افسردگی شدید سالمندان در قرنطینه‌های خانگی
منتظران گوش به زنگ!
فرانک زرین
«امروز وقتی با مادر 85 ساله‌ام که بیش از شش هفته است در منزلش برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا (کووید 19) مانده و خود را قرنطینه کرده، تلفنی حرف زدم، متوجه شدم که دوری‌اش از فرزندان و نوه‌ها و خواهران و برادرانش او را به شدت افسرده و زودرنج کرده؛ و کم اشتها، بی‌انگیزه و ضعیف شده. این ایام قرنطینه از طرفی سالمندها را ایمن و از طرفی دیگر ضعیف کرده است. هر بار می‌پرسد کرونا کی تمام می‌شود؟ آیا واکسن آن را درست کرده‌اند یا نه؟ من واقعاً نمی‌دانم هر بار در پاسخ به او چه بگویم تا کمی آرام و قلبش مطمئن شود.»
اینها حرف‌های یک زن ساکن تهران درباره بحران افسردگی مادرش در دوران شیوع بیماری کروناست.
آیا سالمندان در ایام قرنطینه و ضرورت پرهیز از روابط اجتماعی به دلیل بیماری کرونا، بیش از دیگر افشار جامعه در معرض افسردگی هستند؟ چرا؟ سالمندان در ایام قرنطینه خانگی، چه امکانات و اختیاراتی را از دست می‌دهند؟
ابنها پرسش‌هایی است که لازم است در این ایام به آنها بیشتر فکر کنیم تا بلکه بتوانیم دورادور و با تمهیداتی به عزیزان سالمند خود کمک کنیم.
سالمندان یکی از آسیب‌پذیرترین افراد جامعه هستند؛ چه از حیث روانی و چه از حیث جسمانی. سالمندان جامعه ما؛ یعنی آن دسته از کسانی که در حال حاضر در سنین بالای ٧٠ سال به سر می برند، با قرار گرفتن در قرنطینه خانگی، جدا از اینکه باید خود را از این ویروس در امان نگه‌دارند، بخش مهمی از شبکه روابط اجتماعی خود را نیز از دست می‌دهند که می‌تواند منشا بحرانی جدی برای آنها باشد.
سالمندان بجز گروهی انگشت‌شمار، بیشتر به نسلی تعلق دارند که هنوز از روابط کلاسیک، سنتی و غیر دیجیتال بهره می‌برند. به همین دلیل می‌توان به طور خلاصه به دلایل زیر که نقشی عمده در افسردگی بیشتر آنها دارد؛ اشاره کرد
کاهش دید و بازدید
سرگرمی و تنوع زندگی افراد سالخورده، دیدار با اقوام دور و نزدیک، دوستان، همسایه‌ها و فرزندان و نوادگان‌‌شان در خانه‌های همدیگر است.
برخی هم که توانایی جسمی‌شان هنوز به آنها اجازه قدم زدن می‌دهد همدیگر را گاه در پارک‌ها می‌بینند. این دیدارها، هم‌صحبتی‌ها و تجدید خاطرات گذشته و درد دل‌ها، اصلی‌ترین مجرای سرگرمی سالمندان در جامعه ایران است. حال در دوران ضرورت قرنطینه خانگی برای سالمندان، آنها این شبکه ارتباطی را از دست می‌دهند و روابط‌شان عمدتاً به تماس‌های تلفنی و دیدار فرزندان‌شان، آن‌هم به شکل گاه‌به‌گاه و با فاصله کاهش می‌یابد.
محبوبه، خانم 78 ساله‌ای که تنها زندگی می‌کند و قبل از شیوع ویروس با دوستان و اقوام خود در ارتباط بوده و به تنهایی سفر می‌رفته، می‌گوید: «حالا از بس به در و دیوار نگاه می‌کنم از زندگی خسته شده‌ام. نه کاری نه صحبتی. تنها امیدم به تلفن ثابت خانه است که آن هم مگر در روز چقدر می‌توانم با دیگران صحبت کنم.»
او ادامه می‌دهد: «کارم شده این که دعا کنم زودتر از قرنطینه نجات پیدا کنیم وگرنه از تنهایی دق می‌کنم.»
کم سوادی و عدم مطالعه
در کشورهای جهان سوم باتوجه به اینکه سطح سواد و آموزش‌های اجتماعی افرایش داشته است، اما هنوز هم هستند افرادی که از نعمت سواد بی‌بهره‌اند. این آسیب در نسلی که در حال حاضر در سنین بالای 70 سال به سر می‌برند بیشتر وجود دارد. شمار بزرگی از این گروه اجتماعی، در صورت داشتن تحصیلات، از ضعف بینایی، یا حتی تمرکز رنج می‌برند و همین بین آنها با کتاب و کتابخوانی فاصله می‌اندازد. اکنون در چنین زمانی که الزاماً باید در منزل بمانند برای سرگرم کردن خود نمی‌توانند لزوماً با مطالعه تنوعی برای خود به وجود بیاورند. علاوه بر اینها به دلایل فرهنگی و البته بحران‌های اقتصادی در بسیاری از خانواده‌ها لزوماً کتاب هیچ جایی در سبد خانوار ندارد و ممکن است اصلاً کتاب مناسبی که سالمندان را بتواند سرگرم کند در اختیار آنها نباشد.
کاهش دید و بازدید و دیدار با اقوام دور و نزدیک، دوستان، همسایه‌ها و فرزندان و نوادگان؛ ناآشنایی با ابزار دیجیتال، کم‌سوادی و عدم مطالعه، آشنایی اندک با تلفن‌های هوشمند و ضعف شنوایی و کاهش روابط شنیداری از جمله عواملی است که موجب تشدید افسردگی سالمندان در دوران قرنطینه می‌شود
در صورتی که مطالعه می‌تواند آنها را از تنهایی، بیکاری و افکار پریشان دور کند.
ناآشنایی با ابزار دیجیتال
در دوران همه‌گیری ویروس کرونا تقریباً مردم سراسر دنیا از فضای مجازی و شبکه‌های مختلف اجتماعی برای سرگرمی و اوقات فراغت خود استفاده می‌کنند. در عین حال از حوادث سراسر دنیا نیز باخبر می‌شوند. علاوه بر اینها با ابزار دیجیتال، برخی از مایحتاج روزمره زندگی خود را نیز تهیه می‌کنند.
دسترسی به کتاب‌های دیجیتال، اطلاعات و مطالب موردنیاز و سرگرم‌کننده، موسیقی و همچنین پرداخت وجابه‌جایی پول و انجام امور بانکی را نیز باید به این نکات افزود. همه اینها کمک می‌کند تا افراد بتوانند دوران بحران را با دشواری کمتری پشت سر بگذارند؛ حال آنکه سالمندان از این امتیاز یا بی‌بهره‌اند یا بهره چندانی ندارند.
سالمندان در این دوران حتی برای دسترسی به نیاز مالی خود نیز با یک چالش بزرگ روبه‌رو هستند. آنها نیازمند این هستند تا فردی دیگر از حساب‌شان، حال به واسطه عابر بانک، پول خارج کند و بعد به دست‌شان برساند. همین آنها را هم بیش از پیش نیازمند دیگران می‌کند، هم در معرض سوء استفاده مالی قرار می‌دهد. همچنین ممکن است برای اینکه فرد مورد اعتمادشان به آنها پول و مایحتاج روزمره زندگی را برساند، ناچار به تحمل ساعت‌ها انتظار شوند.
در دوران همه‌گیری ویروس کرونا تقریباً مردم سراسر دنیا از فضای مجازی و شبکه‌های مختلف اجتماعی برای سرگرمی و اوقات فراغت خود استفاده می‌کنند. در عین حال از حوادث سراسر دنیا نیز باخبر می‌شوند. حال آنکه سالمندان از این امتیاز یا بی‌بهره‌اند یا بهره چندانی ندارند
به عبارت دیگر نداشتن اطلاعات و شناخت لازم از امکانات دیجیتال و عدم دسترسی آنها به این ابزار بانکی و درنتیجه عدم آشنایی آنها با خرید آنلاین، سالمندان را یک چالش بزرگ در زندگی روزمره برای دسترسی به مایحتاج زندگی روبه‌رو کرده است. این مشکل اگرچه پیش از شیوع ویروس کرونا نیز وجود داشته است، اما به دلیل فاصله‌گیری‌های اجتماعی، در حال حاضر به یک مشکل جدی تبدیل شده است.
آشنایی اندک با تلفن‌های هوشمند
سالمندان جامعه ایران عمدتاً و بجز گروهی خاص و اندک شمار، چندان مسلط به استفاده از تلفن‌های هوشمند نیستند. این نیز بخش بسیار مهم عدم آشنایی سالمندان با ابزار دیجیتال است. آنها کمتر امکان استفاده از تکنیک چت و گفت و گوی تصویری برای ارتباط با شبکه روابط و عزیزان خود دارند. آنها همچنین برای ارتباط تصویری با عزیزان خود نیازمند به همراهی و همکاری دیگران دارند. همین نکته نیز شرایط قرنطینه خانگی برای سالمندان را در قیاس با قشر جوان‌تر و مجهز به سیستم‌های ارتباطی هوشمند دشوارتر می‌کند.
زری، زن 93 ساله‌ای است که خیلی پرانرژی و خوش صحبت است. او حافظه خوبی دارد و کلی شعر حفظ است، اما سواد خواندن و نوشتن ندارد. او می‌گوید: «از وقتی در میان جمع نیستم خنده از روی لبم محو شده. مدام شعرهایی را که بلدم از بر می‌خوانم. تصنیف‌های محلی می‌خوانم. اشعار سعدی و حافظ و مولانا را حفظ کردم و می‌خوانم اما باز هم سخت و خسته‌کننده است. بچه‌هایم کمکم می‌کنند. با تلفن‌های‌شان تصویر خواهرها و برادرهایم را می‌بینم، اما این هم گاه گاهی است و همیشه نیست. خب خسته می‌شوند. کاش زودتر این دوران تمام بشود.»
سالمندان بجز گروهی انگشت‌شمار، بیشتر به نسلی تعلق دارند که هنوز از روابط کلاسیک، سنتی و غیردیجیتال بهره می‌برند و به همین دلیل در دوران قرنطینه افسردگی در میان آنها بسیار رایج‌تر از گروه‌های سنی دیگر است
ضعف شنوایی و کاهش روابط شنیداری
افراد مسن به دلیل کهولت سن با مشکلات جسمانی پرشماری درگیر هستند؛ ازجمله فشار خون، دردهای استخوانی، دیابت، ضعف بینایی و شنوایی. تمام اینها موجب می‌شود دائما یا نیازمند به مراجعه به مراکز درمانی باشند یا به حمایت دیگران. در این میان ناتوانی در بینایی وشنوایی ارتباط آنها را با اعضای خانواده و دیگران از طریق تنها تلفن و صدا بسیار دچار مشکل می‌کند. یعنی نه تنها روابط چهره به چهره آنها کاهش می‌یابد، بلکه ارتباط شنیداری‌شان نیز محدود می‌شود. این مشکل حتی مانع از برخورداری خوب آنها از برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی می‌شود.
***
هرکدام از دلایل بالا که تنها بخشی و گوشه‌ای از مشکلات سالمندان در زمان شیوع بیماری کروناست می‌تواند هر انسانی را بدون توجه به گروه سنی افسرده و منزوی کند.
وقتی شرایط امروز حتی برای کودکان، جوانان و میانسالان دشوار است، سالمندان با هزار و یک مشکل چه شرایطی دارند؟
کاهش روابط اجتماعی سالمندان نه تنها می‌تواند آنها را افسرده‌تر کند، بلکه می‌تواند بیماری‌های آنها را تشدید کند.
پس شاید لازم است شرایط دشوار امروز آنها را با چند راه ساده آسان‌تر کنیم:
- روزها ساعتی را به سالمندان خانواده اختصاص دهیم. اگر با آنها همخانه هستیم بیشتر با آنها صحبت کنیم و شنونده سخنان‌شان باشیم.
- اگر مجهز به تلفن‌های هوشمند هستیم، آن را دقایقی به سالمندان اختصاص دهیم تا با عزیزان‌شان دیدار و گفت وگوهای تصویری داشته باشند.
- تا آنجا که می‌توانیم با یک مدیریت ساده مایحتاج هفتگی آنها را تهیه کنیم و در اختیارشان قرار بدهیم.
- حواس‌مان باشد آنها مقداری پول نقد نیز همراه خود و در منزل داشته باشند.
- فراموش نکنیم دفتر تلفن و در دسترس بودن شماره تماس شبکه روابط‌شان برای آنها ضروری است.
- اگر در دوران قرنطینه همخانه اعضای سالمند خانواده خود نیستیم، ساعاتی از روز را حتما برای تماس با آنها خالی نگهداریم.
- در صورت امکان منزل سالمندان خودمان را با یکی از ابزارهای دیجیتال مناسب برای ارتباط تصویری تجهیز کنیم.
دیدگاه تان را بنویسید