بایدن در اولین نطق سیاست خارجی خود، نامی از «برجام» نبرد؛
بلاتکلیفی آمریکا و صحنه‌گردانی اروپا
محبوبه ولی
سرانجام روز پنجشنبه جو بایدن، رئیس‌جمهوری جدید ایالات متحده آمریکا در ساختمان وزارت خارجه این کشور حاضر شد تا درباره سیاست خارجی دولتش نطق کند. از زمان پیروزی او در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، خیلی‌ها منتظر این روز بودند تا بایدن موضع رسمی دولت خود درباره بسیاری از موضوعات سیاست خارجی از جمله توافق هسته‌ای یعنی برجام را اعلام کند.
او پنجشنبه خطاب به دیپلمات‌ها گفت: «دیپلماسی بازگشت. شما در مرکز کاری هستید که من می‌خواهم انجام دهم.»
این پیام خوبی است برای همه آنهایی که از سیاست یکجانبه‌گرایی دونالد ترامپ به ستوه آمده بودند. اما کافی نبود. ناظران منتظر یک موضع شفاف و روشن بودند. بایدن از روسیه گفت؛ از اینکه روسیه باید ناوالنی را آزاد کند و دولت او، رویه مماشاتی که دولت ترامپ در برابر روسیه در پیش گرفته بود را تغییر خواهد داد.
از چین گفت و اینکه آمریکا به عنوان قدرتی بالاتر از چین با این کشور مواجه خواهد شد. به کودتاگران نظامی در میانمار هشدار داد که آمریکا رفتار آنها را تحمل نخواهد کرد و درباره یمن، کاملا متفاوت از دونالد ترامپ گفت که آمریکا دیگر از جنگ در یمن حمایت نخواهد کرد و به دنبال راه‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به این جنگ است.
از عربستان در برابر ایران حمایت می‌کنیم!
بایدن از همه اینها گفت. به موارد دیگری هم اشاره کرد. سخنرانی او تمام شد اما هیچ نامی از «برجام» شنیده نشد. علی‌رغم انتظارها برای شنیدن سیاست جو بایدن درباره ایران و توافق هسته‌ای، او در نطق خود حرفی درباره ایران و برجام نزد.
تنها جایی که نامی از ایران برده شد زمانی بود که از قطع حمایت‌های نظامی و فروش تسلیحاتی به ائتلاف عربستان خبر داد و در عین حال گفت که آمریکا به ریاض برای دفاع از خود در برابر حملات موشکی که «با کمک تسلیحات ساخت ایران» صورت می‌گیرد، کمک خواهد کرد.
غیبت معنادار «برجام» در اولین نطق سیاست خارجی رئیس‌جمهور دموکرات ایالات متحده، خیلی زود به موضوع مورد بحث و خبرساز رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد؛ با این سوال اصلی که اساسا چرا او در این نطق مهم حرفی از ایران نزد؟ آیا موضوع ایران و توافق هسته‌ای برای دولت او مهم نیست؟
برخی معتقدند بایدن که در محاصره مشکلات ریز و درشت داخلی و مسائل مهمتر سیاست خارجی است، موضوع ایران را به اروپا واخواهد گذارد و به طور کلی برجام اولویتی برای دولت او ندارد.
غیبت ایران در نطق سیاست خارجی بایدن به چه دلیل است؟ تحلیلگران تاکید می‌کنند که مهمترین دلیل روشن نبودن تکلیف است. آنها معتقدند دولت بایدن به قدری از سوی موافقان و مخالفان برجام تحت فشار است که نمی‌داند دقیقا باید چه تصمیمی بگیرد
برخی دیگر تاکید می‌کنند که با توجه به وضعیت خاورمیانه و اظهارات نزدیکان دولت بایدن و درهم‌تنیدگی وضعیت ایران و برجام با اسرائیل به عنوان یکی از بزرگترین متحدان آمریکا، نمی‌توان گفت که برجام در اولویت دولت بایدن نیست.
بلاتکلیفی برجام در دولت بایدن
بدین ترتیب این سوال به قوت خود باقی می‌ماند که غیبت ایران در نطق سیاست خارجی بایدن به چه دلیل است؟ تحلیلگران تاکید می‌کنند که مهمترین دلیل روشن نبودن تکلیف است.
آنها معتقدند دولت بایدن به قدری از سوی موافقان و مخالفان برجام تحت فشار است که نمی‌داند دقیقا باید چه تصمیمی بگیرد یا اینکه تصمیم خود را چگونه با کمترین هزینه عملی کند.
از یک سو بر اساس همان سیاست کلی دولتش مبنی بر «بازگشت دیپلماسی» می‌خواهد با روش دیپلماتیک به برجام بازگردد و تهران نیز بازگشت به تعهداتش را منوط به همین امر کرده است. از سوی دیگر اما اسرائیل و متحدان تازه عربش در منطقه به شدت او را تحت‌فشار گذاشته‌اند تا به برجام بازنگردد؛ آنچنانکه «القدس العربی» دیروز نوشت که مخاطب تهدیدهای اخیر اسرائیل برای حمله به ایران که مکرر هم تکرار می‌شود، «بایدن» بود، نه «تهران».
پایگاه خبری هیل نیز به نقل از مارک دوبوویتز، مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی، نوشت که «راهبرد بایدن در رابطه با ایران، گامی به پیش است اما تعهد او به بازگشت به برجام، نگرانی شدیدی را در میان متحدان آمریکا بر سر برد موشک‌های ایران دامن زده و افرادی در هر دو جناح سیاسی آمریکا هم بر این باورند که دولت بایدن با برداشتن قدرتمندترین تحریم‌ها، بزرگترین اهرم فشار خود را از دست می‌دهد و برجام دومی در کار نخواهد بود.»
بایدن تحت فشارهای داخلی
در واقع نه تنها بایدن از سوی طرف‌های خارجی تحت فشار است، بلکه در خود ایالات متحده نیز اختلافات عمیق بر سر بازگشتن یا بازنگشتن دولت بایدن به برجام وجود دارد. از سوی دیگر گفت‌وگوهای دیپلمات‌های دولت بایدن با اروپایی‌ها و طرف‌های دیگر درباره ایران و برجام ادامه دارد و در جریان این گفت‌وگوها ممکن است، تصمیمات و چه‌بسا سیاست‌های تازه‌ای اتخاذ شود.
تحلیلگران اشاره می‌کنند که مجموع این عوامل باعث شده تا بایدن در نطق سیاست خارجی خود حرفی از برجام و ایران نزده است. همزمان اما به نظر می‌رسد دولت بایدن مایل است که زودتر در این زمینه به نتیجه برسد.
تارنمای آکسیوس شامگاه پنجشنبه اعلام کرد به نشانه اضطراری که رئیس‌جمهوری بایدن نسبت به ایران احساس می‌کند، کاخ سفید روز جمعه جلسه کمیته اصلی شورای امنیت ملی را با محوریت برنامه هسته‌ای این کشور تشکیل می‌دهد.
پیش از آن ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم روز چهارشنبه از تشکیل کمیته کارشناسی با دیدگاه‌های مختلف تحت‌نظر رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران خبر داده بود.
تنها جایی که در سخنرانی بایدن، نامی از ایران برده شد زمانی بود که گفت: آمریکا به ریاض برای دفاع از خود در برابر حملات موشکی که «با کمک تسلیحات ساخت ایران» صورت می‌گیرد، کمک خواهد کرد
اروپا به دنبال برجام‌پلاس
در میان تاخیر بایدن برای تصمیم‌گیری درباره برجام، اروپا میداندار زمین بازی است و البته اروپا مسیر تازه‌ای را درباره ایران و برجام در پیش گرفته است. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه روز پنجشنبه پیشنهاد داد که «میانجی‌گری صادق و متعهد» در مذاکرات ایران و آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای باشد.»
او به اندیشکده شورای آتلانتیک گفته: هر کاری که بتوانم برای حمایت از هر اقدامی از جانب آمریکا برای مشارکت دوباره در مذاکراتی دشوار انجام خواهم داد. سعی خواهم کرد یک میانجی صادق و متعهد در این مذاکرات باشم.
مکرون خواستار مذاکرات جدید آن هم با حضور عربستان و اسرائیل شده است؛ مذاکراتی که برنامه موشکی ایران را نیز شامل شود.
به دنبال این مشورت‌های اروپا، چه بسا مسیر بایدن برای دیپلماسی و بازگشت به برجام تغییر جهت دهد؛ به ویژه که دولت او با جدیت در حال رایزنی با طرف‌های اروپایی درباره برجام است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در نشست خبری روز پنجشنبه خود اعلام کرد که فعالانه در حال رایزنی با اتحادیه اروپا به ویژه سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان هستند.
به هر حال آنچه از نطق دو روز پیش بایدن مشخص است، این است که دولت او درباره برجام بلاتکلیف است و ظاهرا تا پایان رایزنی‌ها با متحدانش، درباره ایران و توافق هسته‌ای با آن تصمیم قطعی نخواهد گرفت.
دیدگاه تان را بنویسید