بایدن رفت، پوتین آمد
جنگ سرد «داغ» در خاورمیانه
محبوبه ولی
هنوز آبی که لائیر لاپید و بن سلمان پشت سر بایدن ریختند تا او را از خاورمیانه به مقصد آمریکا بدرقه کنند، خشک نشده که پوتین هم امروز به خاورمیانه می‌آید. تفاوت سفر رهبران این دو ابرقدرت به خاورمیانه اما این است که یکی میهمان اسرائیل و عربستان بود و دیگری میهمان ایران.
پوتین امروز برای اولین بار پس از ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی و برای پنجمین بار در طول 15 سال اخیر به ایران می‌آید. بهانه این سفر هم شرکت در هفتمین نشست سران روند آستانه است که بر موضوع سوریه متمرکز است. منازعات اخیر میان روسیه و آمریکا، جنگ اوکراین و پروژه تحریم روسیه که سخت از سوی آمریکا و اروپا دنبال می‌شود، اما وجوه دیگری به این سفر بخشیده است.
ابتدای هفته جاری وقتی بایدن در اجلاس مشترک با رهبران 9 کشور عرب منطقه، صحبت می‌کرد، گفت: «بگذارید این اجلاس را با این یک جمله به پایان برسانم؛ آمریکا برای ساختن آینده‌ای مثبت در همکاری با همه شما سرمایه‌گذاری می‌کند، از منطقه خارج نمی‌شویم، ایالات متحده در این منطقه می‌ماند و فضا را خالی نمی‌کنیم تا روسیه، چین یا ایران آن را پُر کنند.»
این اظهارات او در حالی است که بسیاری پس از فرمان بایدن برای خروج از افغانستان و هموار کردن راه برای تسلط طالبان بر این کشور، گمان می‌بردند که سیاست او ترک منطقه است. حال اما به نظر می‌رسد ایالات متحده نه تنها قصد خروج از خاورمیانه را ندارد، بلکه می‌خواهد جای پایش را محکم‌تر کند؛ منتهی نه با سیاست پیاده کردن نظامیان ناتو در خاورمیانه، بلکه با سیاستی جدید.
اولین نتایج سیاست یارگیری بایدن
بخشی از این سیاست، یارگیری در منطقه و برقراری ارتباط هر چه بیشتر میان خاورمیانه‌ای‌ها با بزرگترین متحد آمریکا در منطقه یعنی اسرائیل است.
در جریان سفر اخیر بایدن به منطقه، رویترز به نقل از یک مقام ارشد دولت بایدن نوشت که «اسرائیل یقینا توانایی‌های دفاع هوایی و موشکی قابل توجهی دارد که کشورهای منطقه به آن نیاز دارند.»
اظهارات او در راستای شکل‌دهی به یک ناتوی دفاعی- نظامی میان کشورهای عرب منطقه و اسرائیل بود که البته از آن جایی که یخ اعراب منطقه در برابر اسرائیل هنوز آب نشده، ایجاد چنین ناتویی نیز همچنان میسر نشده است اما دست کم سفر بایدن به منطقه این نتیجه را داشت که آسمان عربستان آغوشش را به روی هواپیماهای اسرائیلی باز کند.
عربستان سعودی روز جمعه اعلام کرد که حریم هوایی‌اش را به سوی همه خطوط هوایی باز می‌کند و به این ترتیب راه برای پروازهای عبوری از اسرائیل و به سوی اسرائیل گشوده می‌شود.
جالب‌تر آنکه در امتداد همین اعلام سعودی، «عیساوی فریج»، وزیر همکاری منطقه‌ای اسرائیل دو روز پیش گفت که پیش‌بینی می‌کند برای مراسم حج سال آینده، مسلمان‌ها در اسرائیل بتوانند در پرواز مستقیم به عربستان سعودی سفر کنند و مراسم حج را به جا بیاورند!
آنچه از رفتارها و اظهارات مقامات آمریکا و روسیه در خاورمیانه به مشام می‌رسد، بوی تند دو قطبی شرقی- غربی در منطقه است؛ پنداری که دوران جنگ سرد بازگشته است؛ اما این بار نه در اروپا بلکه در خاورمیانه
چند پرده علیه روس‌ها
آمریکا اما همزمان که تلاش می‌کند به اعراب منطقه بیش از پیش نزدیک شود و میان آنها و اسرائیل عقد اخوت برقرار کند، برای ممانعت از نفوذ شرق در خاورمیانه نیز تلاش می‌کند.
اولین پرده از این تلاش، جنجال بر سر همکاری نظامی ایران و روسیه است. همزمان با اینکه اعراب منطقه همچنان در برابر ایده تشکیل ناتوی نظامی- دفاعی با اسرائیل مقاومت می‌کنند، آمریکا دست روی فروش پهپادهای ایرانی به روسیه گذاشته است.
هفته گذشته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا در کنفرانسی خبری مدعی شد که ایران برنامه حمایت نظامی از روسیه در جنگ اوکراین را دارد. او اضافه کرده بود که ایران قصد فروش صدها پهپاد به روسیه را دارد و همچنین در حال آماده شدن برای آموزش نیروهای روس است.
وزارت خارجه ایران به صراحت نتوانست این ادعا را رد کند؛ به ویژه که پیش از این مسئله فروش تسلیحات ایرانی به روسیه بارها مطرح شده و ایران در چندین نمایشگاه نظامی روسیه نیز شرکت کرده است.
همین موضوع واکنش‌هایی در ایران را برانگیخت؛ آنچنانکه علی مطهری در واکنش به آن در صفحه توئیتری خود نوشت: «وزارت امور خارجه باید این تناقض را حل کند که از یک‌طرف می‌گوید ایران با جنگ در اوکراین مخالف است و از طرف دیگر سخنگوی این وزارتخانه خبر فروش پهپادهای ایرانی به روسیه را به‌صراحت تکذیب نمی‌کند.»
بخش دیگری از تلاش آمریکا برای منزوی کردن روسیه در منطقه، جلب همکاری خاورمیانه برای مشارکت در تحریم روسیه است. پروژه تحریم روسیه که بازار جهانی نفت و انرژی را به شدت به هم ریخته، کماکان از سوی آمریکا و اروپا پیگیری می‌شود اما با موقعیتی که میلیاردرهای روسی در کشورهای عرب خاورمیانه دارند و پروژه‌های سنگینی که چینی‌ها در این کشورها گرفته‌اند به نظر نمی‌رسد که آمریکا توفیق چندانی برای جلب مشارکت عرب‌ها برای انزوای شرق پیدا کند.
جنجالی که یک مقام روسی به پا کرده است
حال روس‌ها در این میان چه خواهند کرد؟ آیا به همان میزان که بایدن تمام بدگویی‌هایش درباره بن سلمان را پشت سر گذاشت و به دیدار با او تن داد و به همان مقدار که به دنبال یارگیری در منطقه است، پوتین نیز چنین است؟
پاسخ به این سوال را می‌توان از جنجال اخیری که اظهارات سفیر روسیه در ایران به پا کرده، پیدا کرد. به نظر می‌رسد شاید روسیه به اندازه دولت بایدن در یارگیری منطقه‌ای انعطاف به خرج نداده باشد، اما قطعا به دنبال پیاده‌سازی سیاست ضدغربی در خاورمیانه است.
لوان جاگاریان، سفیر روسیه در ایران اخیرا در گفت‌وگویی تفصیلی، یکپارچه به غرب تاخته است. او گفته است که وقتی آمریکا از برجام خارج شده، روسیه آن را محکوم کرده اما دوستان اروپایی ایران فقط اظهار تاسف کرده‌اند!
جاگاریان در بخش دیگری از گفت‌وگو اظهار کرده که «دولت‌های غربی فقط هدفشان این است که ارزش‌های پوچ خود مانند همجنس‌بازی و چیزهای خیلی کثیف را به ایران بیاورند ولی ما مخالفت می‌کنیم!» او حتی ایران را به دلیل اجرای برخی پروژه‌ها توسط روسیه، بدهکار مسکو خوانده است.
همزمان با سفر بایدن؛ اولین پرده از تلاش آمریکا برای ممانعت از نفوذ شرق در خاورمیانه، جنجال بر سر همکاری نظامی ایران و روسیه است. همزمان با اینکه اعراب منطقه همچنان در برابر ایده تشکیل ناتوی نظامی- دفاعی با اسرائیل مقاومت می‌کنند، آمریکا دست روی فروش پهپادهای ایرانی به روسیه گذاشته است
موضع از بالا به پایین مصاحبه او، واکنش‌های بسیاری از سوی رسانه‌ها و سیاسیون در ایران برانگیخته است. یکی از واکنش‌ها، توئیت محمدعلی ابطحی است که نوشته است: «فکر کنم یک نسخه از بولتن‌های داخلی امر به معروف به دست سفیر روسیه در ایران رسیده، از روی آن مصاحبه کرده. نگران است که غربی‌ها برای ایران همجنسگرایی سوغات بیاورند. شما روس‌ها خود منکرید.»
جنگ سرد؛ این بار در خاورمیانه
با این توصیف بسیاری معتقدند که جاگاریان با عنایت به ایدئولوژی دولت حاکم در ایران، در حال «خودشیرینی» برای اصولگراهاست! پس از مصاحبه او تاریخ روابط روسیه و ایران و آنچه روس‌ها در مقاطع تاریخی بر سر ایران آورده‌اند مرور می‌شود.
گذشته از تمام اینها، آنچه از رفتارها و اظهارات مقامات آمریکا و روسیه در خاورمیانه به مشام می‌رسد، بوی تند دو قطبی شرقی- غربی در خاورمیانه است؛ پنداری که دوران جنگ سرد بازگشته است؛ این این بار نه در اروپا بلکه در خاورمیانه و تمام آثار و آفاتش نیز دامنگیر همین گوشه از دنیا خواهد شد.
دو قطبی‌ای که به واسطه آن دو طرف هر یک با ترفند و روش‌های خاص خود سعی در یارگیری دارد؛ در این یارگیری گاه ناگزیر می‌شوند دست زیر را بگیرند و گاه از موضع قدرت کشوری را همراه و یار خود کنند.
از این جهت باید گفت که یکی از وجوه اصلی سفر امروز پوتین به ایران نیز همین خواهد بود؛ رقابت با غرب و مستحکم‌تر کردن پایگاه خود در خاورمیانه.
دیدگاه تان را بنویسید