بالاخره نوبت حذف صفرهای اضافی اسکناس‌ها فرارسید
توفانی برای صفرها
زرناز غلامی
دیروز بالاخره گام اولیه حذف صفر از واحد پول ملی برداشته شد و هیأت دولت در جلسه‌ای به ریاست رئیس‌جمهوری، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را به تصویب رساند.
این تصمیم با هدف حفظ کارآیی پول ملی، تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی و هماهنگی با آنچه در فرهنگ و عرف جامعه درباره واحد پول ملی رواج یافته است، اتخاذ شد.
کاهش هزینه چاپ و نشر اسکناس و سکوک و نیز رفع مشکلاتی از قبیل استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره، معضلات شمارش و حمل حجم بالای اسکناس و سکه و خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی کشور، از دیگر اهداف لایحه یاد شده است.
واحد پولی ایران، تومان می‌شود
سخنگوی دولت در حاشیه جلسه هیأت دولت، با اشاره به مصوبه حذف چهار صفر از پول ملی، گفت: «این اقدام هماهنگی بیشتری با عرف جاری جامعه دارد». علی ربیعی افزود: «از مدت‌ها قبل بحثی در ارتباط با پول ملی در دولت مطرح بود که امروز دولت برای تنظیم لایحه و ارسال آن به مجلس به جمع‌بندی رسید.»
وی در تشریح این لایحه گفت: «براساس این لایحه، چهار صفر از پول حذف و تومان واحد پولی ما خواهد شد که هم افزایش کارآیی پول ملی را خواهد داشت و هم هماهنگی بیشتری با عرف جاری جامعه دارد.»
اینطور که ربیعی گفته است از این پس و با مصوبه هیات دولت؛ ۵۰۰ هزار ریال ۵۰ تومان، ۲۰۰ هزار ریال ۲۰ تومان و ۱۰ هزار ریال یک تومان جدید در واحد پول ملی ایران خواهد بود. یعنی حذف چهار صفر از ریال و سه صفر از تومان.
طرحی مسبوق به سابقه
البته این اولین باری نیست که در سال‌های اخیر پیشنهاد حذف سه صفر و در بعضی موارد چهار صفر در دستور کار دولت‌های مختلف ایران قرار می‌گیرد.
تصمیم به حذف صفر از واحد پولی ایران به حدود ۲۵ سال قبل برمی‌گردد؛ در سال ۱۳۷۲ بانک مرکزی ایران حذف سه صفر از واحد پولی کشور را مورد بررسی قرار داد، ولی به دلایل مختلف روند بررسی متوقف شد.
تغییر واحد پول ایران و حذف صفرهایی از آن، دوباره در اواخر دهه ۸۰ شمسی و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، مطرح شد.
طرح حذف چهار صفر از ریال و تبدیل تومان به واحد رسمی پول ملی ایران که سال‌ها مسکوت مانده بود؛ فروردین امسال با پیشنهاد بانک مرکزی دوباره در دستور کار دولت قرار گرفت و پایگاه اطلاع‌رسانی دولت اعلام کرد که این طرح در کمیسیون اقتصادی هیئت دولت در حال بررسی است.
بر اساس این پیشنهاد، هر تومان معادل ۱۰ هزار ریال کنونی و صد «ریال جدید» خواهد بود.
دلیل اجرای این طرح «وجود تورم مزمن» و مشکلات ناشی از «کاهش قدرت خرید واحد پول ملی» اعلام شد.
البته سال‌هاست که ریال در معاملات روزمره ایران تقریبا جایی ندارد و عملا تومان حتی در مبادلات خرد مورد استفاده قرار گرفته است.
بانک مرکزی ایران دلایل هشت‌گانه‌ای نیز برای حذف صفرهای پول ملی اعلام کرد عبارت بودند، از:
الف - استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره
ب- مشکلات مترتب در زمینه‌های محاسباتی و حسابداری دفاتر
ج- ناامنی در حمل مقادیر زیاد پول حتی برای مبادلات روزمره
د- معطل شدن در صف بانک‌ها و معضلات شمارش حجم بالای اسکناس و سکه
ه - تغییر واحد پول کشور از ریال به تومان به‌دلیل بزرگ شدن ارقام پولی
و- اجبار در استفاده از ایران‌چک با توجه به مشکلات حقوقی ناظر بر آن
ز- هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس‌های درجریان با توجه به حجم انبوه اسکناس
ح- بالا بودن استهلاک اسکناس به‌دلیل نگهداری آن در حجم زیاد
واکنش مردم به حذف صفرها:
بیم و وحشت
مردم در هیچ دوره‌ای نه‌تنها از شنیدن خبر حذف سه صفر یا چهار صفر از پول ملی، خوشحال نمی‌شوند، بلکه با نوعی ترس با آن برخورد می‌کنند و از عواقب تورم‌زایی آن بیمناکند. درواقع یکی از عواملی که موجب می‌شود مردم از تغییر واحد پول ملی بیمناک باشند، این است که آن را پدیده‌ای تورم‌زا می‌دانند.
ربیعی: نه به تورم مرتبط است و نه به قدرت خرید
«مهمترین مساله این است که این اقدام نه به تورم و نه به قدرت خرید مرتبط است؛ چراکه همه این موارد محاسبه شده و هیچ ارتباطی به تورم و قدرت خرید و رشد ندارد و صرفا دلایلش همین دلایلی بود که عنوان شد.»
این نکته‌ای است که ربیعی دیروز در جمع خبرنگاران بر آن تأکید کرد و درمورد زمان اجرایی شدن مصوبه حذف صفرها نیز گفت: «لایحه باید به مجلس برود و در روال قرار بگیرد؛ البته سعی می‌کنیم این لایحه را با دو فوریت به مجلس ارسال کنیم تا در مجلس بحث‌های کارشناسی انجام شود».
برخی اقتصاددانان نیز در این مورد با ربیعی موافق و معتقدند حذف صفرها نه‌تنها تورم‌زا نیست، بلکه سبب تقویت پول ملی می‌شود. آنها می‌گویند این کار به‌لحاظ آثار روانی که در پی دارد، می‌تواند در جلوگیری از افزایش نرخ تورم موثر باشد.
کاهش ارزش پول ملی مزید بر علت
مرکز آمار در هفته‌ای که گذشت میزان تورم را بالای 40 درصد اعلام کرد و طبیعی است که این روزها قدرت خرید هر قطعه اسکناس و مسکوک روزبه‌روز به دلیل تورم کمتر می‌شود تا حدی که به سختی می‌تواند به‌عنوان وسیله مبادله و واحد شمارش نقش ایفا کند. به‌طورمعمول در طول یک دوره بلندمدت تورمی، بانک‌های مرکزی به چاپ تدریجی اسکناس‌های درشت‌تر اقدام می‌کنند و این خیز دوباره بانک مرکزی ایران و طرح دوباره موضوع از همین امر ناشی می‌شود.
اکنون درشت‌ترین اسکناس در کشور اسکناس 10 هزار تومانی است و تا چند سال قبل (1382) درشت‌ترین اسکناس 2000 تومانی بود. اسکناس 1000 تومانی سال 1350 منتشر شده است که تنها دو برگ اسکناس برای دادن حقوق یک نفر به اندازه 2000 تومان کافی بود، اما امروز پول‌های درشت معادل پول خرد بسیاری از کشورهای جهان است؛ دیروز (9 مرداد 1398)یک پوند انگلیس حدود 14 هزار و 544 تومان ایران و یک دلار آمریکا معادل حدود 12 هزار تومان بود. یک ریال عربستان سعودی نیز 3 هزار و 187 تومان معامله شد. این وضعیت ناشی از کاهش ارزش پول ملی کشور طی دهه‌های اخیر است.
این وضعیت به‌لحاظ روانی برای مردم احساس بدی به وجود آورده است. یعنی وقتی مردم یک میلیون و 200 هزارتومان می‌دهند و یک اسکناس 100 دلاری می‌گیرند، برایشان مطلوب نیست.
ازسوی‌دیگر، چک‌پول‌های 50 و به ندرت 100 هزارتومانی دست‌به‌دست در جامعه می‌گردد و وجود این چک‌پول‌ها نیاز به پول درشت را نشان می‌دهد، درحالی‌که اعتبار پول را ندارد، دست به دست گشتن چک‌پول‌ها نقدینگی جامعه را افزایش داده است و آثار تورمی دارد. اقتصاددانان معتقدند که اگر چک‌پول‌ها جمع‌آوری شود، درصدی از تورم را کاهش خواهد داد.
ربیعی: «مهمترین مساله این است که این اقدام نه به تورم و نه به قدرت خرید مرتبط است؛ چراکه همه این موارد محاسبه شده و هیچ ارتباطی به تورم و قدرت خرید و رشد ندارد و صرفا دلایلش همین دلایلی بود که عنوان شد»
سابقه حذف صفرها در جهان
کشورهای جهان تجربه‌های موفق و ناموفقی در حذف صفر از اسکناس‌های رایج خود داشته‌اند.
این تصمیم زمانی ازسوی کشورها اجرا می‌شود که در شرایط جنگ دست به انتشار بی‌رویه پول زده‌اند و با حذف صفرها از پول ملی خود تلاش می‌کنند تا واحد پول ملی آنان معنادار شود.
حذف صفر برای نخستین بار در سال 1923 در آلمان انجام شد و این کشور 14 صفر را از پول ملی خود حذف کرد. فرانسه نیز همان سال با حذف شش صفر از واحد پولی خود دست به اصلاحات پولی زد.
از جمله تجربه‌های ناموفق در حذف صفر، تجربه کشور آفریقایی زیمبابوه است؛ تورم بسیار بالای این کشور باعث شد تا رابرت موگابه رئیس‌جمهوری، از سال ۲۰۰۶ در سه مقطع مختلف دستور حذف ۲۵ صفر از واحد پول این کشور را صادر کند.
ترکیه از تجربه‌های دیگر معاصر در حذف صفر از پول ملی است. هنگامی که در سال ۲۰۰۳ رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه شد، وعده داد که با حذف صفرها، لیره ترکیه را به جایگاه «شایسته» خود برگرداند.
در سال ۲۰۰۵ و پس از دو سال، نرخ تورم در این کشور از بیشتر از ۸۰ درصد به هفت درصد کاهش یافت؛ هنوز تغییر واحد پولی به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای اردوغان و حزب عدالت و توسعه محسوب می‌شود.
در مجموع حذف صفرها در بیش‌ا‌‌ز 50 کشور جهان انجام شده است. در کشورهای آمریکای لاتین (1991 به بعد) به دلیل کاهش تورم انتظاری، در رومانی (2005) و بلغارستان (1999) برای پیوستن به پول واحد اروپایی و به شرط کاهش تورم انتظاری و در افغانستان (2002).
به هر حال چشم‌انداز این تجربه در کشور ما بسیار مبهم است و معلوم نیست با حذف صفرها پول ملی چه سرنوشتی خواهد داشت. با کمی خوش‌بینی شاید برای کم کردن نگرانی مردم از آثار تورمی این ماجرا بتوان به این نکته اشاره کرد که حذف صفرها از پول ملی به‌منزله تغییر شکل پول است و تغییر شکل پول، تغییری در نقدینگی جامعه نمی‌دهد و بنابراین آثار تورمی نخواهد داشت.
دیروز بالاخره گام اولیه حذف صفر از واحد پول ملی برداشته شد و هیأت دولت در جلسه‌ای به ریاست رئیس‌جمهوری، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را به تصویب رساند
یک پول واحد برای کشور تعریف یا دو نوع پول واحد در کشور مطرح می‌شود. در این صورت برای ارقام درشت یک واحد پولی و برای ارقام خرد یک واحد پولی دیگر تعریف می‌شود. در بسیاری کشورها استفاده از دو واحد پولی امری رایج است و در این راستا در آمریکا از دو واحد «سنت» و «دلار» و در انگلیس از «پوند» و «پنی» استفاده می‌شود. در عربستان نیز واحد پولی «ریال »برای ارقام درشت و «حله» برای ارقام کوچک استفاده می‌شود.
بدیهی است حذف چند صفر از پول ملی پیش‌نیازهایی دارد و شاید لازم باشد جامعه به لحاظ روانی برای تغییر واحد پول ملی آماده شود و نکته مهمتر اینکه باید در این‌خصوص فرهنگ‌سازی صورت گیرد.
دیدگاه تان را بنویسید