ایروان و باکو برای عادی‌سازی روابط و تبادل اسرای جنگی توافق کردند؛
«صلح گرم» پس از سه دهه
فرشاد گلزاری
از ماه‌ها پیش که جنگ میان ارمنستان و آذربایجان با محوریت قره‌باغ فروکش کرد و بسیاری از ساکنان این منطقه مجبور شدند به ارمنستان هجرت کنند، گمانه‌زنی‌های زیادی در مورد آینده این پرونده انجام شد که همگی نشان از آن داشت که هیچ چیز نمی‌تواند جای پذیرش حاکمیت باکو بر قره‌باغ را بگیرد.
آنچه در خصوص این پرونده پر حاشیه باید مدنظر قرار بگیرد این است که اساساً بعد از آنکه جمهری آذربایجان حاکمیت خود بر قره‌باغ را به صورت علنی اعلام و الهام علی‌اف، رئیس جمهوری این کشور خود را پیروز این نبرد خواند، همه چیز به این سمت و سو رفت که در ایروان مخالفان نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان علیه وی «کمپین استعفا» طراحی کردند و از وی خواستند تا از قدرت کناره‌گیری کند.
اخیراً وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد ایروان و لندن یک سند همکاری دفاعی برای سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ امضا کردند و این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که روسیه در اوکراین با لندن و واشنگتن درگیر است
اینکه اعتراض‌ها علیه پاشینیان تا چه حد موثر واقع شد، موضوعی است که امر درونی به حساب می‌آید اما آنچه در این خصوص نباید از قلم بیفتد، این است که به موازات این پرونده ما شاهد آن بودیم که مجادله میان غرب و شرق در اوکراین هم شدت گرفته بود که البته با به راه افتادن جنگ در غزه این پرونده هم به حاشیه رفت. نکته اصلی این است که اساساً در تحلیل پرونده قره‌باغ نباید از عنصر خارجی و تضاد منافع میان روسیه و کشورهای غربی چشم‌پوشی کرد.
درست است که عملاً ارمنستان و آذربایجان به عنوان جمهوری‌های تشکیل شده پس از فروپاشی شوروی توسط جامعه ملل مورد شناسایی قرار گرفته‌اند اما باید توجه شود که نفوذ مسکو در این دو کشور و به خصوص در ایروان به حد زیادی مشهود و عیان است. روسیه به خوبی می‌داند که هرگونه تغییر در آرایش سرزمینی، جمعیتی و حتی سیاسی کشورهای اراف خود به منزله پیش‌روی غرب و به خصوص ناتو در خارجِ نزدیکِ کرملین است و به همین دلیل است که روسیه از پاشینیان به دلیل تمایل او برای چرخش به سمت غرب عصبانی و ناراحت است. بر همین اساس باید توجه کرد که حایت غرب از ارمنستان به خصوص پس از کوچاندن ساکنین قره‌باغ به این کشور توسط باکو افزایش پیدا کرده و این برای مسکو چندان خوشایند نیست و نخواهد بود. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بدانیم از این پس هر اتفاقی در پرونده قره‌باغ رخ می‌دهد، غرب و روسیه هم در آن به صورت مستقیم دخیل هستند و منافع خود را دنبال می‌کنند. به عنوان مثال 11 روز پیش متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با انتشار بیانیه‌ای عنوان کرد که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده از تعهد الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان برای توافق صلحی بادوام میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان استقبال کرده است. این بیانیه نشان داد که ایالات متحده با رئیس جمهوری آذربایجان در تماس مستقیم است اما در مقابل و در بیانیه دیگری که توسط سخنگوی وزرات امور خارجه آمریکا صادر شده، آنتونی بلینکن همچنین با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان رایزنی کرده و از حمایت‌های واشنگتن برای رسیدن به توافق صلح بادوام میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان خبر داده بود.
روابط باکو- ایروان عادی می‌شود؟
اینکه چرا ایالات متحده تا به این حد در قضیه قره‌باغ فعال شده موضوعی است که پاسخش در مجادلات قدیم و جدید میان مسکو با غرب نهفته است اما در این میان اتفاقی که پنجشنبه شب رخ داد نشان می‌دهد که ایروان و باکو در حال برداشتن گام‌های اساسی به سوی عادی‌سازی روابط خود پس از سه دهه نزاع و درگیری هستند.
در این خصوص یورونیوز اعلام کرده که ارمنستان و جمهوری آذربایجان در بیانیه‌ای از توافق خود برای عادی‌سازی روابط و تبادل اسرای جنگی میان دو کشور خبر داده‌اند. در این بیانیه با اشاره به اینکه دو کشور توافق کرده‌اند گام‌هایی برای عادی‌سازی روابط خود بردارند، آمده است که ایروان و باکو برنامه‌های خود را برای دستیابی به یک معاهده صلح بر اساس احترام به اصول حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر اعلام کردند. این بیانیه می‌افزاید ارمنستان و جمهوری آذربایجان این دیدگاه را دارند که فرصتی تاریخی برای دستیابی به صلحی که جهان مدت‌ها در انتظار آن بوده در منطقه به وجود آمده است. بر اساس این بیانیه، جمهوری آذربایجان با آزادی ۳۲ نظامی ارمنی و ارمنستان نیز با آزادی ۲ نظامی جمهوری آذربایجان موافقت کرده‌اند.
درست است که عملاً ارمنستان و آذربایجان به عنوان جمهوری‌های تشکیل شده پس از فروپاشی شوروی توسط جامعه ملل مورد شناسایی قرار گرفته‌اند اما باید توجه شود که نفوذ مسکو در این دو کشور و به خصوص در ایروان عیان بوده و با تحرکات غرب در ارمنستان ضدیت دارد
همچنین در این بیانیه با اشاره به اینکه ایروان و باکو به گفت‌وگوهای خود در خصوص انجام اقدامات اعتمادساز بیشتر ادامه خواهند داد، آمده است که «ما از جامعه بین‌المللی می‌خواهیم تا از تلاش‌های هر دو کشور برای ایجاد اعتماد متقابل حمایت کنند، زیرا این امر تاثیر مثبتی بر کل منطقه قفقاز جنوبی خواهد گذاشت». در همین راستا شارل میشل، رئیس شورای اروپا در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) نوشت که «از توافق میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان که دستاوردی بزرگ است، مسرور هستم و به طور ویژه از آزادسازی بازداشت‌شدگان و گشایش بی‌سابقه در گفت‌وگوهای طرفین استقبال می‌کنیم». پس از اعلام مواضع شارل میشل، بلافاصله روس‌ها بیانیه صادر کردند. وزارت خارجه روسیه هم در این خصوص ضمن استقبال از رویکرد دو طرف اعلام کرد که آخرین اقدامات انجام شده توسط ایروان و باکو به تقویت اعتماد متقابل و ایجاد فرصت‌هایی برای عادی سازی روابط بین دولت‌ها کمک می‌کند. آنچه در این میان باید مورد توجه همگان قرار بگیرد آن است که اگرچه دو طرف با یکدیگر تبادل اسرای خود را انجام خواهند داد و روابطشان را عادی می‌کنند
اما باید توجه داشت که به موازات این روند، بسیاری از کشورهای غربی در حال تقویت حمایت نظامی و سیاسی خود از ارمنستان هستند. به عنوان مثال دو هفته پیش وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد ایروان و لندن یک سند همکاری دفاعی برای سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ امضا کردند و در این راستا کشورهای دیگری مانند فرانسه و ایالات متحده هم در حال دفاع از ارمنستان و تقویت مناسبات خد با ایروان هستند. این اقدام انگلیس که همچنان در حال اعمال فشار بر مسکو در پرونده اوکراین است در حالی انجام می‌شود که ایروان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی است و این همان سازمانی است که روسیه یکی از اعضای اصلی آن به شمار می‌رود. بر همین اساس ما شاهد تقویت نظامی و سیاسی ارمنستان از سوی کشورهای غربی هستیم که نشان از یک «صلح گرم» یا به تعبیری برخی‌ها «صلح مسلح» دارد.
دیدگاه تان را بنویسید