توافق وین در گروکشی روس‌ها؟

اعظم ویسمه

با بالا گرفتن اختلافات و درگیری میان روسیه و غرب و آمریکا بر سر اوکراین سوال مهمی که این روزها مطرح می‌شود این است که آیا روسیه از کارت اوکراین برای مذاکرات وین استفاده می‌کند؟ آثار بحران اوکراین بر مذاکرات وین؛ چه بوده است؟این موضوع به سود ایران خواهد بود یا به ضرر ایران؟ آیا روسیه به این بهانه توافق در وین را به تعویق انداخته است؟ این سوالات و سوالات دیگری در همین خصوص در عرصه دیپلماسی و فضای سیاسی داخلی و بین‌المللی در حالی مطرح است که براساس اظهارات مذاکره‌کنندگان و سخنان وزیر امور خارجه ایران توافق از هر زمان دیگری نزدیک‌تر شده است. همزمان با بحران اوکراین، هشتمین دور مذاکرت وین نیز در جریان است؛ آنگونه که خبرها از وین می‌رسد توافق بسیار نزدیک است و گام‌های مهمی برداشته شده است. وزیر امور خارجه ایران به یورو نیوز گفته است ما فکر می‌کنیم اگر طرف غربی امروز واقع‌بینانه‌ با آنچه در میز مذاکرات وین می‌گذرد برخورد کند، ما می‌توانیم در کمتر از چند ساعت به توافق نهایی برسیم.

در چنین شرایطی برخی کارشناسان معتقد هستند که تیم مذاکره‌کننده روسیه احتمالاً این فرصت را برای حل بحران اوکراین مناسب بدانند. با توجه به نقشی که روسیه در این دور از مذاکرات به نوعی به عنوان نماینده ایران ایفا کرده است هرگونه تصمیم ناگهانی این کشور می‌تواند نقش تاثیرگذاری در این میان ایفا کند. ازسوی دیگر تبعات جنگ احتمالی اوکراین بر روابط غرب و شرق (آمریکا و روسیه)تاثیر قابل‌توجهی داشته است که این مساله می‌تواند در مذاکرات وین بازتاب یابد.

 با توجه به نقشی که روسیه در این دور از مذاکرات ایفا کرده است و به نوعی نماینده ایران را ایفا کرده است هرگونه تصمیم ناگهانی این کشور می تواند نقش تاثیر گذاری ایفا کند

عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین‌المللی با تایید تاثیر حوادث اوکراین بر مذاکرات وین گفته است: موضع روس‌ها نسبت به مذاکرات وین تغییر کرده است.او در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در تحلیل بحران اوکراین و تنش شکل گرفته میان روسیه و آمریکا  و در پاسخ به این سوال که سناریوهای این بحران برای ایران و امکان تاثیر آن بر مذاکرات وین برای احیای برجام چیست، گفته است: در این بحران ما یک وضعیت جنگ سرد موقت را باید در نظر بگیریم که فرض را بر این بگذاریم که جنگ روی نخواهد داد اما این تنش و تلاطم در روابط غرب و شرق وجود داشته باشد که تاثیرش را بر ایران و مذاکرات وین خواهد داشت؛ در این وضعیت پیش از جنگ، موضع روس‌ها نسبت به مذاکرات وین تغییر کرده است. پیش از این مذاکره‌کننده روسیه به کرات توئیت و مصاحبه می‌کرد و و موفقیت و پایان مذاکرات را در دسترس می‌دانست اما حالا شاهد هستیم که آمریکا و اروپا مذاکرات را در آستانه توافق البته منوط به اتخاذ تصمیمات سیاسی عنوان می‌کنند در حالی که روس‌ها دیگر به این شفافیت موضع نمی‌گیرند و می‌خواهند این استخوان لای زخم بماند.اختلاف میان روسیه و اوکراین از یک طرف و تبعات این اختلاف بین روسیه و غرب بر سر اوکراین از طرف دیگر، یک بحران جدی و یک واقعیت است، و آن هم به دلیل اهمیت استراتژیکی است که اوکراین هم برای روسیه و هم برای غرب دارد. در واقع می‌توان گفت اوکراین در حال حاضر تبدیل به میدانی شده است که غرب و روسیه بر اساس آن رویکردهایی که نسبت به یکدیگر دارند، در آن مانور می‌دهند.

فرجی‌راد می‌گوید: تا قبل از بغرنج شدن روابط اوکراین و روسیه که مساله جنگ جدی شود، میخائیل اولیانوف، رئیس هیات مذاکره‌کننده روسیه در وین بیش از دیگران عنوان می‌کرد که به توافق نزدیک شده‌ایم ولی در آخرین توئیت لحن وی از 5 دقیقه تغییر یافته است. وی تا پیش از این عنوان کرده بود که فقط 5 دقیقه به توافق مانده است به یک باره اما روس ها از روز شنبه اعلام کردند پروسه توافق طولانی‌ خواهد بود و به فوریت انجام نمی‌شود، معلوم است که روسیه در این وضعیت بغرنج، توافق وین به نفعش نیست و علاقه‌مند است که ذهن آمریکا و اروپا هم در جای دیگر درگیر باشد. ضمن اینکه نمی‌خواهد ایران و غرب‌ در وضعیت جنگی به نرمش برسند.

برخی از تحلیلگران عرصه دیپلماسی پیش از این نیز سفر ابراهیم رئیسی به مسکو و استقبال سرد پوتین از رئیس‌جمهور کشورمان را به دلیل تلاش ایران برای جلب رضایت روس‌ها در رسیدن به توافق عنوان کردند. تلاشی که برای اقناع روسیه در همراهی احیای برجام بوده اما پوتین روی خوش نشان نداده است.

هرچند روسیه همواره نقشی کلیدی در گفت وگوهای هسته‌ای چندجانبه با ایران داشته، اما تنش‌زایی‌های اخیر این کشور در اوکراین بر این گفت‌وگوها سایه افکنده است. در شرایطی که روابط روسیه با غرب به خطرناک‌ترین نقطه از زمان فروپاشی شوروی رسیده است، نگران‌ها بر تاثیر این حوادث بر مذاکرات وین موضوعی است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد.

روس‌ها از روز شنبه اعلام کردند پروسه توافق طولانی‌ خواهد بود و به فوریت انجام نمی‌شود، معلوم است که روسیه در این وضعیت بغرنج، توافق وین به نفعش نیست

سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان نیز درباره تاثیر حمله روسیه به اوکراین بر سیاست‌های بین‌الملل گفت:تصور می‌کنم در صورت حمله، تا مدتی این تحول بر سیاست‌های جهانی تاثیر می‌گذارد. طبیعتا بر مذاکرات وین هم تاثیرگذار است. نظر به اینکه مساله غنی‌سازی ایران هم برای غرب و منطقه عربی و عبری حائز اهمیت است، ممکن است آمریکا و کنگره کمی کوتاه بیایند و تضمین‌هایی هم بدهند و توافق امضا شود.

پوتین با یک لشگرکشی نظامی گسترده و در شرایطی که آمریکا و غرب در ضعف به سر می‌برند؛ در سودای گرفتن تضمین‌های امنیتی برای عدم عضویت اوکراین در ناتو بود. پیش‌بینی او، اما درست از آب درنیامد. غرب دست او را خوانده بود. آن‌ها از دادن تضمین امنیتی خودداری و تاکید کردند که وارد جنگ نخواهند شد، اما روسیه را به شدت تحریم و از دولت مستقر در کیف حمایت نظامی می‌کنند .پوتین احتمالا به خوبی می‌داند که حتی اگر تسخیر اوکراین برای ارتش بزرگ روسیه، کار دشواری نباشد، اما نگاه داشتن کشوری تحت اشغال برای هر ارتش بیگانه‌ای بسیار دشوار و حتی محال است. تجربه آمریکا در ویتنام و افغانستان و تجربه اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان موید این اصل کلی است.تا اینجای کار رئیس‌جمهور روسیه در امتیاز گرفتن با تهدید شکست خورد و در معرض دو راهی دشواری قرار گرفت. اگر به اوکراین حمله کند، احتمالا در یک باتلاق فرو خواهد رفت و اگر بدون حمله به اوکراین نیروهایش را عقب بکشد، اعتبار تهدیدهایش خدشه‌دار می‌شود. تمامی این دلایل موجب می‌شود مذاکرات وین کارت بازی مهمی در دست پوتین باشد. تحلیلگران سیاسی معتقدند که تصمیم‌های سیاسی پوتین درباره اوکراین و ایران به‌خوبی بیانگر راهبرد ضدغربی مسکو است. از این رو، ضروری است که واشنگتن در خصوص اعتماد به تضمین‌هایی که روسیه در هر دو جبهه می‌دهد، محتاط باشد. این ضرورت با نگاهی به مداخله‌های فنی و دیپلماتیک پیشین روسیه در برنامه هسته‌ای ایران روشن‌تر می‌شود .برجام همچنین به مسکو این امکان را داد تا ضمن کسب امتیاز از واشنگتن و اروپا، روابط خود را با تهران گسترش دهد. همانطور که سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه وقت، گفت: آیا اگر روسیه در این مذاکرات شرکت نمی‌کرد، توافقی وجود داشت؟ فکر می‌کنم توافقی صورت می‌گرفت، اما شرایط برای روسیه بسیار بدتر بود.

مسکو هنوز هم از گفت وگوهای هسته‌ای ایران حمایت می‌کند. سایت دیپلماسی ایرانی می‌نویسد: سیاستگذاران غربی باید هوشیارانه مراقب باشند تا درباره انگیزه‌های اصلی این رویکرد دچار بدفهمی نشوند. نخست، زمانی که لاوروف در اواخر دسامبر یادآور شد که کرملین با هر گونه تغییر در توافق مخالف است، بدون شک به اعمال تحریم تسلیحاتی دائمی علیه ایران اشاره داشت. پیش از این، شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از وتوی روسیه (و چین) نتوانست در این مورد قطعنامه‌ای تصویب کند. دوم، مسکو مایل است بدون توجه به اینکه گفت وگوها ثمر می‌دهد یا نه، خود را به عنوان یک دلال قدرت جهانی نشان دهد. به عنوان مثال، آناتولی آنتونوف، سفیر روسیه ماه گذشته در مصاحبه‌ای با نیوزویک از ایالات متحده و ایران خواست تا حداکثر انعطاف‌پذیری را در گفت وگوها نشان دهند و به دنبال ترکیب بهینه‌ای از مسئولیت‌ها و منافع، هم برای طرفین گفت وگوها و هم برای کل جامعه جهانی باشند. مسکو صرف نظر از اینکه مذاکرات وین به کجا می‌انجامد، به منافع خود متعهد خواهد ماند. پوتین سال‌ها برای از بین بردن نظم جهانی ایجاد شده به رهبری آمریکا سخت تلاش کرده است، بنابراین او برای هدایت آخرین تحولات در این مسیر، هر کاری انجام خواهد داد.