پیشنهاد غیرعملی امیرعبداللهیان ، واکنش‌های داخلی و خارجی به دنبال داشت؛
چالش‌های خودساخته سکاندار دیپلماسی
طهمورث حسینی
حسین امیرعبداللهیان از روزی که بر صندلی وزیر امورخارجه نشست تا همین امروز دریافته که تا چه میزان رفتار و گفتارش زیر ذره‌بین رسانه‌ها و منتقدان قرار دارد.
از نحوه عربی حرف زدن و عکس یادگاری در اجلاس بغداد که اولین رفتار دیپلماتیک وزیر جدید بود تا مصاحبه با نشریه فایننشال تایمز به عنوان یکی از آخرین کنش‌های سیاسی‌اش، موجی از انتقادات را در فضای سیاسی و رسانهای کشور ایجاد کرد.
وزیر امورخارجه کشورمان در آخرین تحرکات از این دست، در گفت‌وگو با نشریه انگلیسی فایننشال تایمز از مقاومت و سرسختی طرف آمریکایی برای عدم تصویب برجام در کنگره پرده برمی‌دارد و به دنبال یک راه‌حل سیاسی و نه حقوقی برای کاهش فشارهای داخلی در موضوع تضمین طرف آمریکایی است.
او که به خوبی می‌داند موضوع گرفتن تضمین از آمریکایی‌ها بیشتر یک حربه سیاسی برای تحت فشار دادن تیم مذاکره‌کننده قبلی بوده و حالا مانند بومرنگ به سوی نمایندگان کشورمان در وین در حال برگشت است؛ ایده جدیدی می‌دهد: «برای ما تضمین قانونی طرف آمریکایی و طرف غربی هم مهم است. من حتی به همکارم آقای دکتر باقری گفتم در مذاکرات می‌توانند به طرف‌های غربی بگویند اگر نمی‌توانید به صورت قانونی در مجلس خود این توافق را به تصویب برسانید، حداقل پارلمان کشورتان یا رئیس پارلمان‌های کشورهایی که طرف مذاکرات برجامی ما هستند می‌توانند در یک بیانیه سیاسی پایبندی خود را به این توافق و به بازگشت به اجرای توافق برجام اعلام کنند»
به عقیده کاشناسان، کنگره آمریکا «بیانیه سیاسی» صادر نخواهد کرد. کنگره صرفا می‌تواند قطعنامه‌های غیرالزام‌آوری با رأی اکثریت تصویب کند و یا در بهترین حالت دو مجلس سنا و کنگره «قطعنامه هم‌زمان» صادر کنند. اما تصویر چنین اتفاقی با توجه بافت سیاسی کنگره و حتی تحرکات جمهوری‌خواهان در سنای آمریکا کاملا بعید است
منظور وزیر امورخارجه از صدور بیانیه سیاسی توسط پارلمان‌ها، این است که کنگره آمریکا در حمایت از برجام بیانیه صادر کند. نگاهی به سابقه کنگره آمریکا در مواجهه با برجام نشان می‌دهد که کنگره خود یکی از موانع حل مسائل با ایران و پیشبرد برجام بوده و هست و هر دو رئیس‌جمهور دموکرات مذاکره کننده با ایران یعنی باراک اوباما و جو بایدن تلاش کرده‌اند تا با دور زدن کنگره اهداف خود را در این توافق پیش ببرند زیرا بخش مهمی از ملاحظات و محدودیت‌های آنان در این توافق به مخالفت‌ها و چالش‌هایی مربوط است که کنگره به صورت مداوم بر سر راه مذاکرات ایجاد می‌کند.
موج مخالفت داخلی؛ این بار بلندتر از همیشه
امیرعبداللهیان در همین ایام کوتاه وزارت کم مورد هجمه نیروهای به اصطلاح انقلابی نبوده است. کیهان به عنوان بازوی رسانهای مخالفان برجام هرازگاهی با نیشی و کنایه‌ای به او یادآوری می‌کند که قرار نبود دولت انقلابی چنین و چنان کند.
یک روز گفته‌های وزیر امورخارجه درباره لغو تحریم‌های برجامی مورد نقد طرفداران دولت رئیسی قرار گرفت که مگر قرار نبود به جای لغو تحریم‌های برجامی، «همه تحریم‌ها» لغو شود و روز دیگر اظهارات امیرعبداللهیان مبنی براینکه می‌شود با آمریکا هم مذاکره مستقیم داشت، فریاد فغان انقلابیون را درآورد.
در همه این ایام اما نیروهای اصلاحی و اعتدالی از مذاکرات و بازگشت به برجام دفاع و حتی مذاکره مستقیم با آمریکا را توصیه کردند.
اما این بار پیشنهاد کاملا غیرواقعی وزیرامورخارجه موج انتقادات را نسبت به مدل ترسیمی تیم مذاکره‌کننده گسترده کرده است.
صادق کوشکی، تحلیل‌گر سیاسی نزدیک به جبهه پایداری و از مخالفان سرسخت برجام در زمان دولت روحانی هنوز هم بر مواضع خود پافشاری می‌کند و باور دارد که مذاکرات وین برای ایران دستاورد خاصی را به همراه نخواهد داشت. مخالفت با برجام برای این گروه از فعالان سیاسی که از حامیان دولت نیز هستند یک استدلال مشخص دارد. آنها معتقدند که امریکایی‌ها حاضر نیستند که امتیازات و تضمین‌های واقعی به ما دهند و حتی حاضر نیستند که تعهداتی را بپذیرند.
به همین دلیل است که کوشکی با صراحت به مخالفت با پیشنهاد وزیر امور خارجه می‌پردازد: «بیانیه سیاسی یا مشابهش، تضمین محسوب نمی‌شود چون بار حقوقی ندارد. برای گرفتن تضمین در سطح بین‌المللی از کشورهایی مثل امریکا، فرانسه، آلمان و انگلستان به عنوان طرف‌های برجام، بایستی بر اساس ساختار قدرت و قانون اساسی کشورها تضمین گرفته شود، تضمینی که دولت‌های فعلی و آینده ملزم به رعایت تعهدات برجامی باشند. این هیچ ربطی به بیانیه سیاسی یا امثالهم ندارد چراکه تضمین بر اساس سازوکاری که ذکر کرده‌ام معنا می‌دهد.»
محسن ماندگاری، سردبیر پیشین جام جم نیز در حالی که معتقد است در هنگامه دور پایانی مذاکرات از دیپلمات‌هایمان که در صف مقدم جدال دیپلماتیک با آمریکا هستند نباید انتقاد کرد اما نمی‌تواند در برابر پیشنهاد وزیر امور خارجه سکوت کند: «پیشنهاد آقای امیرعبداللهیان برای صدور بیانیه سیاسی توسط کنگره آمریکا هیچ ارزش حقوقی ندارد و صرفا برای مصرف داخلی است. مصرف داخلی برای آبروداری و بستن دهان منتقدان.»
عباس عبدی، روزنامه‌نگار و فعال اصلاح‌طلب که همیشه از موافقان برجام بوده هم به این پیشنهاد معترض و معتقد است حتی قانون هم الزام‌آور نیست و تضمین واقعی در عرصه جهانی را فقط قدرت مشخص می‌کند:«بیانیه سیاسی کنگره که سهل است. حتی قانون هم تصویب کند فایده‌ای ندارد. چون اگر منافعشان اقتضا کند قانون را هم نقض خواهند کرد. تنها تضمین واقعی قدرت است. اگر قدرت دارید امضا کنید؛ اگر قدرت ندارید مذاکرات را کش ندهید.»
امیرعبداللهیان حالا در مونیخ به سر می‌برد و احتمالا آماج سوالات رسانه‌ها در خصوص موضوع تضمین آمریکا قرار خواهد گرفت. چالشی خود ساخته که باید با درایت از آن عبور کند
پیشنهادی به دور از واقع‌بینی
برخی کارشناسان روابط بین‌الملل براین باورند که پیشنهاد وزیر امور خارجه کشورمان واقع‌بینی لازم را نداشته است. آمریکا ساختار حکومتی خاص خود را داشته و شکاف‌های موجود در این ساختار و لابی‌ها، نفوذ زیادی در کنگره و فرایند تصمیم‌سازی در این کشور دارند.
مرتضی مکی، کارشناس مسائل آمریکا حتی پیشنهاد وزیر امور خارجه را گامی به عقب می‌داند و معتقد است: «اکنون نیز که مسئولان ایالات متحده اعلام کرده‌اند که ما نمی‌توانیم تضمین بدهیم که دولت‌های آینده آمریکا به برجام متعهد باشند، آقای امیرعبداللهیان شاید گامی به عقب برداشته و اعلام کرده کنگره بیانیه سیاسی بدهد اما با توجه به اختلاف‌نظر دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان بعید است که کنگره این کشور بیانیه بدهد و حتی اگر هم بیانیه بدهد بعید است این بیانیه بتواند تضمینی برای دوام برجام باشد.»
به عقیده کاشناسان، کنگره آمریکا «بیانیه سیاسی» صادر نخواهد کرد. صرفاً کنگره می‌تواند قطعنامه‌های غیرالزام‌آوری با رأی اکثریت تصویب کند و یا در بهترین حالت دو مجلس سنا و کنگره «قطعنامه هم‌زمان» صادر کنند. اما تصویر چنین اتفاقی با توجه بافت سیاسی کنگره و حتی تحرکات جمهوری‌خواهان در سنای آمریکا کاملا بعید است.
رضا نصری، حقوقدان بین المللی مؤسسه عالی مطالعات بین المللی ژنو نیز بر بی‌خاصیت بودن این پیشنهاد تاکید دارد و می‌گوید: «طرح پیش‌شرط صدور بیانیه سیاسی - یا همان تصویب قطعنامه غیرالزام‌آور - از جانب ایران خاصیتی ندارد. در هر حال، نمایندگان موافق دولت بایدن در کنگره احتمالا در قالب یک نامه سرگشاده - چه با پیش‌شرط ایران چه بدون آن - از نتیجه مذاکرات حمایت خواهند کرد.»
واکنش جمهوری‌خواهان کنگره و یادآوری سرنوشت برجام اول
یک روز پس از انتشار مصاحبه وزیر امورخارجه کشورمان 220 نفر از نمایندگان جمهوری‌خواه کنگره آمریکا با امضای نامه‌ای خطاب به جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا ضمن تهدید به تلاش برای کارشکنی در روند احیای برجام، به او هشدار دادند که بدون تایید کنگره آمریکا حق ارائه هیچ گونه ضمانتی به ایران را ندارد و در غیر این صورت هرنوع توافقی با ایران در وین، از نظر آنها هیچ اعتباری نخواهد داشت.
این نمایندگان جمهوری‌خواه در نامه خود به رئیس جمهور بایدن یادآور شدند که «در روزهای اخیر، اخبار منتشر شده از وین حاکی از آن است که ایران خواستار «ضمانت» است که تحریم‌های ایالات متحده تا زمانی که به شرایط توافق در مورد برنامه هسته‌ای غیرقانونی خود متعهد بماند، هرگز مجددا اعمال نخواهد شد. ما خود را ناگزیر می‌دانیم که به شما یادآوری کنیم که شما قدرت ارائه چنین «ضمانتی» را ندارید. در واقع، اگر بدون تایید رسمی کنگره با ایران توافق کنید، موقتی و غیرالزام‌آور خواهد بود و به سرنوشت برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خواهد رسید.»
ضرورت درک حساسیت روزهای پایانی مذاکره
مذاکرات وین آنطور که همه طرف‌های آن می‌گویند روزهای حساس و پایانی خود را پشت سر می‌گذارد. جنگ روایت‌ها و متن‌ها شدت بیشتری گرفته و مذاکره‌کنندگان با دقت بیشتری مناسبات دیپلماتیک را پیگیری می‌کنند.
وزیرامورخارجه ایران به عنوان سکاندار دیپلماسی کشور باید بیش از گذشته از رفتارهای هیجانی و فشارهای داخلی دوری جسته و با پیشنهادهای غیرواقعی تیم مذاکره‌کننده را به دردسر نیندازد.
بیان پیشنهادهایی تا این حد غیرکارشناسی هم اجماع داخلی را کمرنگ می‌کند و هم دست مخالفان برجام در آمریکا را بازتر.
امیرعبداللهیان حالا در مونیخ به سر می‌برد و احتمالا آماج سوالات رسانه‌ها در خصوص موضوع تضمین آمریکا قرار خواهد گرفت. چالشی خود ساخته که باید با درایت از آن عبور کند.
دیدگاه تان را بنویسید