مانور سیاسی بن‌سلمان؛ از عمان تا کویت!

فرشاد گلزاری

 از گذشته تاکنون، عربستان سعودی خود را یگانه رهبر جهان اسلام و دنیای عرب می‌دانسته و پس از آنکه ملک عبدالله، پادشاه پیشین عربستان فوت شد، این تفکر بیش از گذشته در خاندان آل سعود ریشه دواند. از زمانی که ملک سلمان بن عبدالعزیز به عنوان پادشاه جدید عربستان روی کار آمد، شاهد وقایع عجیب و غریب زیادی در سطح منطقه و همینطور در داخل عربستان بودیم. از عزل محمد بن نایف که تا آن هنگام ولیعهد سعودی شناخته می‌شد گرفته تا رقابت‌هایی که محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد جدید در داخل و خارج از ریاض آنها را کلید زد و حالا هر کدام از آنها به یک چالش جدی برای وی و «خاندان سعود» تبدیل شده است. آنچه در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد این است که محمد بن سلمان طی مدتی که به عنوان ولیعهد عربستان انتخاب شده، دست به اقداماتی زده که نه تنها وجهه و جایگاه او به عنوان حاکم بعدی عربستان را افزایش نداده بلکه یک جنگ قدرت را به راه انداخته که یک سرِ آن در دربار پادشاهی است و سوی دیگر آن در منطقه پر تنش خاورمیانه و آفریقا قرار دارد. در این میان او از زمان حذف فیزیکی جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی تاکنون سعی کرده تا در حاشیه تحولات کشورش باشد و کمتر در انظار عمومی ظاهر شود. حالا به نظر می‌رسد که او دوباره به دنبال احیای چهره و جایگاه خود در تحولات منطقه‌ای است و احتمالاً قصد دارد این روند را به خارج از منطقه هم بکشاند. بر اساس اعلام خبرگزاری واس که منبع اطلاع‌رسانی دربار آل‌سعود به شمار می‌آید، ولیعهد عربستان از روز دوشنبه تور منطقه‌ای خود را آغاز کرده که شامل پنج کشور حاشیه خلیج فارس می‌شود. براساس بیانیه‌ای که از سوی دربار سعودی منتشر شده، بن سلمان در ابتدا به عمان و سپس به امارات متحده عربی، بحرین، قطر و کویت سفر می‌کند. در این میان چندین نکته در مورد این سلسله سفرها وجود دارد که به نوعی نشان می‌دهد چرا ولیعهد سعودی قصد دارد به این پنج کشور سفر کند. دلیل اول این است که سفرهای بن‌سلمان در حالی انجام می‌شود که قرار است 23 آذرماه نشست سران کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس در ریاض برگزار شود. همچنین این سفر از سال 2017 میلادی و آغاز اختلافات ریاض و دوحه نخستین سفر ولیعهد عربستان سعودی به قطر محسوب می‌شود که در نوع خود می‌تواند از حیث سیاسی و سپس اقتصادی مهم تلقی شود. اما در این میان باید توجه داشت که شامگاه دوشنبه ولیعهد عربستان وارد مسقط، پایتخت عمان شد و سلطان هیثم بن طارق، پادشاه این کشور از او استقبال کرد. بلومبرگ چندی پس از ورود ولیعهد عربستان به عمان گزارش داد که دو کشور ۱۳  قرارداد و یادداشت تفاهم به ارزش ۳۰ میلیارد دلار امضا کردند. این تفاهم‌نامه‌ها برای همکاری در پروژه‌های مختلف اقتصادی، میان چند شرکت متعلق به سازمان سرمایه‌گذاری سلطان‌نشین عمان و بخش خصوصی آن کشور با همتایان سعودی آن‌ها امضا شد. از محورهای این توافق می‌توان به حوزه‌های انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر، بهداشت و سلامت، صنایع دارویی، توسعه املاک و مستغلات، گردشگری و پتروشیمی، صنعت، صنایع غذایی و کشاورزی، حمل‌ونقل و زنجیره تامین کالاها، فناوری اطلاعات و فناوری مالی، به‌علاوه چند مورد سرمایه‌گذاری کیفی در منطقه الدقم عمان اشاره کرد.

یکی از نشانه‌های فاصله گرفتن ابوظبی از ریاض را باید سفر اخیر مشاور ارشد امنیت ملی امارات به تهران بدانیم؛ چراکه این سفر دقیقاً زمانی آغاز شد که محمد بن سلمان راهی عمان شده بود، نه امارات! 

مانور قدرت پس از چند ماه!

مانور سیاسی بن سلمان در فاز منطقه‌ای می‌تواند به نوعی نشان‌دهنده آن باشد که او قرار است به زودی سفرهای فرامنطقه‌ای خود را با وجود انتقادهای بین‌المللی شروع کند

در جریان دیدار محمد بن سلمان با هیثم بن طارق، سلطان عمان، وی  یکی از بالاترین نشان‌ها در این کشور را تقدیم ولیعهد سعودی کرد و حالا سوال این است که چرا ولیعهد عربستان سفرش را از عمان شروع کرده است؟ واقعیت ماجرا این است که عمان و امارات از سال‌ها پیش با یکدیگر در حوزه سیاسی و اقتصادی و حتی امنیتی و نظامی رقابت‌های متعددی داشته‌اند و در شرایط کنونی که ابوظبی در حال مستقل کردن سیاست خود از عربستان سعودی است این رقابت به محوری تبدیل شده که عربستان بتواند از آن به نفع خود استفاده کند. یکی از نشانه‌های اختلاف یا حداقل فاصله گرفتن ابوظبی از ریاض را باید سفر اخیر شیخ طحنون بن‌زائد، مشاور ارشد امنیت ملی امارات به تهران و دیدارش با دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان بدانیم. این سفر دقیقاً در زمانی آغاز شد که محمد بن سلمان راهی عمان شده بود و همین موضوع نشان می‌دهد که اختلافات همچنان میان دو کشور برقرار است. از سوی دیگر هم باید توجه داشت که اخیراً محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی به ترکیه سفر کرد که این چندان خوشایند ریاض نبود. در این میان اختلاف‌ها میان ریاض و ابوظبی برسر پرونده سوریه و یمن هم از دیگر دلایل دور شدن دو کشور از یکدیگر است و حالا بهتر درک می‌کنیم که چرا بن سلمان در ابتدا به امارات سفر نکرد و به عمان رفت. دلیل دیگر سفرهای ولیعهد سعودی مسائل منطقه‌ای هم می‌تواند باشد. به نظر می‌رسد در وضعیت کنونی که ایران با 1+4 در حال مذاکره است، ریاض به دنبال آن است تا از طریق ولیعهد سعودی به کشورهای حاشیه خلیج فارس بفهماند که اگر قرار باشد با ایران مماشات انجام شود، حتماً باید نظر عربستان سعودی به عنوان «برادر بزرگتر» را هم جویا شوند؛ به عبارتی دیگر بن سلمان در این مورد می‌خواهد با انجام مانور قدرت به همه بفهماند که سعودی‌ها مقدم بر هرگونه تصمیم‌گیری هستند و به همین دلیل ولیعهد عربستان حالا پس از گذشت چندین ما از حاشیه بیرون آمده تا باز هم خود را حاکم بلامنازع ریاض به دنیا معرفی کند. نکته مهتر اینکه سفر بن سلمان درحالی شروع شده که چند روز پیش او میزبان امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه بود. این احتمال وجود دارد که فرانسوی‌ها در مورد پرونده خاشقجی و سایر مسائل دیگر به وی چراغ سبز نشان داده باشند و او هم حالا مجدداً به صورت علنی وارد عرصه سیاست شده است. این مانور سیاسی بن سلمان در فاز منطقه‌ای می‌تواند به نوعی نشان‌دهنده آن باشد که او قرار است به زودی سفرهای فرامنطقه‌ای خود را با وجود انتقادهای بین‌المللی شروع کند؛ اما آنچه در این مقطع مهم به نظر می‌آید این است که این تحرکات بدون تردید زمینه‌ساز آرایش جدید در منطقه است.