دستور ترامپ برای ازسرگیری آزمایش هسته‌ای، نگرانی روسیه و چین را برانگیخت؛
شکل‌گیری نسخه‌ای نو از رقابت بازدارندگی
رامین پرتو
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده شامگاه پنجشنبه طی پیام کوتاهی در شبکه اجتماعی تروث سوشال اعلام کرد که به پنتاگون دستور داده است آزمایش سلاح‌های هسته‌ای را در شرایط برابر با روسیه و چین آغاز کند. این اعلام ناگهانی، که پس از تحرکات هسته‌ای اخیر روسیه مطرح شد، معنای گسترده‌ای در عرصه امنیت بین‌المللی دارد و حالا نگران‌های زیادی را خلق کرده است. طبق گزارش‌های منتشر شده از سوی رسانه‌ها و اندیشکده‌ها، هنوز کاملاً روشن نیست که منظور ترامپ از «آزمایش سلاح‌های هسته‌ای» چیست و آیا منظور کلاهک‌های انفجاری هسته‌ای است یا موشک‌ها و سامانه‌های حمل‌کننده؟ از سوی دیگر، کارشناسان هشدار می‌دهند که این اقدام می‌تواند پیمان‌های کنترل تسلیحات را تضعیف کند و حلقه رقابت هسته‌ای میان «سه قدرت بزرگ» را فعال سازد.
انگیزه واشنگتن چیست؟
در بررسی فرمان ترامپ به پنتاگون، چند نکته کلیدی برجسته است. اول آنکه، آخرین آزمایش هسته‌ای آمریکا در سال ۱۹۹۲ میلادی انجام شد و پس از آن آمریکا به همراه روسیه و چین پیمان غیررسمی آزمایش زیرزمینی را رعایت کرده‌اند. ترامپ در پیام خود نوشته است که «به دلیل برنامه‌های آزمایشی کشورهای دیگر، به وزارت جنگ دستور دادم آزمایش سلاح‌های هسته‌ای ما را بر اساس شرایط برابر آغاز کند. این فرآیند بلافاصله آغاز خواهد شد» و سپس اعلام کرد که «آمریکا بیش از هر کشور دیگری سلاح هسته‌ای دارد، روسیه دوم است و چین سوم، اما ظرف پنج سال حتی برابر خواهد شد!».
نگاه روسیه و چین به دستور ترامپ آن است که «اگر آمریکا به‌عنوان پیشرو آزمایش را از سر بگیرد، ما نیز آزمایش خواهیم داشت، و این روند برای واشنگتن دستاورد چندانی ندارد» و حتی باید متوجه بود که چین نسبت به آمریکا از بازگشت آزمایش‌های هسته‌ای بهره بیشتری خواهد برد
با این حال، تحلیلگران فنی و علوم استراتژیک چند اشکال جدی را در این خصوص یادآور می‌شوند. نخست آنکه، آماده‌سازی برای آزمایش انفجاری هسته‌ای زیرزمینی نیازمند زمان، زیرساخت، بودجه و تصویب کنگره است و طبق گزارش‌‌ها، آمریکا اگر بخواهد به‌سرعت به این مرحله برسد، احتمالاً نیاز به ۲۴ تا ۳۶ ماه زمان دارد. دوم آنکه، کارشناسان معتقدند واشنگتن از لحاظ فناوری و اطلاعات فنی سلاح‌های هسته‌ای، به‌واسطه‌ی دهه‌ها شبیه‌سازی رایانه‌ای، نیازی فوری به آزمایش انفجاری ندارد و این به معنای نقض مواضع ترامپ است.
سومین موضوع هم این است که، از منظر سیاسی، بازگشت به آزمایش‌های انفجاری می‌تواند آمریکا را به بازیگر آغازگر یک مسابقه تسلیحاتی جدید تبدیل کند، مسابقه‌ای که شاید بیشتر به سود رقبای واشنگتن باشد. لذا اگر منظور آزمایش انفجاری باشد، این اقدامی نسنجیده، احتمالاً طی ۱۸ ماه عملی نخواهد شد، هزینه‌های بالایی دارد و فقط به چین و روسیه کمک می‌کند تا علیه واشنگتن دست به اقدامات بیشتر هسته‌ای بزنند.
به این ترتیب، به نظر می‌رسد فرمان ترامپ بیشتر دارای کارکرد سیگنالی (هشدار به رقبایی چون روسیه و چین) باشد تا عملیاتی شدن فوری آن در شرایط کنونی اما همین سیگنال می‌تواند رقابت را شدت دهد.
دیدگاه مسکو و پکن
به دستور آمریکا
در این مسیر واکنش‌های روسیه و چین به این دستور آشکارا با تردید، نگرانی و هشدار همراه بودند. از سوی روسیه، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین، در اینباره اعلام کرد که «ایالات متحده حق تصمیم‌گیری مستقل دارد، ولی اگر منظور آزمایش‌های هسته‌ای انفجاری است، باید روشن شود؛ چراکه ما اطلاعاتی نداریم که کشور دیگری آزمایش سلاح هسته‌ای انجام دهد». همچنین میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در وین در ایکس نوشت: «تصمیم ترامپ نیاز به توضیح بیشتر دارد» وی یادآور شد که روسیه و چین از زمان‌های گذشته، آزمایش‌های زیرزمینی انجام نداده‌اند.
از سوی دیگر، چین نیز با بیان اینکه واشنگتن باید به تعهدات خود در زمینه منع آزمایش هسته‌ای پایبند باشد، تاکید کرد که ثبات راهبردی منطقه نیازمند خویشتن‌داری و گفت‌وگو است. در تحلیلی دقیق‌تر، کارشناسان می‌گویند دلیل نگرانی مسکو و پکن این است که اگر آمریکا آزمایش کامل انفجاری را آغاز کند، آن‌ها ممکن است در واکنش به این موضوع وارد آزمون‌های مشابه شوند که این امر می‌تواند به طور گسترده‌ای مقررات و هنجارهای منع آزمایش هسته‌ای را تضعیف کند.
دستور رئیس‌جمهور آمریکا برای آغاز «آزمایش سلاح‌های هسته‌ای در شرایط برابر» با روسیه و چین نشان می‌دهد که واشنگتن تلاش می‌کند موقعیت قدرت خود را بازنمایی کند و از سوی دیگر، این فرمان مسائل فنی، حقوقی و سیاسی را پیشِ‌روی خود دارد که نباید ساده انگاشته شوند
علاوه بر رویکردهای رسمی، می‌توان گفت نگاه روسیه و چین آن است که «اگر آمریکا به‌عنوان پیشرو آزمایش را از سر بگیرد، ما نیز خواهیم داشت، و این روند برای واشنگتن دستاورد چندانی ندارد» و حتی باید متوجه بود که چین بیشترین بهره را از بازگشت آزمایش‌های هسته‌ای نسبت به آمریکا خواهد برد. در نتیجه می‌توان گفت که دیدگاه دو طرف عمدتاً از موضع دفاعی و هشدارآمیز بوده و آن‌ها خواستار شفافیت، گفت‌وگو و ادامه شرایط موجود (بدون انفجار جدید) هستند.
پیامدها و چشم‌انداز
رقابت هسته‌ای جهانی
دستور ترامپ نه تنها لحظه‌ای راهبردی در سیاست هسته‌ای آمریکا تلقی می‌شود، بلکه می‌تواند پیامدهایی گسترده برای صحنه بین‌المللی داشته باشد.
ابتدا باید توجه کرد که این اقدام ممکن است هنجارهای دیرپای منع آزمایش هسته‌ای را تضعیف کند. اگر آمریکا وارد آزمایش انفجاری شود، سایر کشورها (از جمله چین، روسیه، و حتی کشورهای کوچک‌تر هسته‌ای) ممکن است احساس کنند باید از واشنگتن عقب نمانند و این رشد بالقوه، می‌تواند موشکافانه‌تر شدن چرخه تسلیحاتی را رقم بزند. ثانیاً، این ریسک وجود دارد که معاهدات کنترل تسلیحاتی مانند پیمان New START (استارت جدید) بین آمریکا و روسیه که تا فوریه ۲۰۲۶ منقضی می‌شود، روی میز قرار بگیرند و تمدید یا جایگزینی آن دشوار شود.
سومین پیامد این است که از منظر قدرت‌مداران منطقه‌ای و متحدان آمریکا، تحرک مجدد آزمایش هسته‌ای می‌تواند نوعی سیگنال بازدارندگی جدید تلقی شود ولی هم‌زمان ممکن است باعث تشدید گروه‌بندی‌های رقیب و کاهش فضای دیپلماسی شود. از سوی دیگر، از دیدگاه تکنولوژیک، آمریکا اگر بخواهد آزمایش انفجاری انجام دهد، باید زیرساخت‌هایی را آماده کند که امروز در آن سطح فعال نیست. این بدان معنا است که واشنگتن صرف منابع، زمان و احتمالاً ایجاد شکاف در سایر برنامه‌های تسلیحاتی را باید در دستور کار قرار دهد.
اما شاید مهم‌ترین پیامد، ایجاد نوعی «مسابقه هسته‌ای نوین» میان واشنگتن، مسکو و پکن باشد، که حتی اگر آزمایش انفجاری کامل رخ ندهد، خود رقابت در سامانه‌های جدید (موشک‌های مافوق‌صوت، کروز هسته‌ای، اژدرهای هسته‌ای) را تشدید خواهد کرد. در واقع، مسیر دگرگون شده امنیت جهانی، از رقابت استراتژیک کلاهکی صرف، به سمت سامانه‌های حمله آشکار و پنهان خواهد رفت.
در نتیجه، روند احتمالی چنین خواهد بود که در وهله اول واشنگتن دست به تقویت زیرساخت‌های هسته‌ای با هدف نشان دادن قدرت می‌زند و در وهله دوم، روسیه و چین در واکنش، تحرکات خود را علنی یا نیمه‌علنی تقویت خواهند کرد. سومین اتفاق این است که پیمان‌های کنترل تسلیحات دچار سستی می‌شوند و کشورهای دیگر نیز احساس می‌کنند که در لبه این مسابقه خطرناک نشسته‌اند و در نهایت فضای جهانی ناامن‌تر و اشتباه محاسباتی، به‌ویژه در حوزه هسته‌ای، محتمل‌تر می‌شود. بنابراین، می‌توان گفت تصمیم ترامپ نقطه عطفی در وضعیت فعلی تسلیحات هسته‌ای است؛ چه اینکه عملی شود چه فقط به‌عنوان یک پیام هشدار اجرا شود!
درنهایت می‌توان گفت که دستور رئیس‌جمهور آمریکا برای آغاز «آزمایش سلاح‌های هسته‌ای در شرایط برابر» با روسیه و چین، اقدامی با ابعاد گسترده است. از یک سو، واشنگتن تلاش می‌کند قدرت خود را بازنمایی کند و از سوی دیگر، این فرمان مسائلی فنی، حقوقی و سیاسی را پیشِ‌روی خود دارد که نباید ساده انگاشته شوند. واکنش روسیه و چین، ترکیبی از هشدار، تردید و تاکید بر گفت‌وگو بود و در سطح جهانی، این تحرک می‌تواند به بازتعریف نظم هسته‌ای و شکل‌گیری نسخه‌ای نو از رقابت بازدارندگی منجر شود.
اما سوال بزرگ این است که آیا آمریکا واقعا به آزمایش انفجاری هسته‌ای بازخواهد گشت یا صرفا مقصودش آزمایش سامانه‌های حمل‌کننده است؟ پاسخ به این سوال تا ماه‌ها و شاید سال‌ها مسیر سیاست هسته‌ای جهان را تعیین خواهد کرد اما باید دید رویارویی تا به کجا و در چه عمقی ادامه خواهد داشت.
دیدگاه تان را بنویسید