بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، قابل وتو نیست؛
«ماشه» و دست بسته دوستان شرقی
محبوبه ولی
ایران معتقد است که از 1+5 یعنی آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین و آلمان، این تنها روسیه و چین هستند که در این مدت حسن نیت خود را ثابت کرده‌اند. روسیه و چین در تمام پنج مرحله‌ای که ایران تعهدات هسته‌ای خود را کاهش داده، از ایران حمایت کرده و این کاهش تعهدات را در راستای بدعهدی دولت دونالد ترامپ تعریف کرده‌اند.
آنها تاکنون در مقابل اروپا نیز از ایران دفاع کرده‌اند. اواسط ماه گذشته در چهــاردهمیـن نشست کمیسیون مشترک برجام که با حضور هیأت‌های ایران و ۱+۴ در وین برگزار شد، وقتی اروپایی‌ها درباره به راه انداختن مکانیسم ماشه هشدارهای جدی دادند، با مخالفت جدی‌تر روسیه و چین مواجه شدند. در نتیجه همین مخالفت‌ها آن نشست پس از سه ساعت بدون نتیجه به پایان رسید.
«کونگ فو»، نماینده چین در جلسه کمیسیون مشترک برجام در آذرماه، در واکنش به احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه گفت: «بردن این مسئله به شورای امنیت شاید غیر از آمریکا به نفع هیچ کسی نباشد.»
او همچنین توضیح داده بود که «چین در حال حاضر با فعالسازی مکانیسم ماشه علیه ایران مخالف است، اما اگر ایران گام‌های بیشتری در راستای دور شدن از برجام بردارد، ما باید قبل از تصمیم‌گیری، ببینیم که آن گام‌ها چه هستند.»
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه با بیان اینکه ایران تهدیدی برای خروج از توافق نکرده است، اظهار کرد: «هنوز برای صحبت درباره مکانیسم ماشه خیلی زود است. اگر اتفاقی بیفتد، آن را بررسی خواهیم کرد.»
سد «ماشه» در برابر روسیه و چین
یک ماه پس از این اظهارات و چهاردهمین نشست کمیسیون مشترک برجام، در پانزدهم ماه جاری، ایران گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را برداشت و اعلام کرد که دیگر به هیچ‌یک از محدودیت‌های برجام، پایبند نخواهد بود.
به دنبال این گام؛ آلمان، انگلیس و فرانسه سه‌شنبه هفته جاری در بیانیه‌ای رسمی آغاز فرآیند مکانیسم ماشه را اعلام کردند. این مکانیسم برای حل اختلافات طرف‌های مقابل با ایران طراحی شده و طی آن اگر دو طرف به نتیجه‌ای برای حل اختلاف خود نرسند، تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران به صورت خودکار بازمی‌گردند.
اما نقش دو عضو دیگر برجام یعنی روسیه و چین یا همان دوستان شرقی ایران در این بین چه خواهد بود؟ آیا باز هم می‌توان به حمایت این دو قدرت شرقی امیدوار بود؟ آنها پیش از آنکه اروپا این مکانیسم را به جریان بیندازد، می‌توانستند با فشارهای سیاسی مانع فعالسازی مکانیسم ماشه شوند اما اکنون که اروپا این تصمیم را گرفته و به طور رسمی آن را اعلام کرده است، باید گفت که دست روسیه و چین عملا در برابر این تصمیم بسته است. البته راهکار فشارهای سیاسی به قوت خود باقی است، اما به لحاظ حقوقی، از روسیه و چین کار چندانی برنخواهد آمد.
علت این دست‌بستگی نیز در شکل طراحی مکانیسم ماشه است. پیشتر برخی کارشناسان مطرح می‌کردند که اگر اروپا ماشه را بکشد و بخواهد تحریم‌های شورای امنیت را بازگرداند، چین و روسیه آن را وتو خواهند کرد. این کارشناسان با این استدلال مطرح می‌کردند که نگرانی درباره بازگشت تحریم‌های شورای امنیت وجود ندارد.
اما این تحلیل، اشتباهی ناشی از بی‌اطلاعی از چم و خم‌های توافق هسته‌ای وین بود. طبق متن برجام، مکانیسم ماشه طوری طراحی شده که قابل رأی‌گیری و طبیعتا وتو نیست و حتی روسیه و چین نیز نمی‌توانند آن را وتو کنند. بدین ترتیب اگر کار حل اختلاف پس از جلسات وزرای خارجه طرفین برجام و کمیسیون مشترک بی‌نتیجه بماند و پرونده به شورای امنیت برود، ایران به یکباره به 10 سال پیش، یعنی دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد و تمام تحریم‌هایش بازمی‌گردد؛ از چین و روسیه هم کاری برای ممانعت از این بازگشت به عقب برنخواهد آمد.
وزارت امور خارجه چین دیروز از تصمیم سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان برای فعال کردن سازوکار حل اختلافات در توافقنامه هسته‌ای (مکانیسم ماشه) ابراز تأسف کرد و افزود: این اقدام سه کشور اروپایی، کمکی به حل مسئله و کاهش تنش نخواهد کرد
مسکو: اوضاع را پیچیده‌تر نکنید
با این حال روسیه و چین تلاش خواهند کرد که تا حد ممکن از رسیدن پرونده به شورای امنیت جلوگیری کنند؛ هرچند که آنها برای این موضوع نیاز به تلاش چندانی ندارند، چراکه اروپا نیز چنین قصدی را ندارد، بلکه بیشتر به دنبال مذاکره است؛ آنچنانکه کارشناسان بین‌الملل، همچون کوروش احمدی که با ایسنا گفتگو کرده، معتقدند: «اروپا در مکانیسم ماشه بیشتر به دنبال مذاکره است تا رفتن به شورای امنیت؛ آنها می‌خواهند با استفاده از این مکانیزم ایران را مجبور کنند که در گام‌های کاهش تعهدات برجامی خود تجدیدنظر کند و در همین چارچوب باید منتظر ماند که آیا ایران حاضر به مذاکره با اروپایی‌ها در این زمینه خواهد بود یا نه؟ البته در این راستا نقش کشورهایی چون چین و روسیه به عنوان دیگر اعضای عضو کمیسیون مشترک برجام نیز مهم است که آنها در این فرآیند چه نظری داشته باشند و چه نقشی ایفا کنند.»
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی پس از اعلام رسمی راه‌اندازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا در روز سه‌شنبه هفته جاری، ابراز امیدواری کرد که این تصمیم کشورهای اروپایی به پیچیده‌تر شدن اوضاع منجر نشود.
او در صفحه توییتری خود نوشت: «سه کشور اروپایی (E3) تصمیم گرفتند آنطور که در بند ۳۶ برجام آمده، وارد سازوکار حل اختلاف شوند. آنها عنوان کرده‌اند که این کار را با «حسن نیت» و با هدف حفظ این توافق انجام داده‌اند و تصمیمشان با سیاست فشار حداکثری ارتباطی ندارد. بیایید امیدوار باشیم که این گام اوضاع را از آنچه هست پیچیده‌تر نکند.»
اگر کار حل اختلاف ایران و طرفین برجام در کمیسیون مشترک به جایی نرسد و پرونده به شورای امنیت برود، ایران به 10 سال پیش، یعنی دوران احمدی‌نژاد و تمام تحریم‌هایش بازمی‌گردد؛ از چین و روسیه هم کاری برای ممانعت از این بازگشت به عقب برنخواهد آمد
پکن: «ماشه» کمکی به حل مسئله نخواهد کرد
وزارت امور خارجه چین نیز دیروز از تصمیم سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان برای فعال کردن سازوکار حل اختلافات در توافقنامه هسته‌ای (مکانیسم ماشه) ابراز تأسف کرد و افزود: این اقدام سه کشور اروپایی، کمکی به حل مسئله و کاهش تنش نخواهد کرد. گنگ شوانگ، سخنگوی این وزارتخانه اظهار کرد: چین معتقد است دلیل کاهش تعهدات ایران درقبال توافق هسته‌ای این است که آمریکا به‌طور یک‌جانبه از این توافق عقب‌نشینی کرده، حقوق بین‌الملل و تعهدات بین‌المللی را نادیده گرفته، فشار شدیدی به ایران وارد کرده و مانع از انجام تعهدات سایر طرف‌ها شده است. شوانگ همچنین تاکید کرد که «چین همچنان به‌وسیله ارتباط نزدیک با طرف‌های ذی‌ربط علاوه بر ترغیب طرف‌ها به مذاکره، برای حفظ توافق هسته‌ای و کاهش تنش در زمینه هسته‌ای ایران تلاش خواهد کرد.» بدین ترتیب به نظر می‌رسد مسکو و پکن، هر دو سیاست پیشین خود برای بازداشتن اروپا از چکاندن ماشه را پیش خواهند گرفت و تلاش خواهند کرد تا مانع رسیدن پرونده برجام به شورای امنیت شوند. این تلاش برای آنها و ایران بسیار اهمیت دارد، زیرا همانطور که گفته شد در صورت بروز چنین اتفاقی، دست پکن و مسکو برای وتوی بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بسته خواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید