آمریکا همکاری هسته‌ای با ایران را تحریم کرد؛
استیو، مایک و پایان یک معافیت دیگر
محبوبه ولی
استیو نمی‌خواست که معافیت‌های هسته‌ای ایران لغو شود اما درنهایت مغلوب عضو دیگر کابینه شد. استیو منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکاست و گرچه او نیز یکی از اعضای کابینه دونالد ترامپ است؛ اما ماه‌ها با وزیر دیگر کابینه، یعنی مایک پمپئو بر سر تمدید یا عدم تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران در کشمکش بود.
بر اساس این معافیت‌ها که ذیل برجام تعریف می‌شوند، به شرکت‌های روسی، چینی و اروپایی اجازه داده می‌شود تا بدون ایجاد مزاحمت‌ها و محدودیت‌های آمریکایی با تاسیسات هسته‌ای ایران همکاری کنند و به دنبال همین بند از برجام است که روس‌ها در نیروگاه هسته‌ای بوشهر و چینی‌ها در بازطراحی رآکتور آب سنگین اراک مشارکت دارند و اروپایی‌ها نیز در تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی در رآکتور تحقیقاتی تهران، کمک می‌کنند.
هرچند که با خروج آمریکا از برجام و تضعیف آن، کُمیت این کمک‌ها هم لَنگ و هر روز فشارها برای قطع همکاری با تهران بیشتر شد. آمریکا اما با این حال، در کاغذبازی‌های تحریمی خود، همکاری‌های هسته‌ای میان ایران و اعضای باقی مانده در برجام را از شمول تحریم‌ها معاف کرده بود و به طور مداوم این معافیت‌ها را تمدید می‌کرد. اما این تمدیدها برای چه بود؟
معافیت‌ها؛ چشم نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران
دقیقا دو ماه پیش منابع آمریکایی اعلام کردند که معافیت‌های مرتبط با همکاری هسته‌ای شرکت‌های خارجی با ایران برای یک دوره دیگر تمدید خواهد شد. همین منابع خبر از نقش پررنگ استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری دولت ترامپ در پشت پرده تمدید این معافیت‌ها می‌دادند و می‌گفتند: «منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا برخلاف برنامه کاری ترامپ از تمدید معافیت‌های همکاری هسته‌ای با ایران دفاع می‌کند و مسیر «جان کری»، وزیرخارجه سابق آمریکا را در پیش گرفته است.»
یکی از مخالفان او به سایت آمریکایی «فری بیکن» گفته بود: «هرچند ماه یکبار، استیو منوچین برای حفظ توافق هسته‌ای و تضعیف پویش فشار حداکثری ترامپ علیه ایران یک دلیل جدید سرهم می‌کند. دفعه قبل بهانه‌ای در مورد دیپلماسی اروپایی مطرح کرد. این بار نیز از ویروس کرونا به عنوان یک دستاویز بهره گرفت. دفعه بعد هم خواهند گفت که شرایط خیلی حساس است. عذر و بهانه‌ها تغییر می‌کنند، اما سیاست همچنان دست نخورده باقی می‌ماند.»
بسیاری معتقدند که این عذر و بهانه‌ها برای این بوده که معافیت‌های یاد شده، ابزاری برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران بوده است. در واقع آمریکایی‌ها و منابع بین‌المللی آنها از این طریق می‌توانستند روال پیشرفت هسته‌ای ایران را زیر نظر بگیرند و مطمئن شوند که ایران غنی‌سازی اورانیوم خود را در سطح محدود نگه می‌دارد. برای نمونه در یکی از بیانیه‌های وزارت خارجه آمریکا در پی تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران آمده است: «تمدید این معافیت‌ها، به حفظ نظارت بر برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران کمک کرده، مخاطرات اشاعه هسته‌ای را کاهش می‌دهد و مانع از آن می‌شود که حکومت ایران بتواند اقدام به بازسازی سایت‌های خود برای مقاصد حساس اشاعه‌ای کند.»
تندروها بردند
تندروها اما در ایالات متحده تاب و تحمل این گونه صبوری‌ها را ندارند. آنها فشار حداکثری بر ایران را تمام و کمال می‌خواستند؛ بدون هیچ گونه دوراندیشی و مصلحتی.
تام کاتن، سناتور جمهوریخواه و مایک پمپئو، وزیر ضد ایرانی کابینه ترامپ دو تن از همان تندروها هستند که در برابر استدلال‌های منوچین برای تمدید این معافیت‌ها ایستادند و درنهایت پمپئو روز پنجشنبه خبر از پایان این معافیت‌ها تا 60 روز دیگر داد.
او در صفحه توئیتری خود نوشت که «دولت ترامپ قصد دارد به سیاست صدور معافیت‌های تحریمی برای کشورهایی نظیر روسیه، چین و شرکت‌های اروپایی جهت همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای با ایران پایان دهد.»
آقای وزیر همچنین از تحریم دو دانشمند هسته‌ای ایران به نام‌های مجید آقایی و امجد سازگار خبر داد و ضمن اینکه از آنها به عنوان دو تن از اعضای اصلی برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران یاد کرد، ادامه داد: «دانشمندان ایرانی باید انتخاب کنند؛ خارج از محدوده توسعه یافته به صورت مسالمت‌آمیز کار کنند و یا خطر تحریم را بپذیرند.»
تصمیمی که تحریم دو دانشمند ایرانی هم چاشنی آن شد، ظرف دو روز گذشته بازتاب بسیار و البته انتقادهای فراوانی را با خود به دنبال داشته است.
دست ایران باز شد
اصلی‌ترین سوالاتی که مطرح شده این است که این اقدام چه آثاری بر عدم اشاعه سلاح هسته‌ای خواهد داشت؟ ایران در قبال آن چه خواهد کرد و دیگر اینکه روس‌ها، چینی‌ها و اروپایی‌ها چه خواهند کرد؟
«کلسی داونپرت»، مدیر سیاست منع گسترش انجمن کنترل سلاح واشنگتن در این باره گفته است که «پایان دادن به معافیت‌هایی که به تهران اجازه می‌دهد سوخت مورد نیاز راکتور را وارد سازد، دست ایران را برای توجیه از سرگیری تولید اورانیوم غنی شده ۲۰ درصد باز می‌کند.»
شاید یکی از دلایل خونسردی ایران در قبال اقدام اخیر آمریکا این باشد که هم‌اکنون نیز بسیاری از پروژه‌های هسته‌ای به کندی پیش می‌رود، در مواردی که نیاز مبرم هست نیز روسیه از راه‌های میانبر کمک می‌کند و از اروپا هم که مدت‌هاست آبی گرم نمی‌شود؛ در واقع عملا چیز زیادی برای از دست دادن وجود ندارد
«ریچارد نفیو»، عضو مذاکره‌کننده آمریکا در توافق هسته‌ای که بسیاری از تحریم‌های ایران را نیز در گذشته او طراحی کرده است، تاکید کرده که «ایران می‌تواند به این امر واکنش نشان دهد و دوباره کار بر طرح قدیمی خود را آغاز کنند که خلاف منافع ما خواهد بود.»
مقامات تحریم‌دوست دولت ترامپ اما معتقدند که چنین اقدامی سال‌ها طول خواهد کشید و از طرف دیگر پول و تخصص نیاز دارد که ایران ندارد. از طرف دیگر آنها تاکید می‌کنند که بازگشت ایران به فعالیت‌های هسته‌ای‌اش خطراتی مانند بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را دارد که خطر آن، ترمز ایران را خواهد کشید.
خبرهای خوش هسته‌ای در راه است
ایران اما واکنشی خونسرد به این تصمیم پرسر و صدا نشان داده است. سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران با تاکید بر اینکه لغو معافیت‌ها برای همکاری هسته‌ای طبق برجام در عمل هیچ تاثیری بر روند کار ایران ندارد، گفت که «سوخت ما در روسیه بدون هیچ مشکلی هر وقت نیاز داشته باشیم به ایران می‌آید و اگر سوخت موجود تمام شود هم قادریم در آینده خودمان بدون نیاز به کمک هیچ کشوری آن را تولید کنیم.»
بهروز کمالوندی، ادامه داد: در رابطه با بازطراحی راکتور اراک خیالمان راحت است؛ چون ما هر دو شکل راکتور قدیم و جدید را خودمان به تنهایی هم می‌توانیم بسازیم. همین الان طراحی‌ها چه در حوزه راکتور و چه سوخت آن توسط نیروهای متخصص ایرانی در حال انجام است. چین و سایر کشورهای اروپایی با ما در این کار همراهی می کنند اما کار اصلی طراحی راکتور و سوخت آن با خودمان است. در ساخت تجهیزات هم این توانمندی در نیروهای ایرانی وجود دارد که در صورت عدم همراهی دیگران به تنهایی آن را انجام دهد. شاهد بودیم که مدار ثانویه و پمپ‌ها را خودمان ساختیم.»
علاوه بر این اظهارات آقای سخنگو، سازمان انرژی اتمی نیز دیروز بیانیه‌ای منتشر کرد که در پایان به این جمله ختم می‌شد: «خبرهای خوشی از صنعت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در راه است.»
اروپای همواره متاسف
شاید یکی از دلایل خونسردی ایران، این باشد که روس‌ها و چینی‌ها پیش از این نیز همکاری‌های هسته‌ای خود را کاهش داده بودند، بسیاری از پروژه‌ها به کندی پیش می‌رود، در مواردی که نیاز مبرم هست نیز روسیه از راه‌های میانبر کمک می‌کند و از اروپا هم که مدت‌هاست آبی گرم نمی‌شود؛ در واقع عملا چیز زیادی برای از دست دادن وجود ندارد.
واکنش روسیه و اروپا می‌تواند موید همین موضوع باشد. اروپا مانند همیشه «اظهار تاسف» کرد. جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن ابراز تاسف، «اقدام آمریکا در زمینه پایان بخشیدن به معافیت‌های تحریمی ایران برای کشورهایی که عضو توافق هسته‌ای هستند را محکوم کرده و هشدار داد که این اقدام موجب خواهد شد بازرسی کردن از اقدامات ایران سخت شود.»
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز عدم تمدید آن معافیت‌ها را خطرناک توصیف کرد و گفت: «این مصداق دیگری از سیاست آشکار آمریکا در نقض برنامه جامع اقدام مشترک و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل است. ما یقینا این اقدام را محکوم می‌کنیم.»
وی در عین حال تاکید کرد که «لغو شدن این به اصطلاح معافیت‌ها ممکن است اجرای آن پروژه پیکربندی مجدد که اساس توافق 2015 را شکل می‌دهد، کند کند اما باعث توقف آنها نخواهد شد.» بدین ترتیب پیداست که اروپا همچنان در کنار گود خواهد بود و روسیه نیز آنچنان که اشاره کرده به همکاری خود ادامه خواهد داد اما با کندی بیشتر.
«کلسی داونپرت»، مدیر سیاست منع گسترش انجمن کنترل سلاح واشنگتن می‌گوید: پایان دادن به معافیت‌هایی که به تهران اجازه می‌دهد سوخت مورد نیاز راکتور را وارد سازد، دست ایران را برای توجیه از سرگیری تولید اورانیوم غنی شده ۲۰ درصد باز می‌کند
نظارت بر ایران سخت خواهد شد؟
اما در مقوله نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران شاید اوضاع کمی متفاوت شود. ماه گذشته خبرگزاری بلومبرگ، گزارش داد سند محرمانه‌ای به دستش رسیده که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سال میلادی گذشته، ۱۱۰۳ روز-نفر را به نظارت از سایت‌هایی که ایران در آنها اورانیوم غنی و انرژی هسته‌ای تولید می‌کنند، اختصاص داده و 33 بازرسی سرزده و بدون برنامه نیز داشته است.
10 روز پیش نیز «دیوید هال»، نماینده انگلیس در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پیامی توییتری از کمک 750 هزار یورویی تروئیکای اروپایی به این سازمان برای تداوم فعالیت پادمانی این نهاد در کشورهای مختلف از جمله ایران خبر داد.
حال سوال اینجاست که با لغو معافیت‌های هسته‌ای ایران، آیا ایران به اندازه گذشته روی خوش به بازرسان آژانس نشان خواهد داد و آیا آژانس بخشی از آن کمک 750 هزار یورویی را در ایران خرج خواهد کرد یا اینکه ایران در همکاری خود با این آژانس تجدیدنظر خواهد کرد.
دیدگاه تان را بنویسید