تبادل تهدید در واپسین ساعات ۲۰۲۱

فرشاد گلزاری

این روزها در اکثر نقاط دنیا (به جز کشورهای اسلامی) همه مشغول جشن کریسمس و فرا رسیدن سال نو میلادی هستند. هر کدام از مقامات کشورها به مناسبت فرار رسیدن سال 2022 به نوعی به مردمشان تبریک می‌گویند و هر کدام یک راهبرد مشخص را برای سال جدید میلادی در کشورشان طرح می‌کنند و به نوعی اعلام کرده‌اند که به دنبال ریشه‌کن کردن پاندمی کرونا در سال جدید میلادی هستند. اما در این میان اوضاع آنگونه که فکر می‌کنیم آرام نیست. واقعیت این است که اواخر سال میلادی عموماً تحولات در نظام بین‌الملل سیر نزولی به خود می‌گیرد؛ چراکه همه مهیای استقبال از سال جدید می‌شوند و عموماً دیدارهای دیپلماتیک کاهش پیدا می‌کند. حتی در نقاطی که درگیری‌ها و منازعات مسلحانه و جنگ وجود دارد هم چند روزی تبادل آتش میان طرفین یا پیشروی‌های میدانی به احترام سال جدید و ثبت چند دقیقه خاطره و یادگاری، متوقف می‌شود اما گویا قرار نیست سال 2021 به این آرامی جای خود را به 2022 میلادی بدهد. روز گذشته (جمعه) که مقارن بود با آخرین روز از سال 2021 میلادی، اتفاقی رخ داد که به وضوح نشان می‌دهد 2022 چندان سال آرامی نخواهد بود. بر اساس اعلام کاخ‌سفید و گزارش منتشر شده از سوی رویترز، جو بایدن و ولادیمیر پوتین، روسای جمهوری آمریکا و روسیه دیروز (31 دسامبر) با یکدیگر به صورت تلفنی گفت‌وگو کردند و این گفت‌وگو را باید سومین گفت‌وگو و دومین مذاکره غیرحضوری بر سر پرونده اوکراین دانست. در این تماس تلفنی ۵۰ دقیقه‌ای که دومین گفتگو در ماه جاری میلادی بین ولادیمیر پوتین و جو بایدن،‌ روسای جمهوری روسیه و آمریکا بود، بایدن اعلام کرد که به دنبال کاهش حضور نظامی روسیه در مرزهای اوکراین است و پوتین نیز گفت که تهدید تحریم‌ها از سوی واشنگتن و متحدانش می‌تواند به قطع روابط منجر شود. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید نیز اظهار کرد بایدن بار دیگر تاکید کرد که پیشرفت اساسی در این گفتگوها تنها در شرایط کاهش تنش به جای تشدید می‌تواند رخ دهد. در مقابل یوری اوشاکف،‌ معاون پوتین نیز اعلام کرد که این گفتگو یک پیش‌زمینه خوب برای مذاکرات آتی ایجاد کرد. وی همچنین گفت که پوتین گفته است که «هرگونه تحریم علیه روسیه چه اکنون و چه بعداً می‌تواند به قطع روابط کامل بین کشورها منجر شود و به این نکته هم اشاره کرد که این یک اشتباه و به منزله خطایی بزرگ است». کرملین اعلام کرد بایدن ظاهرا با این نظر پوتین که مسکو نیاز به برخی ضمانت‌های امنیتی از سوی غرب دارد، موافقت کرده است. در این میان خبرگزاری اینترفکس روسیه اعلام کرده  که گفتگو و تبادل نظرات بین روسای جمهوری آمریکا و روسیه فضای مثبتی را برای توافق بین دو کشور از جمله نشست امنیتی نهم و دهم ژانویه ۲۰۲۲ در روسیه پیش از جلسه روسیه - ناتو در ۱۲ ژانویه و همچنین کنفرانسی با حضور مسکو، واشنگتن و سایر کشورهای اروپایی برای تاریخ ۱۳ ژانویه سال آتی میلادی در پی داشته است.

کرملین سلاح تهدید خود را بالای سر کاخ‌سفید نگه داشته است و سعی می‌کند با مسأله اوکراین، به هر ترتیب ممکن بر آمریکا تحمیل هزینه و تضمین‌های امنیتی دریافت کند

تهدید مودبانه!

اگرچه گفت‌وگوی مجدد پوتین و بایدن در ظاهر یک پیش‌زمینه خوب برای مذاکرات آتی ایجاد کرده ولی رئیس‌جمهوری روسیه اعلام کرده که هرگونه تحریم علیه مسکو از جانب واشنگتن می‌تواند به قطع روابط کامل بین کشورها منجر شود

نکته مهم که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که تماس تلفنی روز گذشته، به درخواست پوتین انجام شده و این به معنای آن است که حاکم کرملین به دنبال مخابره یک «تهدید مودبانه» اما رسمی و خطرناک بوده است. در این میان روزنامه گاردین اعلام کرده که یک مقام کاخ سفید نیز در یک کنفرانس رسانه‌ای گفته تماس بایدن و پوتین « بسیار جدی و رسمی» بود اما تمرکز آن بیشتر بر کشمکش لفظی بر سر تعاملات دیپلماتیک پیش‌رو بود تا اینکه گشایش جدیدی درمورد اختلافات ایجاد کند. از سوی دیگر یک مقام امنیتی آمریکا هم به پولیتیکو در مورد احتمال حمله روسیه به اوکراین اعلام کرده که درباره این تماس جمع‌بندی نداریم و قطعاً هیچ بیانیه‌ای درباره اهدافی که برای این گفت‌وگو وجود داشت صادر نشده است. این موضوع نشان می‌دهد که احتمالاً گفت‌وگو میان پوتین و بایدن چندان هم خوشایند نبوده و خروجی آن قرار نیست دو طرف را به یکدیگر نزدیک کند. در این میان اما آناتولی آنتونوف، سفیر روسیه در آمریکا طی مقاله‌ای که برای پایگاه خبری فارن پالسی نوشته، اعلام کرده که که اگر ناتو به حضور نظامی خود در منطقه ادامه دهد، شاید مسکو مجبور شود دست به اقداماتی مخاطره‌آمیز علیه این ائتلاف بزند؛ چراکه اوضاع به شدت خطرناک است و شکی نیست که ما باید از امنیت خود دفاع کنیم. اما نکته مهمتر در مقاله سفیر روسیه در آمریکا این بود که او صریحا اعلام کرد «روسیه به جایی رسیده که دیگر جایی برای عقب‌نشینی ندارد و اقدامات نظامی اوکراین توسط کشورهای ناتو یک تهدید وجودی برای روسیه محسوب می‌شود». اشاره مستقیم آنتونوف به اینکه مسکو از مواضع سیاسی و نظامی خود عقب‌نشینی نمی‌کند، دقیقا همان رمزی است که شاید بسیاری از تحلیلگران برای پیدا کردن آن به سخنان بایدن و پوتین رجوع می‌کنند، اما واقعیت این است که اصل مطلب و نکته اصلی را سفیر روسیه در واشنگتن به زبان آورده است. بر همین اساس باید گفت که کرملین سلاح تهدید خود را بالای سر کاخ‌سفید نگه داشته است و سعی می‌کند با مسأله اوکراین، به هر ترتیب ممکن بر آمریکا تحمیل هزینه کند. بر این اساس ما می‌بینیم که رئیس‌جمهوری روسیه، درباره اصول کلیدی اسناد ارائه شده قبلی درخصوص امنیت، توضیحاتی به بایدن داد و خاطرنشان کرد که روسیه به توافقات الزام‌آور قانونی در زمینه تضمین‌های امنیتی نیاز دارد. در مقابل آمریکایی‌ها هم در ظاهر اعلام کرده‌اند که مواضع مسکو در مورد تضمین‌های امنیتی را قبول دارند اما واقعیت این است که نمی‌توان در این میان به سخنان واشنگتن‌نشین‌ها به صورت 100 درصدی اعتماد کرد. آنچه در این میان مشخص خواهد بود این است که بدون تردید روس‌ها در حال نقشه‌کشی برای تقابل با آمریکا هستند اما به نظر می‌رسد که آنها ناتو را تهدید خطرناک‌تر از ایالات متحده می‌دانند. بر این اساس دیروز (جمعه) سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که کشورهای عضو ناتو به صورت سیستماتیک در حال تبدیل کردن اوکراین به یک پایگاه نظامی علیه روسیه، ایجاد پایگاه در آن کشور و استفاده از اوکراین برای انجام رزمایش‌های خود هستند؛ چراکه در سال ۲۰۲۱ شاهد برگزاری هفت مانور نظامی در قلمروی اوکراین بودیم و در سال ۲۰۲۲ بر اساس قانون تصویب شده توسط پارلمان این کشور، ۱۰ مانور نظامی برگزار خواهد شد که تمام این موارد نشان از تهدید منافع روسیه دارد. با نگاهی به این مواضع و تعدد گفت‌وگوی رهبران روسیه و آمریکا با یکدیگر، می‌توان به این جمع‌بندی رسید که نزاع دو طرف در سال 2022 میلادی بدون تردید بیشتر و عمیق‌تر خواهد شد و حتی ممکن است بوی باروت در آسمان اوکراین بپیچد!