خارجه این کشور مهم و تعیین کننده اروپایی می‌تواند گشایشی در گره کور برجام ایجاد کند یا نه. اگر پاسخ به این سوال منفی باشد، ایران امید خود به اروپایی‌ها برای حفظ برجام را بیش از پیش از دست خواهد داد و اروپا نیز به گفته عباس عراقچی باید آماده پرداخت هزینه باشد زیرا او معتقد است که بی‌شک هزینه از بین رفتن برجام برای اروپا بیش از آمریکاست.