یک عضو اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» و در تحلیل کاهش مزیت رقابتی ایران:
تردیدی در کاهش تجارت خارجی کشور با ادامه تنش‌ها نیست
رامتین موثق
مدتی است که ایران در کنار دیگر ناترازی‌ها، درگیر ناترازی در تجارت خارجی هم شده و چندین سال متوالی تراز تجاری منفی را تجربه کرده است؛ به‌طوری‌که در سال گذشته به نزدیک منفی 18 میلیارد دلار نیز رسید.
به نظر می‌رسد که امسال روند تجارت خارجی کاهش شدیدتری را تجربه کند زیرا وضعیت تجارت خارجی ایران در سه‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۴، نشان‌دهنده کاهش قابل توجهی در حجم و ارزش صادرات غیرنفتی است؛ موضوعی که می‌تواند زنگ خطری جدی برای آینده اقتصاد کشور باشد. بر اساس آمار گمرک، در این بازه زمانی، حجم تجارت خارجی ایران (شامل کالاهای غیرنفتی) به بیش از ۴۳ میلیون تن و ارزش آن به ۲۴ میلیارد و ۶۸۴ میلیون دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، هم از نظر وزنی و هم از نظر ارزشی با کاهش روبه‌رو بوده است. در همین خصوص نیز شمس‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، با اشاره به کاهش ۱۳ درصدی تجارت خارجی کشور در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، اعلام کرده است که صادرات غیرنفتی نیز در همین بازه، با افت ۱۴ درصدی مواجه شده است.
اما هشدار نگران‌کننده اینست که این افت آمار تجارت مربوط به قبل از آغاز جنگ 12 روزه بوده است؛ پس چه عواملی باعث چنین افتی در تجارت خارجی کشور است؟
ادعای زمین‌گیر نشدن تجارت با جنگ
البته واضح است که تنش‌های ایران با آمریکا و متحدینش قبل از 23 خرداد 1403 نیز شدید شده بود و احتمال تاثیرگذاری تنش‌های قبل از جنگ نیز بر وضعیت تجارت کشور وجود دارد اما با این وجود مسئولین مربوطه از ابتدای جنگ تاکنون که آتش‌بس شده است، ادعا دارند که تجارت کشور تحت‌تاثیر جنگ و تنش‌ها قرار نگرفته است.
در اولین اظهارات، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین در مورد وضعیت تجارت ایران و چین، گفته بود: «باید صبر کنیم بعد از اتمام جنگ، نتیجه این اتفاقات را بررسی کنیم زیرا در حال حاضر اتفاقی در تجارت خارجی نیفتاده است.» مجیدرضا حریری در گفت‌وگو با ایلنا، با بیان اینکه اثرات این جنگ اثرات لحظه‌ای و شوک اولیه یک حادثه است، افزوده بود: «قاعدتا در این شرایط چیزی قابل ارزیابی و تحلیل نیست. باید صبر کرد تا شرایط آرام شود، این اتفاقات رسوب کند و بعد مسائل را ارزیابی کرد. الان اصلا قابل ارزیابی نیست.»
او تاکید کرده بود: «جنگ ایران و اسرائیل مقطعی و نویزها و پارازیت‌هایی است که اتفاق افتاده است. انشالله ظرف چند روز آینده اوضاع آرام می‌شود و بعد از پیروزی ایران، این ملت ظرف دو، سه روز همه چیز را به شرایط قبل برمی‌گردانند. چیز پیچیده و سختی نیست.»
معمولا همسایگان را از منظر ثبات سیاسی و امنیت با هم مقایسه می‌کنند. برای مثال دو کشور نزدیک به هم، امارات و پاکستان را در نظر بگیریم؛ پاکستان مشکل جدی جنگ ندارد اما ثبات در امارات بیشتر از پاکستان حس شود و از این رو برای تجارت مزیت نسبی دارد
چشم‌انداز صادرکنندگان ایرانی مبهم است
در این چند سالی که تجارت خارجی ایران با ناترازی مواجه است، کارشناسان بسیاری درباره سیاست‌های دست‌وپاگیر داخلی نیز هشدار داده بودند اما به نظر می‌رسد این سیاست‌ها تاکنون ادامه دارد و باعث کاهش بازارهای جهانی ایران شده است به صورتی که ایران دیگر با چند کشور محدود در ارتباط باقی مانده است.
در همین خصوص، ایلنا در گزارشی نوشت: «صادرکنندگان ایرانی در حال حاضر با چالش‌های متعدد داخلی و خارجی مواجه هستند که همین موضوع چشم‌انداز فعالیت‌های تجاری برون‌مرزی کشورمان را بسیار تیره و مبهم کرده است. تولیدکنندگان و صادرکنندگان در شرایطی قرار گرفته‌اند که از طرفی با قوانین و مقررات متغیر و در خیلی از مواقع متناقض داخلی و سیاست‌گذاری‌های غلط دست و پنجه نرم می‌کنند و از سوی دیگر، تحریم‌های بین‌المللی و بحران‌های سیاسی، فرصت‌های صادراتی را محدود کرده است.»
سیاست‌های ارزی باعث کاهش تجارت شد
یک عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره مقایسه آمار تجارت خارجی کشور در 3 ماهه اول 1404 نسبت به مدت مشابه پارسال، اظهار کرد: همیشه یک خبطی درباره مقایسه آمار وجود دارد و اینست که خیلی علت و معلول را در زمان کوتاهی می‌سنجیم.
آرش علوی توضیح داد: یعنی اینکه اگر در یک جایی افزایش یا کاهشی رخ می‌دهد، فکر می‌کنیم همه متغیرهای دیگر ثابت هستند یا اینکه فکر می‌کنیم حتما در پارسال کار بهتری نسبت به امسال صورت گرفته و تنها امسال دچار خطا شده‌ایم.
او با عنوان اینکه تجارت خارجی معمولا فرآیندهای پیچیده‌تری دارد، درباره عوامل تاثیرگذار بر کاهش تجارت خارجی در سال جاری، بیان کرد: یکی از مهمترین مشکلاتی که در حوزه صادرات در مقطع قبل جنگ ۱۲ روزه به وجود آمده بود، محدودیت‌هایی بود که بر تجارت خارجی اعمال شده بود. این فعال اقتصادی درباره این محدودیت‌ها افزود: یکی از این مواردی که اتفاق افتاد تشکیل بازار ارز تجاری بود که علیرغم وعده‌های بانک مرکزی در مورد اصلاح نیما، دقیقا همان مدل را پیاده کردند و همان نرخ دستوری را به صورت ثابت نگه داشتند به صورتی که جنگ شد همان نرخ و روند بود و حالا هم که آتش‌بس شده، همان روند باقی مانده است.
علوی به افزایش نرخ ارز تا 110 هزارتومان در فروردین 1404 اشاره کرد و گفت: برخی گاها تصور می‌کنند که وقت قیمتی دلار بالا می‌رود، در کوتاه‌مدت به صادرات مضاعف تبدیل می‌شود ولی این اتفاق معمولا باید با ثبات همواره شود که صادرات را افزایش دهد اما بعد از فروردین دوباره یک کاهش شدیدی در قیمت ارز داشتیم که این روند ثباتی را نشان نمی‌دهد.
یک عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی: یکی از موارد موثر بر کاهش تجارت خارجی ایران در بهار 1404، تشکیل بازار ارز تجاری بود که علیرغم وعده‌های بانک مرکزی در مورد اصلاح نیما، دقیقا همان مدل را پیاده کردند و همان نرخ دستوری را به صورت ثابت نگه داشتند به صورتی که جنگ شد همان نرخ و روند بود و حالا هم که آتش‌بس شده، همان روند باقی مانده است. به طور کلی سیاست‌های تجاری و ارزی کشور باعث این کاهش در تجارت خارجی شدند
او تصریح کرد که سیاست‌های تجاری و ارزی کشور باعث این کاهش در تجارت خارجی شدند.
این عضو اتاق بازرگانی درباره دیگر عوامل موثر بر کاهش تجارت خارجی، عنوان کرد: غیر از سیاست‌های تجاری و ارزی، یک عامل خیلی بزرگ طولانی‌مدت دیگری هم بوده است که همه سیاستمداران و اقتصادیون به صورت رسمی از آن غافلند. باید توجه داشت که نرخ سرمایه‌گذاری کشور منفی بوده یعنی سرمایه‌گذاری مجدد انجام نشده که این امر هم بر صادرات تاثیرگذار است و هم بر تولید و بالاخره این منفی بودن خودش را در جایی نشان می‌دهد. به گفته او، مشکلاتی مانند کمبود گاز و برق و قطعی‌هایی که در عرصه تولید وجود دارد، از دیگر عوامل تاثیرگذار بر کالاهای صادراتی بوده است.
خرید از ایران پرریسک است
علوی با تاکید بر نقش تنش‌های خارجی قبل از جنگ بر تجارت خارجی ایران، اظهار داشت: به طور کلی مشتری‌های خارجی در ایام جنگ مرتب پیگیر اخبار ایران بودند و به هرحال بقیه کشورهای دنیا ترجیح می‌دهند که یک شریک تجاری باثبات داشته باشند.
او ادامه داد: برخی از کشورها در اطراف ما، همسایگان را از منظر ثبات با هم مقایسه می‌کنند و الزاما این ثبات سیاسی مستلزم جنگ و عدم امنیت و ... نیست. برای مثال دو کشور نزدیک به هم، امارات و پاکستان را در نظر بگیریم؛ پاکستان مشکل جنگ ندارد و به هرحال این مشکل در پاکستان خیلی کم است اما به هرحال موارد مختلفی که در آن کشور وجود دارد که باعث می‌شود ثبات در امارات بیشتر از پاکستان بیشتر حس شود.
آرش علوی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: مزیت رقابتی ایران می‌تواند به شدت تحت‌الشعاع بی‌ثباتی قرار بگیرد و من فکر می‌کنم با ادامه روند تنش‌ها، تجارت خارجی کشور دوباره دچار مشکل خواهد شد. برای مثال کشورها فکر می‌کنند که یک کالای مشابه را از ایران بخرند بهتر است یا از چین یا اروپا و کدام دردسر کمتری دارد. برای ایران که اکنون جنگ را تجربه کرده است، وضعیت سخت‌تر هم می‌شود
این فعال تجاری تاکید کرد که تنش‌ها در ایران بالا بود و نااطمینانی و ابهام در خیلی از زمینه‌ها وجود داشت. طبیعتاً این روند هم سرمایه‌گذاری را در داخل مختل می‌کند و هم خرید را از ایران در خارج پرریسک می‌کند پس بر تجارت خارجی تاثیرگذار خواهد بود.
ادامه مشکلات تجارت خارجی با تداوم تنش‌ها
علوی درباره اینکه «آیا با ادامه تنش‌ها و احتمال جنگ مجدد، تجارت خارجی ایران کاهش بیشتری را تجربه می‌کند؟»، پاسخ داد: قطعا همینطور خواهد شد و تردیدی در آن نیست.
او افزود: شکلی در این قضیه نیست که با تداوم شرایط جنگی کشورها دوباره تردید می‌کنند که با ایران کار کنند یا نکنند. موضوع این نیست که جنگ تمام شده بلکه موضوع اینست که یک اتفاقی افتاده که در بقیه جاهای دنیا نمی‌افتد. برای مثال کشورها فکر می‌کنند که یک کالای مشابه را ایران بخرند بهتر است یا از چین یا اروپا و کدام دردسر کمتری دارد. برای ایران اکنون جنگ را تجربه کرده است، وضعیت هم سخت‌تر می‌شود. این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در نهایت خاطرنشان کرد: مزیت رقابتی ایران در سایه یک عدم ثبات می‌تواند به شدت تحت‌الشعاع قرار بگیرد و من فکر می‌کنم با ادامه این روند تنش‌ها، تجارت خارجی کشور دوباره دچار مشکل خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید