کودتا علیه دولت-ملت در سودان

فرشاد گلزاری

سودان از زمان سقوط عمر البشیر در آوریل سال 2019 تاکنون آبستن حوادث مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی بوده است. همه به یاد دارند پس از آنکه البشیر توسط نظامیان این کشور بازداشت شد و در حصر خانگی قرار گرفت، رسانه‌های سودان به صورت مداوم اخباری را از چپاول و غارت دارایی‌های این کشور توسط او و نزدیکانش به مدت چند ماه منتشر می‌کردند تا به نوعی مردم را اغنای فکری کنند. هدف از این پروپاگاندای یک طرفه این بود که آنها بتوانند به مردم سودان بفهمانند عمرالبشیر و سایر چهره‌های حاضر در ساختار سیاسی - نظامی سودان از سال 1993 که او بر سر کار آمده، تاکنون اقدام به ثروت‌اندوزی کرده‌اند و هیچ گامی برای اصلاح کشور برنداشته‌اند. این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که رسانه‌های نزدیک به نظامیان عربستان و ایالات متحده تصاویری از چندین تن طلای 24 عیار که به امارات قاچاق شده بود منتشر کردند و مدعی شدند که این میزان طلا، توسط تیم اقتصادی عمرالبشیر به ابوظبی قاچاق شده است. مردم هم با دیدن این اخبار بیش از زمان گذشته خواهان محاکمه وی شدند، اما در سوی دیگر، شاهد آن بودیم که نظامیان سودانی به رهبری عبدالفتاح البرهان در حال مذاکره با ریاض و واشنگتن برای تقسیم قدرت میان خود بودند. نتایج این مذاکرات پشت‌پرده، شکل گرفتن شورای حاکمیتی سودان با محوریت نظامیان این کشور بود که رهبری آن را عبدالفتاح البرهان به عهده داشت. پس از آن عبدالله حمدوک، که دکترای خود را از دانشکده مطالعات اقتصادی دانشگاه منچستر دریافت کرده، به عنوان نخست‌وزیر سودان برگزیده شد و حمایت بین‌المللی را به دلیل حضور در نهادهای منطقه‌ای آفریقا و سازمان ملل به دست آورد. این دو عنصرِ اصلی دولت جدید سودان که یکی نظامی و دیگر غیرنظامی بود به نوعی سعی کردند تا بتوانند اوضاع را آنگونه که باید مدیریت کنند؛ اما مردم سودان انتظار داشتند کابینه و شورای حاکمیتی کشورشان اوضاع اقتصادی را سامان دهند، ولی چنین اتفاقی رخ نداد. یکی از مسائلی که در این میان باید مورد نظر قرار بگیرد این است که شورای حاکمیتی سودان ارتباط تنگاتنگی در پشت‌پرده با عربستان و امارات متحده عربی داشته و دارند و به همین دلیل شاهد آن بودیم که یکباره این کشور به سمت عادی‌سازی روابط خود با رژیم صهیونیستی پیش رفت. سال گذشته پس از آنکه بحرین، امارات و مراکش به سمت عادی‌سازی روابط خود با اسرائیل گام برداشتند، یکباره قرعه به نام سودان افتاد و این کشور هم مجبور شد در این سناریو نقش خود را ایفا کند که موجب اعتراض مردم این کشور شد. شورای حاکمیتی سودان با مرکزیت نظامیان این کشور به مردم اطلاع دادند که اگر عادی‌سازی روابط با اسرائیل انجام شود، بدون تردید مشکلات اقتصادی هم حل خواهد شد و حتی بدهی‌های سودان از سوی آمریکا بخشوده می‌شود. این وعده‌ها نه تنها پس از عادی‌سازی روابط با اسرائیل محقق نشد، بلکه یکباره شاهد آن بودیم که اوضاع اقتصادی به‌ویژه با جاری شدن سیل در سال گذشته، به شدت وخیم شد ولی شورای حاکمیتی نتوانست اوضاع را بهبود ببخشد.

 شورای حاکمیتی سودان با مرکزیت نظامیان این کشور به مردم اطلاع دادند که اگر عادی‌سازی روابط با اسرائیل انجام شود، بدون تردید مشکلات اقتصادی هم حل خواهد شد و حتی بدهی‌های سودان از سوی آمریکا بخشوده می‌شود اما این وعده‌ها عملیاتی نشد

مهندسی اوضاع علیه مردم!

کودتای سودان تنها چند ساعت پس از آن رخ می‌دهد که فرستاده ویژه آمریکا در امور شاخ آفریقا، در سفر به خارطوم با شماری از مقامات حکومت انتقالی سودان دیدار و پیشنهادهایی برای بحران سیاسی ناشی از کودتای ناکام ۵ هفته پیش (۲۱ سپتامبر) در این کشور مطرح کرد

وضعیت اقتصادی در سودان طی ماه‌ها و هفته‌های اخیر به حدی وخیم شده که حتی در بسیاری از استان‌ها و شهرهای این کشور ملزومات روزانه برای امرار معاش وجود ندارد و بیکاری و فقر به طرز وحشتناکی افزایش یافته است. همین موضوع موجب شد که معترضان از روز شنبه به خیابان‌های سودان بیایند و علیه شورای حاکمیتی دست به اعتراض بزنند. یک خبرنگار شبکه روسیاالیوم روز یکشنبه و دوشنبه اعلام کرد که گروهی از معترضان در مقابل کاخ ریاست جمهوری سودان با تجمع روی پل المک نمر، دو بخش خارطوم (پایتخت سودان) را از دو طرف مسدود کردند. خبرگزاری فرانسه هم دیروز (دوشنبه) اعلام کرد که اعتراضات در این کشور به قوت ادامه دارد و حدود 30 نفر زخمی شده‌اند. لحظاتی پس از اعلام این خبر مشخص شد که شلیک نظامیان به سوی معترضان باعث زخمی‌شدن آنها شده است و در اینجا بود که یکباره بحث کودتای نظامی در سودان مطرح شد. حدود یکساعت بعد، نیروهای مسلح سودان اعلام کردند که تعدادی از وزرا و سیاستمداران سودانی را دستگیر کرده‌اند و همزمان گزارش‌هایی مبنی بر حبس خانگی عبدالله حمدوک، نخست وزیر سودان و وقوع کودتای نظامی جدید منتشر شد. همسر ایمن نمر، فرماندار خارطوم نیز به الجزیره گفت که نیروهای مسلح فرماندار را در منزلش دستگیر کردند. همچنین دختر ابراهیم الشیخ ، وزیر صنعت سودان به الجزیره گفت که نیروهای نظامی سحرگاه دیروز (دوشنبه) پدرش را بازداشت کرده‌اند. این اقدامات تا جایی ادامه پیدا کرد که درنهایت عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای حاکمیتی سودان در کنفرانس مطبوعاتی از انحلال شورای حاکمیتی، کابینه و برکناری استانداران و حالت فوق‌العاده خبر داد. او تأکید کرد که مدیران کل وزارتخانه‌ها و استان‌ها اداره امور را برعهده خواهند داشت و نیروهای مسلح به تکمیل تغییرات در راستای دموکراسی تا زمان تشکیل دولت غیرنظامی منتخب ادامه می‌دهند. این اظهارات البرهان باعث شد تا بسیاری از شخصیت‌های مدنی و سیاسی سودان علیه او قیام کنند و دست به صدور بیانیه بزنند. به عنوان مثال «تجمع کادرهای حرفه‌ای» سودان با تأکید بر اینکه آنچه در کشور رخ می‌دهد یک تلاش نظامی برای قبضه کردن قدرت است، از مردم و نیروهای انقلابی خواست که به خیابان‌ها بیایند و در برابر هرگونه کودتای نظامی مقاومت کنند و آن‌ها را به بستن جاده‌ها و اعتصاب عمومی و عدم همکاری با کودتاگران دعوت کرد. حزب سوسیالیست سودان نیز خواهان نافرمانی مدنی و اعتصاب سراسری در پی بازداشت‌های گسترده شد. همچنین وزارت اطلاع‌رسانی سودان اعلام کرد نیروهای نظامی به مقر رادیو و تلویزیون حمله کرده و شماری از کارکنان را دستگیر کردند. این حوادث تنها چند ساعت پس از آن رخ می‌دهد که جفری فلتمن، فرستاده ویژه آمریکا در امور شاخ آفریقا، در سفر به خارطوم با شماری از مقامات حکومت انتقالی سودان دیدار و پیشنهادهایی برای بحران سیاسی ناشی از کودتای ناکام ۵ هفته پیش (۲۱ سپتامبر) در این کشور مطرح کرد. به این ترتیب صحنه سیاسی سودان نشان می‌دهد که نظامیان این کشور با طرحی از سوی واشنگتن و همچنین عربستان سعودی علیه مردم دست به کودتا زدند. کودتایی که نتیجه آن یکدست کردن نظام حاکم بر خارطوم است.