جولانی در تنگنای امنیتی، آیا تل‌آویو به دنبال تغییر بازی است؟
پاتک به المزه، حمله هشدارآمیز در دل دمشق
رامین پرتو
سحرگاه شنبه صدای انفجارهای مهیب بار دیگر آسمان دمشق را لرزاند و منطقه حساس المزه که محل استقرار چندین نهاد امنیتی و سیاسی سوریه است، این‌بار هدف حمله موشکی قرار گرفت. در حالی که منابع رسمی سوریه از شلیک دو موشک کاتیوشا از حومه شهر خبر داده‌اند، برخی منابع گزارش کرده‌اند که یک پهپاد نیز در این عملیات نقش داشته است. نتیجه این حمله، کشته شدن یک زن و زخمی شدن چندین تن دیگر، ایجاد خسارات مادی گسترده و شعله‌ور شدن موجی از نگرانی‌ها درباره امنیت پایتخت سوریه بود.
این حادثه در زمانی رخ داد که سوریه پس از سقوط نظام بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴، وارد مرحله‌ای حساس از گذار سیاسی و تغییرات امنیتی شده و دولت موقت جدید به رهبری احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) با چالش‌های جدی داخلی و خارجی مواجه است. بر این اساس بسیاری از تحلیلگران معتقدند حمله اخیر در المزه ممکن است نخستین نشانه از سیاست‌های تازه مخالفان نظام جدید و در عین حال، هشداری برای دمشق از سوی بازیگران خارجی به ویژه اسرائیل باشد.
بسیاری از رسانه‌ها اعلام کردند که حمله اخیر در منطقه المزه دمشق با انفجار شیء که مقامات آن را «شیء انفجاری ناشناس» نامیده‌اند، آغاز شد؛ شیئی که به گفته رسانه‌های محلی احتمالاً از یک پهپاد شلیک شده بود. این انفجار، علاوه بر کشته شدن یک زن و مجروح شدن چند نفر، باعث ایجاد ترس و اضطراب میان ساکنان منطقه شد. در برخی گزارش‌ها آمده است که سه انفجار در نزدیکی مناطق حساس امنیتی و نظامی رخ داده و حتی احتمال وقوع عملیات تروریستی نیز مطرح شده است.
بنیامین نتانیاهو اخیراً از احتمال همکاری با الشرع برای ایجاد یک «منطقه غیرنظامی» در جنوب غربی سوریه سخن گفته است؛ ایده‌ای که از یک سو می‌تواند در خدمت سیاست دفاعی اسرائیل باشد و از سوی دیگر، بخشی از راهبرد اسرائیل برای تغییر ترکیب جمعیتی و نظامی مناطق هم‌مرز جولان به شمار آید
در همین حال وزارت دفاع سوریه اعلام کرد دو موشک کاتیوشا از حومه دمشق به سمت منطقه المزه شلیک شده و تحقیقات برای یافتن منشأ این حمله در حال انجام است و این وزارتخانه در بیانیه‌ای تاکید کرد که اقدامات بازدارنده‌ای علیه عاملان این حمله انجام خواهد داد. در حالی که دمشق رسماً عاملان حمله را معرفی نکرده، سازمان پخش اسرائیل به سرعت اعلام کرد که تل‌آویو با این انفجار هیچ ارتباطی ندارد. این در حالی است که طی ماه‌های گذشته، اسرائیل بارها مواضع نظامی و امنیتی در سوریه را هدف حملات هوایی قرار داده و حتی برخی پایگاه‌های استراتژیک مانند مقر وزارت دفاع و کاخ ریاست‌جمهوری سوریه را بمباران کرده است.
طبق گزارش شبکه عبری «کان»، برآوردهای امنیتی سوریه نشان می‌دهد که حمله اخیر ممکن بود کاخ ریاست‌جمهوری را هدف قرار دهد. موشک‌هایی که در چند کیلومتری این کاخ فرود آمدند، به احتمال زیاد از خارج شهر شلیک شده‌اند. برخی منابع سوری این حمله را با نارضایتی گروه‌های افراطی از سفر اخیر احمد الشرع به واشنگتن و اعلام پیوستن سوریه به ائتلاف بین‌المللی ضد داعش مرتبط می‌دانند.
حمله هشدارآمیز در بستر جنگ قدرت
در خصوص ابعاد این حمله، عبدالباری عطوان، تحلیلگر سرشناس جهان عرب، حمله موشکی به محله المزه را «تحولی بسیار خطرناک» توصیف کرده و می‌گوید که پرسش‌های زیادی در خصوص عاملان و انگیزه‌های این حمله مطرح است. عطوان چهار سناریو را برای تعیین عاملان احتمالی مطرح کرده که نخست اقدامات گروه‌های مسلح مخالف دولت موقت سوریه است. این احتمال با توجه به سابقه مخالفت برخی گروه‌ها با احمد الشرع (الجولانی) و روابط جنجالی او با اسرائیل و آمریکا، محتمل‌تر دانسته شده است. عطوان اشاره می‌کند که برخی از این گروه‌ها با حمایت کشورهای عربی مخالف الجولانی در حال برنامه‌ریزی برای بازگشت به معادلات سیاسی سوریه هستند.
سناریوی دوم، سلول‌های عملیاتی وابسته به اسرائیل هستند که احتمالاً این حملات را ترتیب داده‌اند. با توجه به همزمانی این حمله با تحولات در استان السویداء و درگیری میان نیروهای امنیتی و گروه‌های دروزی، این احتمال مطرح شده که هدف حمله ایجاد ناامنی در دمشق و به چالش کشیدن دولت جدید باشد. سومین سناریو، اختلافات در ائتلاف تحت رهبری هیئت تحریرالشام است. عطوان احتمال می‌دهد که برخی اعضای این ائتلاف که از امتیازات امنیتی و سیاسی اخیر بی‌نصیب مانده‌اند، در واکنش به توافقات واشنگتن این حمله را ترتیب داده باشند. خطای نظامی ارتش سوریه هم چهارمین سناریو است. با وجود آنکه وزارت دفاع سوریه این احتمال را رد کرده، عطوان این فرضیه را نیز در کنار سایر فرضیات مطرح می‌کند.
دولت انتقالی به رهبری الجولانی، پس از سفر تاریخی به واشنگتن و توافقات امنیتی و سیاسی با آمریکا، وارد مرحله‌ای حساس شده، در حالی که بخشی از جامعه بین‌المللی و کشورهای عربی این تغییر را به چشم فرصتی برای ثبات نگاه می‌کنند، مخالفان داخلی و منطقه‌ای بسیاری نیز در کمین نشسته‌اند تا جلوی تثبیت این ساختار جدید را بگیرند
هشدار اسرائیل به جولانی
نکته مهم این است که حمله به المزه تنها یک حادثه امنیتی در پایتخت سوریه نیست؛ این رخداد در زمینه‌ای پیچیده و حساس از تحولات داخلی و منطقه‌ای، پیام‌هایی فراتر از تاثیرات نظامی دارد. تحلیل پرونده سوریه نشان می‌دهد که اسرائیل در تلاش است در فضای پس از سقوط بشار اسد، نفوذ خود را در سوریه افزایش داده و از شکل‌گیری هرگونه قدرت متحد محور مقاومت در این کشور جلوگیری کند.
اسرائیل بارها مدعی شده که حضور نیروهایی مانند حزب‌الله در سوریه خط قرمز امنیتی تل‌آویو است. با وجود تشکیل دولت انتقالی به رهبری احمد الشرع، به نظر می‌رسد تل‌آویو هنوز به این دولت اعتماد ندارد و به دنبال مدیریت فضای امنیتی سوریه به شیوه‌ای است که هر تهدید احتمالی علیه خود را به حداقل برساند.
در همین راستا، گزارش‌ها از نفوذ شبانه نیروهای نظامی اسرائیل به اطراف روستای معریه در استان درعا خبر می‌دهند؛ اقدامی که هرچند خسارت مستقیم در پی نداشت، اما حامل پیام امنیتی به دمشق بود. موفق محمود، رئیس شورای محلی عابدین و معریه، این اقدام را بخشی از تحرکات قبلی اسرائیل در این منطقه دانسته که با هدف ایجاد ارعاب و اعمال فشار انجام می‌شود.
از سوی دیگر، بنیامین نتانیاهو اخیراً از احتمال همکاری با الشرع برای ایجاد یک «منطقه غیرنظامی» در جنوب غربی سوریه سخن گفته است؛ ایده‌ای که از یک سو می‌تواند در خدمت سیاست دفاعی اسرائیل باشد و از سوی دیگر، بخشی از راهبرد اسرائیل برای تغییر ترکیب جمعیتی و نظامی مناطق هم‌مرز جولان به شمار می‌رود.
اما از نگاه دمشق، این پیشنهاد بیش از آنکه برای «حفاظت از دروزی‌ها» باشد، بخشی از پروژه بزرگ‌تری است که تل‌آویو با هدف تحمیل شرایط امنیتی جدید در سوریه دنبال می‌کند. الشرع نیز در این‌باره با احتیاط واکنش نشان داد و با اشاره به دشواری کنترل یک منطقه غیرنظامی بدون خلأ امنیتی، پرسش‌هایی مهم درباره مسئولیت و پیامدهای چنین طرحی مطرح کرد که نشان از وجود اختلاف میان طرفین این پرونده مبهم است.
فرجام سخن
تحولات اخیر نشان می‌دهد که سوریه جدید در حال حرکت روی لبه تیغ است. دولت انتقالی به رهبری الجولانی، پس از سفر تاریخی به واشنگتن و توافقات امنیتی و سیاسی با آمریکا، وارد مرحله‌ای حساس شده، در حالی که بخشی از جامعه بین‌المللی و کشورهای عربی این تغییر را به چشم فرصتی برای ثبات نگاه می‌کنند، مخالفان داخلی و منطقه‌ای بسیاری نیز در کمین نشسته‌اند تا جلوی تثبیت این ساختار جدید را بگیرند.
از سوی دیگر اسرائیل در این میان نقش دوگانه‌ای ایفا می‌کند؛ از یک‌سو مسیرهای گفت‌وگو با الجولانی را باز نگه داشته و از سوی دیگر، با حملات هوایی و اقدامات نفوذی در جنوب و مرکز سوریه، سعی دارد ضمن حفظ برتری استراتژیک خود، فشار مستمری بر دولت جدید وارد آورد. با وجود ادعای تل‌آویو در بی‌ارتباط بودن با حمله اخیر المزه، شواهد و تحلیل‌ها نشان می‌دهد که اسرائیل انگیزه و توان آن را دارد که با هدف کنترل روند تحولات در سوریه، از ابزار نظامی و امنیتی
استفاده کند.
دیدگاه تان را بنویسید