نتانیاهو با نمایش نقشه توسعه‌طلبانه منطقه‌ای، خشم جهان عرب را برانگیخت؛
از نیل تا فرات، درون‌مایه طرح جنجالی «اسرائیل بزرگ»
رامین پرتو
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در گفت‌وگویی تازه پرده از ایده‌ای برداشت که به گفته او، نه یک برنامه کوتاه‌مدت سیاسی، بلکه «مأموریتی تاریخی و معنوی» است. او آشکارا اعلام کرد که از نظر ایدئولوژیک به رؤیای «اسرائیل بزرگ» پیوند خورده و این پروژه را رسالتی الهی برای خود می‌داند! بر اساس اظهارات او، نقشه اسرائیل باید از رود نیل در مصر تا رود فرات در عراق امتداد یابد؛ ایده‌ای که شامل الحاق بخش‌های مهمی از مصر، اردن، عربستان، لبنان، سوریه و عراق است. این سخنان نه‌تنها بار دیگر جاه‌طلبی‌های توسعه‌طلبانه تل‌آویو را به نمایش گذاشت، بلکه بحث «مرزهای تاریخی» مورد ادعای اسرائیل را به صحنه سیاسی بازگرداند. طرحی که پیش‌تر در گفتمان‌های ایدئولوژیک مؤسسات مذهبی و ملی‌گرای یهودی، همچون «مؤسسه تورات و زمین»، مطرح می‌شد، حالا از زبان نخست‌وزیر رسمی اسرائیل بیان شده و به شکل علنی به سیاست‌گذاری تبدیل شده است.
نتانیاهو حتی پا را فراتر گذاشت و اعلام کرد که با کشورهای متعددی در حال مذاکره است تا میزبان فلسطینی‌ها باشند؛ پیشنهادی که عملاً به معنای پاک‌سازی قومی و اخراج اجباری مردم فلسطین از سرزمین مادری‌شان تلقی می‌شود. او این طرح را مشابه «مهاجرت‌های اجباری» در جنگ‌های سوریه، اوکراین و افغانستان توصیف کرد. چنین اظهاراتی یادآور بخش‌هایی از طرح معامله قرن یا پیمان ابراهیم دولت اول دونالد ترامپ است که بر جابه‌جایی جمعیت فلسطینی‌ها و تغییر ترکیب جمعیتی منطقه تأکید داشت. این نمایش آشکار نقشه و مرزهای مطروحه در طرح «اسرائیل بزرگ» نه تنها یک اقدام تحریک‌آمیز علیه فلسطین، بلکه تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی کشورهای عربی تلقی شد.
موج محکومیت‌ها در جهان عرب و فلسطین
پس از انتشار این مصاحبه، واکنش‌ها به سرعت در میان گروه‌های فلسطینی و کشورهای عربی گسترش یافت. جنبش فتح در بیانیه‌ای تند، این اظهارات را نه یک «لغزش زبانی»، بلکه اعلام رسمی یک پروژه توراتی استعماری دانست که هدف آن نابودی هویت ملی فلسطین و اشغال کامل سرزمین‌های عربی است. فتح هشدار داد که ادامه این مسیر می‌تواند منطقه را به سوی جنگی فراگیر و ویرانگر بکشاند. جبهه مردمی برای آزادسازی فلسطین، سخنان نتانیاهو را بخشی از یک استراتژی درازمدت برای تسلط بر جهان عرب دانست و به اقدامات میدانی تل‌آویو در غزه، کرانه باختری، لبنان، سوریه و یمن اشاره کرد که در راستای همین پروژه انجام می‌شود. این جبهه بر اتحاد کشورهای عربی برای مقابله با این خطر و توقف فوری جنگ علیه غزه تأکید کرد.
جنبش مجاهدین فلسطین نیز با محکوم کردن اظهارات نتانیاهو، آن را نشانه جاه‌طلبی بی‌پایان اسرائیل دانست که کل امت عرب و اسلامی را هدف قرار داده است. این جنبش از کشورهای عربی خواست موضعی روشن و عملی اتخاذ کنند و مقاومت فلسطین را به‌عنوان خط مقدم دفاع از منطقه به رسمیت بشناسند. جنبش الاحرار فلسطین این اظهارات را «سیلی بیدارباش» به دولت‌های عربی توصیف و بر لزوم بازنگری در توافقات صلح و توقف روند عادی‌سازی روابط با اسرائیل تأکید کرد. آن‌ها خواستار نشست فوری اتحادیه عرب و اقدام عملی جامعه جهانی برای مهار سیاست‌های توسعه‌طلبانه تل‌آویو شدند.
از سوی دیگر، محمود مرداوی، از رهبران حماس، گسترش شهرک‌سازی‌ها در کرانه باختری را همسو با همین رؤیای «اسرائیل بزرگ» ارزیابی کرد و آن را تهدیدی علیه موجودیت فلسطین و کشورهای عربی دانست.
در سطح رسمی، وزارت خارجه عربستان اظهارات نتانیاهو را محکوم و اعلام کرد که این کشور مخالف هرگونه طرح توسعه‌طلبانه و شهرک‌سازی است. ریاض همچنین به جامعه جهانی هشدار داد که چنین سیاست‌هایی نقض آشکار قوانین بین‌المللی است.
اتحادیه عرب نیز با انتشار بیانیه‌ای شدیداللحن، سخنان نتانیاهو را تجاوز آشکار به حاکمیت ملی کشورهای عربی و تهدیدی جدی علیه امنیت منطقه دانست. این نهاد از شورای امنیت خواست که با قاطعیت در برابر چنین رویکردهایی بایستد.
در اردن، «معتز الهروط» نماینده پارلمان، با تأکید بر اینکه این طرح ادامه پروژه استعماری اشغال فلسطین است، خواستار بسیج سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای برای مقابله با آن شد. او تصریح کرد که حمایت از فلسطین، به معنای حفاظت از امنیت و هویت جهان عرب و اسلام است و می‌تواند دامنه آن به منطقه تسری پیدا کند.
حتی قطر، عراق، مصر و اردن به‌طور رسمی این اظهارات را محکوم کرده و آنرا نشانه‌ای از سیاست‌های خطرناک تل‌آویو دانستند.
«سیلی» به حامیان عادی‌سازی روابط با اسرائیل
همزمان با بیانیه‌ها و مواضع رسمی، کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان عرب نیز موجی از محکومیت و هشدار به راه انداختند. بسیاری، سخنان نتانیاهو را نه یک نظر شخصی، بلکه پرده‌برداری از اهداف واقعی ایدئولوژیک اسرائیل دانستند؛ اهدافی که سال‌ها در قالب شهرک‌سازی، الحاق اراضی و حملات نظامی پیش برده شده‌اند.
کاربران عرب، این اظهارات را «پیامی تهدیدآمیز» به جهان عرب و «سیلی» به حامیان عادی‌سازی روابط با اسرائیل توصیف کردند. برخی فعالان تأکید کردند که تضعیف مقاومت فلسطین، راه را برای پیشروی‌های بیشتر تل‌آویو و حتی تهدید مرزهای کشورهای عربی باز خواهد کرد.
در تحلیل‌های منتشرشده در فضای مجازی، بسیاری معتقد هستند که این نقشه توسعه‌طلبانه عملاً کل ساختار امنیتی و سیاسی خاورمیانه را هدف قرار می‌دهد و حالا کارشناسان هشدار دادند که اگر دولت‌های عربی واکنشی جدی و یکپارچه نشان ندهند، این پروژه می‌تواند با حمایت برخی قدرت‌های جهانی و استفاده از آشفتگی‌های داخلی کشورهای منطقه، گام‌به‌گام پیش برود.
همچنین، مقایسه سخنان نتانیاهو با سیاست‌های استعماری قرن بیستم، از جمله اشغال و تقسیم کشورهای منطقه توسط قدرت‌های غربی، بارها در فضای مجازی تکرار شد. برخی از تحلیلگران این اظهارات را نشانه بازگشت به «نقشه‌های کهنه استعماری» دانستند که اکنون با پوشش مذهبی و ایدئولوژیک ارائه می‌شوند.
پیامدهای این اظهارات می‌تواند فراتر از روابط اعراب و اسرائیل باشد. طرح «اسرائیل بزرگ» به‌طور بالقوه مرزهای چند کشور را هدف می‌گیرد و همین موضوع می‌تواند زمینه‌ساز تنش‌های مرزی، افزایش رقابت‌های نظامی و حتی ائتلاف‌های جدید منطقه‌ای شود. با این حال، آنچه بیش از همه در واکنش‌ها مشهود بود، درخواست برای اقدام عملی، فراتر از بیانیه‌های محکومیت، بود. فعالان و تحلیلگران بر این باورند که تنها از طریق فشار اقتصادی، توقف روند عادی‌سازی، واکنش مستقیم منطقه‌ای و ایجاد جبهه واحد سیاسی و دیپلماتیک می‌توان در برابر این پروژه ایستاد.
در مجموع به عقیده تحلیلگران با بررسی سخنان نتانیاهو و واکنش‌های گسترده رسمی و مردمی، تصویری روشن از تنش‌های رو به گسترش در خاورمیانه ارائه می‌دهد. ایده «اسرائیل بزرگ» نه‌تنها یک تهدید جغرافیایی، بلکه چالشی برای هویت، امنیت و ثبات کل منطقه است؛ چالشی که واکنش آن، آزمونی جدی برای انسجام و اراده کشورهای عربی و اسلامی خواهد بود.
همچنین این اظهارات به نمادی از بی‌پرده‌گویی اسرائیل درباره اهداف استعماری‌اش بدل شد و بسیاری آن را «هشداری عملی» برای دولت‌هایی دانستند که به روند عادی‌سازی روابط روی آورده‌اند. اکنون، پرسش اصلی این است که آیا کشورهای عربی و اسلامی قادر خواهند بود با اقدامی هماهنگ، این طرح را متوقف کنند یا خیر؟!
دیدگاه تان را بنویسید