استقلال امنیتی از آمریکا از رهگذر یک ابزار مالی

رامین پرتو

زمزمه‌های ایجاد شکاف در ناتو صرفاً مربوط به دور دوم ریاست جمهوری دونالد نیست و نبوده، بلکه در دور اول حضور او در کاخ‌سفید شاهد آن بودیم که ترامپ عملاً و علناً به دنبال آن بود تا بتواند سایر کشورهای عضو ناتو را به هر ترتیب که شده زیر فشار قرار دهد و آنها را به پذیرش مسئولیت بیشتر در قالب اعضای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی مجبور کند. نکته اینجاست که وضعیت نظام بین‌الملل در دور اول ریاست جمهوری ترامپ به هیچ وجه شبیه به دور دوم آن نیست؛ چراکه حالا سومین سال از یورش و تجاوز نظامی روسیه به اوکراین می‌گذرد و حالا ترامپ به دنبال آن است تا در وهله اول ایالات متحده نقش کمتری از حیث اقتصادی و تسلیحاتی در پرونده اوکراین به عهده بگیرد و در وهله دوم در سریع‌ترین زمان ممکن توافق با پوتین بر سر خاتمه جنگ اوکراین را محقق کند. 

انسجام بروکسل علیه واشنگتن؟   

در این فضا حالا اروپایی‌ها به شدت نگران نوع نگاه ترامپ به پرونده اوکراین و مماشات با روسیه هستند و به همین دلیل حالا شورای اتحادیه اروپا اخیراً با تصویب رسمی صندوق جدید ۱۵۰ میلیارد یورویی در حوزه دفاعی، گام تازه‌ای برای تقویت بنیه نظامی و کاهش وابستگی امنیتی به خارج برداشت و به این ترتیب، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های استقلال دفاعی اروپا در سایه تشدید بی‌اعتمادی به سیاست‌های دونالد ترامپ، جنبه رسمی به خود گرفت. 

به‌گزارش به گزارش یورونیوز، این بسته مالی تحت عنوان «ابزار اقدام امنیتی برای اروپا» با هدف تأمین منابع مالی برای سرمایه‌گذاری مشترک کشورهای عضو در حوزه‌هایی نظیر پدافند هوایی، سامانه‌های ضدپهپاد، زیرساخت‌های راهبردی، جنگ‌افزارهای سایبری و سامانه‌های اطلاعاتی تصویب شد. کمیسیون اروپا روز سه‌شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که برای تأمین منابع این صندوق، تا سقف ۱۵۰ میلیارد یورو اوراق قرضه در بازار سرمایه منتشر می‌کند و این اعتبار به‌صورت وام‌های بلندمدت با بهره پایین در اختیار کشورهای متقاضی قرار خواهد گرفت.

تصویب صندوق دفاعی اروپا در کنار دیگر ابتکارها نشانه‌ای از تلاش اروپا برای ایفای نقش مستقل‌تر در عرصه امنیتی و نظامی است و هرچند مقامات اروپایی بر تکمیل ماموریت ناتو تأکید دارند، اما افزایش بی‌اعتمادی به واشنگتن کاملاً مشهود است

اورزلا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، با استقبال از این تصمیم گفت: «این یک گام مهم در مسیر مسئولیت‌پذیری بیشتر اروپا برای امنیت خود است. ما نه تنها برای اتحادیه و اوکراین سرمایه‌گذاری می‌کنیم، بلکه پایه‌های صنعت دفاعی اروپا را تقویت می‌نماییم. این طرح درباره آمادگی، تاب‌آوری و ایجاد بازار واقعی دفاعی برای قاره اروپا است». 

نکته مهم این است که این طرح در حالی به تصویب رسید که مقام‌های آمریکایی بارها از کاهش تعهدات امنیتی واشنگتن نسبت به اروپا سخن گفته‌اند. جی‌دی وِنس، معاون رئیس‌جمهوری آمریکا، اخیراً با انتقاد از وابستگی دفاعی اروپا به آمریکا، تأکید کرد که مقام‌های اروپایی باید نقش مستقل‌تری در مسائل امنیتی ایفا کند. دونالد ترامپ نیز به‌صراحت هشدار داده است که اگر کشورهای اروپایی بودجه دفاعی خود را افزایش ندهند، آمریکا دیگر از برخی اعضای ناتو در برابر تهدیدهای ادعایی روسیه حمایت نخواهد کرد. 

در چنین فضایی، بسیاری از تحلیلگران تصویب این صندوق را پاسخی مستقیم به تغییر رویکرد دولت جدید آمریکا نسبت به ناتو و بحران اوکراین می‌دانند. اندریوس کوبیلیوس، کمیسر دفاعی اتحادیه اروپا (سه‌شنبه) در بیانیه‌ای تأکید کرد که تصویب این صندوق نه‌تنها ابزاری مالی، بلکه یک تعهد سیاسی برای ساختن اروپایی امن‌تر، توانمندتر و متحدتر است. 

گزارش منابع اروپایی حاکی است که این طرح به تأیید ۲۶ کشور از ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا رسیده است و مجارستان به این طرح رأی ممتنع داد. نماینده لهستان که ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را برعهده دارد، در شبکه ایکس نوشت: «ما اقدام امنیتی برای اروپا، اولین برنامه سرمایه‌گذاری دفاعی در مقیاس بزرگ در سطح اتحادیه اروپا را تصویب کردیم». او افزود: «هر چه بیشتر روی امنیت خود سرمایه‌گذاری کنیم، به کسانی که آرزو دارند به ما آسیب بزنند بهتر مقابله می‌کنیم». 

دفع خطر بلاروس و روسیه 

این طرح که ابتدا در ماه مارس امسال از سوی کمیسیون اروپا معرفی شد پاسخی بود به کشورهای عضو که خواستار حمایت مالی و سیاسی برای دستیابی به اهداف جدید ناتو و همچنین کمک به اوکراین در صورت تغییر رویکرد ایالات متحده بودند. نسخه نهایی این طرح به وضوح بیان می‌کند که «تهدیدات روسیه و بلاروس از فوریت و اهمیت ویژه‌ای برخوردارند» و باید به سرعت با آن‌ها مقابله شود. با توجه به زمان مورد نیاز برای توسعه محصولات دفاعی و بالا بردن ظرفیت تولید صنعتی در سراسر اتحادیه اروپا، این طرح تصریح کرده که این اقدام برای حمایت از کشورهای عضو در اسرع وقت حیاتی خواهد بود تا آن‌ها بتوانند خیلی سریع برای تامین سلاح و مهمات سفارش دهند. 

بسیاری از تحلیلگران تصویب صندوق دفاعی اروپا را پاسخی مستقیم به تغییر رویکرد دولت جدید آمریکا نسبت به ناتو و بحران اوکراین می‌دانند و اعتقاد دارند که تصویب این صندوق نه‌تنها ابزاری مالی، بلکه یک تعهد سیاسی برای ساختن اروپایی امن‌تر است

این در حالیست که اتحادیه اروپا برای برآورده کردن خواست اعضا ابتدا بند «معافیت ملی» را فعال کرده بود؛ به این معنی که در بررسی و مجازات کشورهایی که محدودیت‌های هزینه‌ای اتحادیه را نقض می‌کنند، هزینه‌های سلاح و مهمات محاسبه نخواهد شد. این امر با وجود این‌که باعث ایجاد یک راه گریز مالی شد، اما کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای گسترش صنایع دفاع و دستیابی به اهداف جدید همچنان به پول نقد در اسرع وقت نیاز دارند. با اشتیاق شماری از اعضای اتحادیه اروپا به دسترسی هر چه زودتر به این صندوق پیشنهادی، سفرای اتحادیه حدود یک هفته پیش قانون جدید را تصویب کردند و تنها مجارستان به آن رای منفی داد؛ فرآیند تصویب این طرح در سازوکاری پیش رفت که نیازی به رای موافق همه اعضا یا تایید پارلمان اروپا نداشت. 

بر اساس گزارش رویترز، وام‌های این صندوق مزایایی دارد که اتحادیه اروپا امیدوار است باعث ولخرجی اعضا در زمینه دفاعی شود؛ از جمله این‌که دوره وام‌ها تا ۴۵ سال است، و کشورهای دریافت‌کننده مجبور به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده برای تجهیزات خریداری‌شده نخواهند بود. سازوکار «اقدام امنیتی برای اروپا» همچنین قرار است ترغیبی باشد به تدارکات دفاعی مشترک بین کشورها و کمیسیون اروپا مشتاق است که از این سازوکار برای ایجاد یک بازار دفاعی اروپایی مناسب به جای بازار ملی پراکنده‌ای که امروزه تا حد زیادی وجود دارد استفاده کند. 

فرجام سخن

تصویب این صندوق در کنار دیگر ابتکارهای «برنامه تجهیز مجدد اروپا» و «نقشه راه آمادگی ۲۰۳۰»، نشانه‌ای از تلاش اتحادیه اروپا برای ایفای نقش مستقل‌تر در عرصه امنیتی و نظامی است. هرچند مقامات اروپایی بر تکمیل ماموریت ناتو تأکید دارند، اما روندهای میدانی حاکی از افزایش بی‌اعتمادی به واشنگتن و نیاز به خوداتکایی راهبردی است.

شورای اروپا در نشست اسفند ماه سال گذشته به‌صراحت اعلام کرده بود که قاره باید با کاهش وابستگی راهبردی و پر کردن شکاف‌های زیرساختی، آمادگی لازم برای پاسخ‌گویی سریع به بحران‌ها را به‌دست آورد. اکنون، صندوق ۱۵۰ میلیارد یورویی نخستین ستون از مجموعه‌ اقداماتی است که قرار است بودجه دفاعی اروپا را به بیش از ۸۰۰ میلیارد یورو برساند.

در واقع تصویب صندوق دفاعی اروپا را می‌توان نه‌فقط یک تصمیم مالی، بلکه یک موضع‌گیری راهبردی دانست. اتحادیه اروپا اکنون بیش از هر زمان دیگری خود را ناگزیر می‌بیند که برای امنیت خویش به منابع، ظرفیت‌ها و ابتکارات درون‌قاره‌ای تکیه کند؛ مسیری که اگرچه آهسته آغاز شده، اما می‌تواند در آینده نزدیک به تحولاتی عمیق در نظم امنیتی غرب منجر شود.