ظریف با بدرقه کاراکاس، وارد هاوانا شد؛
پروازهایی برای تحکیم پیوند با لاتینی‌ها
محبوبه ولی
مرداد سال 90 مرکز عمومی اورشلیم، وابسته به صهیونیست‌های افراطی در گزارشی به حضور ایران و فعالیت سپاه پاسداران در آمریکای جنوبی پرداختند و بعد هم در گزارش خود تاکید کردند که ونزوئلا سکوی پرتاب جمهوری اسلامی به حیاط خلوت آمریکا یعنی آمریکای لاتین شده است.
دو سال بعد موجی از سوی رسانه‌ها و شخصیت‌های آمریکایی به راه افتاد، تحت‌عنوان «ارتش نامرئی». شبکه خبری الجزیره آن زمان به این موضوع پرداخت و مطرح کرد که این رسانه‌ها و چهره‌ها از وجود «ارتش نامرئی» تحت هدایت ایران در آمریکای لاتین سخن می‌گویند.
گرچه بسیاری از این گزارش‌ها جوسازی رسانه‌ای بودند و نه تنها ایران هیچگاه آنها را تایید نکرد، بلکه ادله قابل استنادی نیز برای اثبات آنها وجود نداشت، اما به هر حال آن سال‌ها، بازار نزدیکی ایران به آمریکای لاتین گرم بود؛ نمونه بارزش هم ماجرای مرگ هوگو چاوز، رئیس‌جمهور ونزوئلا در اسفند 1391 است و سنگ تمامی که محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت ایران برای آن گذاشت.
گذشته از حواشی و شوهای پوپولیستی آنچنانی، موضوع ارتباط با آمریکای لاتین همواره یکی از سرفصل‌های سیاست خارجی ایران بوده است. در جریان انقلاب اسلامی، آمریکای لاتین به دلیل رویکرد ضدآمریکایی و ضدامپریالیستی‌اش یکی از نقاط محبوب روی نقشه جهان برای انقلابی‌ها بود.
ملامت روحانی برای دوری از دوستان آمریکای لاتین
بعدتر اما برخی ارتباط و نزدیکی به لاتین‌ها را به دلیل فاصله جغرافیایی بسیار از ایران و برخی دلایل دیگر، یک دیپلماسی پرهزینه برای ایران تعریف و برای صرفه‌جویی در این هزینه، از آن صرف‌نظر کردند. از این رو ارتباط با کشورهای آمریکای لاتین مدام در فراز و فرود بوده است.
بعد از دولت احمدی‌نژاد و آن تب تندش در نزدیکی به لاتین‌ها، دولت روحانی روی کار آمد و با تمرکز روی برجام، ارتباط بیشتر با ایالات متحده و اروپا را در دستور کار قرار داد. از این رو از سوی برخی تحلیلگران و سیاستمداران مورد انتقاد جدی قرار گرفت.
دو سال پیش، وقتی دونالد ترامپ از برجام خارج شده بود، ایوو مورالس، رئیس‌جمهوری بولیوی در نشست شورای امنیت به ریاست دونالد ترامپ، قاطعانه از برجام حمایت کرد و با اشارات تاریخی درباره صنعت نفت ایران و نقش آمریکایی‌ها در کودتا علیه دولتی که نفت را ملی کرده بود، گفت: حالا که ایران اختیار منابع نفتی خود را دارد تحت تحریم آمریکا قرار گرفته است.
پس از آن سخنرانی، بسیاری دولت روحانی را شماتت کردند که از چنین دوستانی روی برگردانده است؛ هرچند که دولت روحانی هرگز چنین ادعایی را نپذیرفت و تاکید کرد که همواره ارتباط با آمریکای لاتین را نیز در سیاست خارجی خود مدنظر داشته است.
خورخه آریزا، وزیر امور خارجه ونزوئلا دیروز در توییتی با اشاره به دیدار خود با محمدجواد ظریف، نوشت: ملت ونزوئلا بیش از آنکه قدردان همبستگی و شجاعت ملت و دولت ایران باشند که در لحظات دشوار به ما کمک کرده‌اند، به آنها عشق می‌ورزند
دیپلماسی فعال با چاشنی شرکت در یک مراسم سیاسی
شواهد این ادعای دولت را بیش از هر زمانی می‌توان در همین ماه‌های اخیر پیدا کرد؛ زمانی که ونزوئلا به دلیل تحریم‌های آمریکا دچار بحران سوخت شده بود و ایران چندین محموله نفت و بنزین به سوی آن گسیل داشت و این اقدام بازتاب وسیعی نیز پیدا کرد؛ می‌توان گفت این تحریم‌های آمریکا بود که ایران را مجددا به آمریکای لاتین نزدیک کرد. سفر پارسال محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به بولیوی را هم می‌توان در شمار همین شواهد آورد.
علاوه بر این‌ها ظریف این روزها در آمریکای لاتین به سر می‌برد. سفر او به سه کشور آمریکای لاتین، یعنی ونزوئلا، بولیوی و کوباست. البته بهانه سفر شرکت در مراسم تحلیف لوئیس آرسه، رئیس‌جمهور جدید بولیوی و چهره‌های نزدیک ایوو مورالس است؛ اما آنطور که سخنگوی وزارت امور خارجه گفته این سفر اهدافی فراتر از شرکت در یک مراسم سیاسی دارد.
سعید خطیب‌زاده هفته گذشته در تشریح اهداف و ابعاد سفر ظریف، به قرابت‌های سیاسی این سه کشور با ایران و همکاری‌های دوجانبه اشاره کرد. او مشخصا تاکید کرد که ونزوئلا یکی از مقاصد اصلی صدور خدمات فنی و مهندسی کشورمان است و بخش‌های خصوصی ایرانی پروژه‌های مختلفی را در این کشور اجرا کرده و یا در دست اجرا دارند. به گفته او در بخش انرژی نیز ونزوئلا همکاری خوبی با ایران داشته و همچنین افتتاح اولین فروشگاه زنجیره‌ای ایران در کاراکاس توسط بخش خصوصی را می‌توان از فعالیت‌های جدید در بخش تجاری روابط عنوان کرد که توسط شرکت‌های خصوصی علاقه‌مند در حال اجراست. تسری این سطح از روابط به کوبا و بولیوی نیز می‌تواند مدنظر ایران باشد.
ملت ونزوئلا به ایران عشق می‌ورزند
اظهارات دیروز مقامات ونزوئلایی پس از سفر ظریف نشان از استقبال آنها از توسعه روابط با ایران دارد. خورخه آریزا، وزیر امور خارجه ونزوئلا دیروز در توییتی با اشاره به دیدار خود با محمدجواد ظریف، نوشت: «ملت ونزوئلا بیش از آنکه قدردان همبستگی و شجاعت ملت و دولت ایران باشند که در لحظات دشوار به ما کمک کرده‌اند، به آنها عشق می‌ورزند.»
نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا نیز پس از دیدارش با ظریف در توییتی نوشت: «امروز (۵ نوامبر) لذت پذیرایی از محمدجواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران را داشتم. این بازدید روحیه تزلزل‌ناپذیر روابط راهبردی همکاری و همبستگی میان ایران و ونزوئلا را به تأیید رساند.»
ظریف چهارشنبه وارد کاراکاس شده و مورد استقبال وزیر خارجه ونزوئلا قرار گرفته بود و دیروز پس از آن استقبال و این بدرقه، راهی کوبا شد و ساعاتی بعد در هاوانا فرود آمد.
او دیدارها و مذاکراتی نیز در کوبا خواهد داشت و بعد هم به عنوان آخرین مقصد سفر وارد بولیوی خواهد شد تا علاوه بر شرکت در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور جدید، دیپلماسی با دولت جدید بولیوی را نیز به کار اندازد.
اکنون که دولت روحانی تحرک بیشتری برای ارتباط با لاتینی‌ها از خود نشان می‌دهد، هنوز نیز بسیاری معتقدند که خرج کردن این حجم از دیپلماسی برای آن سر دنیا و آن هم کشورهای فقیر آمریکای لاتین، سیاست پرهزینه‌ای است که دخلش به اندازه خرجش نخواهد بود
تاریک و روشن یک سیاست
اکنون که دولت روحانی تحرک بیشتری برای ارتباط با لاتینی‌ها از خود نشان می‌دهد، هنوز نیز بسیاری معتقدند که خرج کردن این حجم از دیپلماسی برای آن سر دنیا و آن هم کشورهای فقیر آمریکای لاتین، سیاست پرهزینه‌ای است که دخلش به اندازه خرجش نخواهد بود.
در مقابل اما برخی دیگر تاکید می‌کنند که هنگام رویارویی ایران و آمریکا، ایران همواره از سوی پایگاه‌های آمریکایی در مجاورت خود تهدید می‌شود، در حالی که در نزدیکی آمریکا، هیچ پایگاه نظامی متعلق به ایران وجود ندارد. این دسته استدلال می‌کنند که ایران باید نفوذ خود در حیاط خلوت آمریکا را گسترش دهد تا از این طریق پاسخی برای تهدیدهای آمریکا داشته باشد.
مراودات تجاری و اقتصادی نیز دلیل دیگری برای نزدیکی به آمریکای لاتین است؛ هرچند که آنها از ایران دور هستند، اما مولفه‌های بسیاری وجود دارد که آنها را به یک گزینه برای همکاری اقتصادی تبدیل می‌کند.
حال باید دید آیا دیپلماسی فعال دولت در آمریکای لاتین، اتفاق بزرگی را رقم خواهد زد یا اینکه آن اتفاق قبل از آنکه رخ دهد، در ارتباط با لاتینی‌ها دستخوش فراز و فرودهای متداول خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید