آمادگی برای عملیات ویژه، نه لزوماً تهاجم بزرگ

رامین پرتو

تنش‌های سیاسی و نظامی میان ایالات متحده و ونزوئلا طی هفته‌های اخیر به‌طور چشمگیری افزایش یافته و می‌رود که منطقه آمریکای لاتین و کارائیب را به سوی بحرانی تازه سوق دهد. این در حالیست که واشنگتن با اعلام اعزام یک گروه ضربت ناو هواپیمابر به منطقه حوزه فرماندهی جنوبی (USSOUTHCOM) اقدامات خود علیه کاراکاس را در ظاهر به مبارزه با قاچاق مواد مخدر گره زده است؛ اما تحلیلگران نگران آن هستند که این اقدام، گامی در جهت مداخله نظامی مستقیم یا تغییر رژیم در ونزوئلا باشد.

مقابله با تروریسم مواد مخدر یا تهدید مادورو؟

اینکه دقیقاً ایالات متحده در حال چه اقدامی علیه ونزوئلا بوده، موضوعی است که تحلیل آن وابسته به متغیرهای متعددی است و در این راستا حالا شان پارنل، سخنگوی وزارت جنگ آمریکا روز گذشته (شنبه) اعلام کرد که به دستور رئیس‌جمهور آمریکا، ناو هواپیمابر جرالد فورد به حوزه مسئولیت فرماندهی جنوبی اعزام شده است تا ظرفیت آمریکا برای «شناسایی، نظارت و مختل‌سازی فعالیت‌های غیرقانونی که امنیت و رفاه سرزمین آمریکا و امنیت ما در نیمکره غربی را به خطر می‌اندازند» تقویت شود. وی همچنین اعلام کرده که این استقرار، توانایی‌های موجود برای مختل‌کردن قاچاق مواد مخدر و تخریب و از بین بردن سازمان‌های قاچاق مواد مخدر را تقویت خواهد کرد.

این در حالی است که آمریکا طی هفته‌های اخیر حملاتی را علیه قایق‌های مظنون به قاچاق مواد مخدر در دریای کارائیب و اقیانوس آرام انجام داده که بر اثر آن‌ها دست‌کم ۴۰ نفر کشته شده‌اند. این عملیات که از اوایل سپتامبر شروع شد، عمدتاً در آب‌های بین‌المللی انجام شده و پوشش منطقه فرماندهی جنوبی ایالات متحده، ۳۱ کشور در آمریکای مرکزی و جنوبی و آب‌های اطراف را شامل می‌شود.

نکته مهم این است که از دید ایالات متحده، این عملیات بخشی از کارزار ترامپ و تیم وی برای «از بین بردن سازمان‌های جنایی فراملی» و مقابله با تروریسم مواد مخدر است، اما این اقدامات از نگاه دیگران پیچیدگی حقوقی و سیاسی دارند؛ چراکه در وهله اول استفاده از نیروی مرگبار در آب‌های بین‌المللی، و بدون آن‌که مدعیان مستندی برای فعالیت رسمی داشته باشند، پرسش‌هایی را در زمینه قانون بین‌الملل مطرح کرده است و در وهله دوم دولت ونزوئلا این اقدامات را تهدیدی برای حاکمیت خود می‌داند و آن را مقدمه‌ای برای مداخله نظامی ارزیابی می‌کند.

حمله زمینی: واقعیت یا بازی رسانه‌ای؟

ناظران، حمله زمینی ایالات متحده علیه ونزوئلا را بعید نمی‌دانند. در این خصوص رئیس‌جمهور آمریکا در نشست مطبوعاتی خود به احتمال انجام عملیات زمینی در ونزوئلا اشاره کرده و گفته است که «در آستانه انجام حملات نظامی زمینی علیه کارتل‌ها هستیم و من به آنها گفتم این گام بعدی است.» دونالد ترامپ، همچنین گفته است که پیش از انجام هر عملیات زمینی، کنگره را مطلع خواهد کرد.

تحلیلگران اما معتقدند که سخن گفتن از «عملیات زمینی» لزوماً به معنی وقوع آن نیست؛ به ویژه آن‌که زیرساخت لجستیکی ایالات متحده برای انجام عملیات نظامی گسترده در ونزوئلا محدود است. گزارش‌های مرکز بین‌المللی مطالعات استراتژیک نشان می‌دهند که اگرچه آمریکا شمار زیادی از شناورهای جنگی، ناوچه‌ها، زیردریایی‌ها و کشتی‌های تهاجم آبی-خاکی را در منطقه کارائیب مستقر کرده، اما فاقد پایگاه‌های بزرگ و گسترده‌ای در نزدیکی سواحل ونزوئلا است که برای یک عملیات زمینی تمام‌عیار ضروری خواهد بود. 

از سوی دیگر، گزارش‌هایی وجود دارد که واحدهای ویژه ارتش آمریکا مانند «یگان ابتکار شب» در آب‌های کارائیب مشاهده شده‌اند که برای برخی تحلیلگران نشانه‌ای از آمادگی برای عملیات ویژه، نه لزوماً تهاجم بزرگ، محسوب می‌شود. بنابراین پاسخ به پرسش این‌که آیا ایالات متحده قصد حمله مستقیم یا زمینی به خاک ونزوئلا دارد، این است که چنین عملیاتی به‌صورت رسمی عملیاتی نخواهد شد اما عملیات محدود، ویژه و هدفمند (که به‌زعم واشنگتن بخشی از مبارزه با قاچاق مواد مخدر و کارتل‌ها باشد) کاملاً محتمل است. در عین حال، با توجه به موج حضور نیروها و استقرار ناوهای عملیاتی و شناسایی ایالات متحده، نباید گزینه «تغییر رژیم» را به‌طور کامل کنار گذاشت. گزارش‌ها نشان می‌دهد که سازمان سیا در ونزوئلا در حال اجرای یک عملیات اطلاعاتی علیه دولت مادورو و سازمان بولیواری منتسب به وی است که از زمان هوگو چاوز تاسیس شده و یک مشی چپگرایانه را دنبال می‌کند.

آمریکای لاتین در چه مسیری قرار دارد؟

ادامه تنش میان آمریکا و ونزوئلا هنوز خروجی مشخصی ندارد اما می‌تواند چند سناریوی محتمل را پیش‌رو داشته باشد. اول، تشدید بُرد و دامنه عملیات آمریکا است. با توجه به ادامه اعزام ناوها، هواپیماهای بمب‌افکن و پهپادها، ممکن است عملیات آمریکا از آب‌های بین‌المللی به مرزهای ونزوئلا یا حتی به خاک آن گسترش یابد. این امر واکنش شدید کاراکاس را در پی خواهد داشت و خطر درگیری نظامی مستقیم بیشتر خواهد شد. گزارش‌های اخیر خبر از استقرار ناو هواپیمابر جرالد فورد در منطقه داده‌اند.

دومین سناریو مواجهه بین‌المللی و حقوقی است؛ چراکه گروهی از کارشناسان حقوق بشر و از جمله سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد اعلام کرده‌اند که حملات نظامی آمریکا در این منطقه ممکن است «اعدام‌های فرا‌قانونی» محسوب شوند و با حقوق بین‌الملل در تضاد باشند و این می‌تواند منجر به فشارهای حقوقی و دیپلماتیک بر واشنگتن شود که جنگ حقوقی را به راه خواهد انداخت.

سناریوی سوم هم می‌تواند افزایش بحران و اثرگذاری بر منطقه باشد. واقعیت این است که حضور نظامی پررنگ آمریکا در کارائیب و مرزهای ونزوئلا بار فشار را بر کشورهای همسایه و منطقه افزایش داده است. به عنوان مثال، مشاور رئیس‌جمهور برزیل هشدار داده است که مداخله خارجی می‌تواند منطقه را به افراط‌گرایی سیاسی و شعله‌ور شدن مسیرها سوق دهد و حالا چنین تحولی می‌تواند به بی‌ثباتی بیشتر در آمریکای لاتین بینجامد.

چهارمین سناریو جایگزینی دیپلماسی یا مصالحه محدود است. در این شرایط ممکن است واشنگتن و کاراکاس وارد نوعی مصالحه تاکتیکی شوند؛ جایی که آمریکا بخشی از فشار نظامی را حفظ کرده و در ازای آن امتیازاتی در حوزه نفت یا حوزه دیپلماتیک دریافت کند، بدون آن‌که وارد جنگ گسترده شود و تحلیلگران می‌گویند احتمال چنین راه‌حلی نیز قابل توجه است. 

به‌طور کلی، ادامه این تنش در صورتی که با احتیاط مدیریت نشود، خطر درگیری نظامی، بحران حقوقی، و افزایش بی‌ثباتی در منطقه را به‌همراه خواهد داشت. از سوی دیگر، اگر طرف‌ها مسیر دیپلماتیک را دنبال کنند، ممکن است از فروپاشی کامل روابط جلوگیری شود اما هزینه سیاسی و اقتصادی سنگینی برای هر دو طرف خواهد داشت.

در پایان، باید گفت که مولفه‌های موجود نشان می‌دهد روابط میان آمریکا و ونزوئلا اکنون تنها محدود به موضوع قاچاق مواد مخدر نیست؛ بلکه به صحنه‌ای برای نمایش قدرت، فشار سیاسی ـ نظامی و احتمال تغییر موازنه در غرب نیم‌کره بدل شده است. روشن است که واشنگتن به دنبال گزینه‌های جدیدی برای اعمال نفوذ در منطقه است و ونزوئلا نیز در موقعیتی قرار دارد که باید میان مقاومت در برابر فشار خارجی و جلوگیری از تنش فزاینده یکی را انتخاب کند. مهم این است که تبعات این تقابل تحت تأثیر متغیرهای داخلی آمریکا (از جمله روابط با کنگره و حساسیت‌های سیاسی) و شرایط منطقه‌ای نیز خواهد بود.