نفت روسیه؛ نقطه اصطکاک غو‌ل‌های اقتصادی

رامین پرتو

در هفته‌های اخیر، مناسبات سیاسی و تجاری میان ایالات متحده و هند وارد مرحله‌ای از تنش کم‌سابقه شده است؛ تنشی که در دولت دوم دونالد ترامپ، بیش از هر زمان دیگری رنگ تهدید به خود گرفته و حالا به یک جنگ سرد اقتصادی آشکار بدل شده است. دلیل اصلی این بحران، استمرار خرید نفت روسیه از سوی هند در بحبوحه تحریم‌های سخت‌گیرانه غرب علیه مسکو به‌دلیل جنگ اوکراین است. دولت ترامپ بار دیگر رویکرد فشار حداکثری را بر یکی از متحدان دیرینه خود در منطقه هند و اقیانوس آرام در پیش گرفته است؛ اما این‌بار با شدت بیشتر، انگیزه‌ای پیچیده‌تر و پیامدهایی به مراتب گسترده‌تر برای نظم ژئوپلیتیک جهانی که خروجی‌اش می‌تواند سهمگین باشد.

سیگنال‌های تهدیدآمیز کاخ‌سفید

در این راستا استفان میلر، معاون رئیس دفتر کاخ سفید و از چهره‌های کلیدی تیم ترامپ، روز گذشته (دوشنبه) با لحنی صریح و تند در گفت‌وگویی با شبکه فاکس‌نیوز اعلام کرد که «آنچه او (رئیس‌جمهوری آمریکا) به‌روشنی اعلام کرد این است که ادامه تامین مالی جنگ در اوکراین توسط هند از طریق خرید نفت از روسیه، قابل قبول نیست». این موضع‌گیری که از سوی خبرگزاری رویترز نیز به عنوان یکی از شدیدترین مواضع دولت ترامپ نسبت به هند توصیف شده، بیانگر دگرگونی جدی در نگرش کاخ‌سفید نسبت به شریک دیرینه خود در منطقه است. میلر در ادامه گفته است که «مردم از شنیدن اینکه هند در میزان خرید نفت از روسیه اساساً با چین برابر است، شوکه خواهند شد. این واقعیتی حیرت‌آور است». در همین حال، سفارت هند در واشنگتن از هرگونه واکنش فوری خودداری کرده است، اما منابع دولتی هند به رویترز گفته‌اند که علیرغم تهدیدهای آمریکا، دهلی‌نو همچنان به خرید نفت از مسکو ادامه خواهد داد. 

هند حاضر نیست بخش لبنیات و کشاورزی خود را که از نظر اجتماعی و اقتصادی حساس است، به روی محصولات آمریکایی باز کند و در مقابل، ترامپ  با طرح خواسته‌های حداکثری و با تهدید به تحریم و تعرفه، سعی در تغییر محاسبات دهلی‌نو دارد

فشار اقتصادی با تعرفه ۲۵ درصدی 

این اظهارات در حالی مطرح شده که دونالد ترامپ در هفته گذشته از اعمال تعرفه ۲۵ درصدی بر کالاهای وارداتی از هند خبر داد که از اول آگوست اجرایی شده است. این تصمیم در واکنش به معاملات انرژی و نظامی میان دهلی‌نو و مسکو اتخاذ شده و از نگاه تحلیل‌گران، اولین ضربه آشکار اقتصادی واشنگتن به هند در دولت دوم ترامپ محسوب می‌شود. در پاسخ، دولت هند اعلام کرده که از منافع اقتصادی و امنیتی خود دفاع خواهد کرد. یکی از سخنگویان وزارت تجارت هند تأکید کرده که دهلی‌نو سیاست‌های خود را براساس اصول استقلال انرژی و نیازهای راهبردی تنظیم می‌کند، نه دستورات کشورهای ثالث. گاردین گزارش داده در حالی‌که صادرات هند به آمریکا در سال ۲۰۲۴ بالغ بر ۸۷ میلیارد دلار بود، این تعرفه‌ها به‌طور مستقیم صنایعی چون پوشاک، دارو، جواهرات و محصولات شیمیایی هند را هدف قرار داده که تکیه شدیدی بر نیروی کار داخلی دارند و این مساله می‌تواند شوک قابل‌توجهی به اقتصاد این کشور وارد کند. 

مودی و راهبرد تولید داخلی

در واکنش به این تحولات، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، سیاست تشویق به مصرف کالاهای تولید داخل را بار دیگر در دستور کار قرار داده است. او در یک سخنرانی در ایالت اوتار پرادش گفت که «اقتصاد جهان با نگرانی‌های زیادی روبرو است، فضایی از بی‌ثباتی وجود دارد. اکنون، هر چه می‌خریم، باید فقط یک معیار وجود داشته باشد: ما چیزهایی را می‌خریم که حاصل عرق جبین یک کارگر هندی است». این سخنان در حالی ایراد شد که هند بار دیگر به اجرای سیاست موسوم به Make in India (در هند بسازید) شدت بخشیده است؛ پیامی که حالا دیگر تنها شعاری اقتصادی نیست، بلکه واکنشی آشکار به فشارهای تجاری آمریکا و ترامپ است.

بدون شک روابط دهلی‌ و مسکو در حوزه انرژی کلید واگرایی فزاینده در مناسبات هند و آمریکا است. هند که روزانه حدود ۵.۵ میلیون بشکه نفت مصرف دارد، نزدیک به ۸۸ درصد نیاز خود را از طریق واردات تأمین می‌کند و روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین، به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده نفت این کشور تبدیل شده است. بر اساس داده‌های شرکت کپلر، در برخی ماه‌ها تا ۴۰ درصد نفت وارداتی هند از روسیه تأمین شده است. ایالات متحده این مساله را به منزله نقض تحریم‌های غرب و هم‌سویی با سیاست‌های کرملین تلقی می‌کند. ترامپ پیش‌تر تهدید کرده بود در صورتی‌که هند به خرید نفت از روسیه ادامه دهد، تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی نیز اعمال خواهد شد. راندهیر جایسوال، سخنگوی وزارت خارجه هند، نیز در پاسخ به این تهدیدها اعلام کرده که «روابط ما با روسیه پایدار و امتحان‌شده است و این روابط نباید از دریچه یک کشور ثالث ارزیابی شود». 

مواضع جدید آمریکا علیه هند و اتهام‌زنی به آن به دلیل خرید نفت از روسیه و شریک دانستن دهلی در جنگ اوکراین یکی از شدیدترین مواضع دولت ترامپ نسبت به هند توصیف شده و بیانگر دگرگونی جدی در نگرش کاخ‌سفید در قبال شریک دیرینه خود است

انسداد در مذاکرات تجاری

 واشنگتن - دهلی

تمام این وقابع در حالی رخ می‌دهد که مذاکرات تجاری میان دهلی‌ و واشنگتن از ماه‌ها پیش متوقف شده است. هند حاضر نیست بخش لبنیات و کشاورزی خود را که از نظر اجتماعی و اقتصادی حساس است، به روی محصولات آمریکایی باز کند و در مقابل، ترامپ خواسته‌هایی حداکثری دارد و با تهدید به تحریم و تعرفه، سعی در تغییر محاسبات دهلی‌نو دارد. این کشمکش دقیقاً همان چیزی است که روزنامه وال استریت ژورنال در سرمقاله اخیر خود، «آغوش گرم ترامپ برای هند به سردی گرایید» نامیده است. این روزنامه با اشاره به چرخش آشکار در رویکرد واشنگتن نوشت: «تنها در عرض چند ماه، ترامپ از ستایش هند به عنوان یک شریک استراتژیک بزرگ، به این گفته رسیده است که اگر اقتصاد این کشور آسیای جنوبی از درون متلاشی شود، برایش مهم نیست». 

در این راستا تحلیل‌گران اقتصادی معتقدند که ترامپ با اعمال تعرفه‌های گزاف و تهدید به تحریم، به دنبال وارد کردن فشار به هند برای تجدیدنظر در روابط انرژی خود با روسیه است. واشنگتن اخیراً از طرحی برای اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی بر واردات از شرکای تجاری روسیه رونمایی کرده است؛ اقدامی که مستقیماً هند، چین و حتی برخی کشورهای اروپایی را هدف می‌گیرد. در این راستا گائو جیان، استاد دانشگاه چینهوا، در واکنش به این تهدیدها گفت که «آمریکا نمی‌تواند با فشار بر روابط تجاری مشروع میان کشورهایی مانند چین و روسیه، تغییری در نظم اقتصادی منطقه‌ای ایجاد کند. حتی اروپا هم هنوز به منابع انرژی روسیه وابسته است». او همچنین تأکید کرد که اعمال فشار بر هند در شرایط فعلی می‌تواند به بی‌ثباتی شدید در مناسبات تجاری بین دو کشور منجر شود، به‌ویژه در آستانه دور جدید مذاکرات تجاری.

هند به سمت اروپا متمایل می‌شود 

یا چین ؟

آنچه در پایان مطرح می‌شود این سؤال کلیدی است که آیا هند حاضر خواهد شد جایگاه آمریکا را به عنوان شریک اصلی تجاری خود به قدرت‌های دیگر واگذار کند؟ واقعیت این است که با وجود وابستگی دوجانبه و تبادلات اقتصادی گسترده، کارشناسان معتقدند که هند در حال بررسی راهبردهای تنوع‌بخشی به روابط تجاری خود است. اروپایی‌ها در حال حاضر پیشنهادهایی برای افزایش واردات از هند در بخش‌های فناوری، انرژی‌های تجدیدپذیر و داروسازی مطرح کرده‌اند. حتی صحبت‌هایی از تقویت همکاری با فرانسه و آلمان به عنوان محور‌های جایگزین برای واشنگتن شنیده می‌شود. در عین حال، نزدیکی بیشتر با کشورهای بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) نیز می‌تواند چشم‌انداز تازه‌ای برای دهلی‌ فراهم کند و باید دانست که این کشورها به‌دلیل رویکردهای مستقل‌تر در برابر سیاست‌های آمریکا، در حال گسترش همکاری‌های اقتصادی هستند.