پوتین به‌‌رغم تحریم جهانی روسیه، درهای مذاکره را نبسته است

حمیدرضا مهدیزاده

آقای دکتر چاهکی عزیز، ضمن تشکر از وقتی که در اختیار «توسعه ایرانی» قرار دادید. امروز گفت و گوی ما به دو رویداد مهم این هفته شامل سفر ولادیمیر پوتین به دهلنی‌نو و بحران ونزوئلا، مربوط است. و پرسش‌های من از شما  شامل نقش و تاثیراین دو رخداد مهم بر حوزه سیاست خارجی ایران، متمرکز است. اولین بخش را به روسیه و هند اختصاص می‌دهیم. ظاهرا استقبال باشکوه مودی از پوتین و رفتنش پای پلکان هواپیمای رئیس‌جمهور روسیه دارای حرف‌های بسیار زیادی در سطح جهان است!

پروژه توسعه بندر استراتژیک چابهار توسط هند همچنان در هاله‌ای از ابهام است. گرچه همین موضوع گریبان‌گیر روسیه هم هست ولی پوتین با هوشیاری همواره مقابل ترامپ مماشاتی قابل‌توجه نشان می‌دهد تا آثار تحریم‌های واشنگتن بر مسکو را به مراتب کاهش دهد و متاسفانه ایران تاکنون از چنین امکانی محروم مانده است

در ابتدا باید بگویم که من این سفر را به عنوان یکی از سه سفر مهم پوتین در سال 2025 می‌دانم. پس از سفر پوتین به شانگهای و آلاسکا، این سفر جایگاه ویژه‌ای برای کرملین جهت خروج از انزوای جهانی دارد. این سفر در حالی صورت می‌گیرد که دونالد ترامپ به طور رسمی و جدی هند را از خرید حامل‌های انرژی روسیه منع کرد و تعرفه‌های گمرکی برای هند را تا 25 درصد افزایش داد. اما نکته جالب اینجاست که علی‌رغم همه تلاش‌های کاخ سفید، آمار امروز حکایت از مناسبات بازرگانی دهلی نو و مسکو در حدود 66 میلیارد دلار دارد که بخش مهمی از آن به واردات حامل‌های انرژی از روسیه به هند مربوط می‌شود. در همین جا اجازه می‌خواهم که تاکید کنم هرچه به حجم صادرات نفت روسیه به هند افزوده شد، همانقدر و بیشتر از آن صادرات نفت ایران به هندوستان کاهش یافته است. برای درک بهتر خوانندگان مشتاق «توسعه ایرانی» باید به این نکته اشاره کنم که تا قبل از تهاجم نظامی همه جانبه روسیه به اوکراین در 24 فوریه 2022 ایران تامین‌کننده حدود 18 درصد نفت هند بود اما الان این رقم بر اساس آمارهای غیررسمی، به کمتر از نیم درصد کاهش یافته است. در حقیقت ما شاهد هستیم پس از جنگ اوکراین، جنگ رقابتی پنهان و نابرابر میان تهران و مسکو در فروش نفت و دسترسی به بازارهای بین‌المللی به نحوی چشمگیر شدت یافت، اما پیروز این رقابت مطابق تمام آمارها فدراسیون روسیه است.

ممنون که با تیزبینی خاص در ارزیابی سفر پوتین به هند وارد حوزه ایران هم شدید. صرف نظر از آمارهای اقتصادی که می‌خواهم از آن عبور کنیم، به نظر می‌رسد نقشی که مودی و هند برای پوتین و روسیه جهت خروج از انزوای جهانی با برگزاری چنین تشریفات چشمگیر ایجاد کردند و عملا حکم دیوان بین‌المللی کیفری را نادیده گرفتند و یا بهتر بگویم بی‌اعتبار ساختند به مراتب بیشتر از نقش پوتین و روسیه برای حداقل دولت رئیس‌جمهور پزشکیان و ایران در راستای بازگشت به جهان سیاست است. 

ابتدا تاکید کنم که هند عضو دیوان بین المللی کیفری نیست و «اسناد رم» را امضا هم نکرده و اگر چنین نبود پوتین به مانند اجلاس جی20 که در ژوهانسبورگ برگزار شد، غیبت می‌کرد چراکه حکم بازداشت بین‌المللی وی از سال 2023 صادر شده بنابراین چنین ریسکی را پوتین نمی‌پذیرفت. پس من با این بخش از روایت شما موافقم که عملا پوتین تلاش دارد با تکیه بر چهارمین اقتصاد جهان به جی 20 و جی7 بازگردد. 

اگر از زوایه‌ای دیگر این رخداد را به نظاره بنشینیم باید به این نکته اشاره کنیم که «ترامپ، شی و مودی» تاکنون میزبان پوتین بوده‌اند. در حقیقت سه قدرت اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی برتر جهان میزبانی پرشوری از رئیس جمهور روسیه را به جهانیان نمایان ساختند. و همین امر جایگاه پوتین نزد مردم روسیه را بهبود بخشیده است. در حال حاضر پروژه‌های بسیار بزرگ صنعتی، اتمی و نظامی میان هند و روسیه یا در حال اجراست و یا توافقات انجام آنها میا‌ن‌شان منعقد شده و در جریان است. تاکنون دو راکتور هسته‌ای از پروژه بزرگ نیروگاهی با ظرفیت 2هزار مگاوات یعنی دو برابر ظرفیت نیروگاه بوشهر توسط روس‌ها ساخته و به شبکه برق هند متصل شده است و احداث 4نیروگاه دیگر هم در حال ساخت است. در حوزه تسلیحات نظامی نیز هند از دیرباز خریدار بزرگ تسلیحات نظامی اتحاد جماهیر شوروی بوده و حالا هم همین روند را مقابل روسیه دنبال می‌کند. اخیرا روسیه پیشنهاد فروش جنگنده فوق پیشرفته سوخو57 با چشم‌انداز تولید مشترک را به هند عرضه کرده است که در سطح قدرت‌های دارای تجارت تسلیحات نظامی اقدامی کم سابقه است. این در حالی است که ایران همچنان در آرزوی دریافت سوخو35 در پساجنگ با  اسرائیل است.

در هند احزاب چپگرا از زمان تاسیس حزب کنگره و به قدرت رسیدن جناح چپ به رهبری «ایندیریا گاندی» تا همین الان از قدرت زیادی برخوردار بوده‌اند که همواره روابط سطح بالای دهلی نو با مسکو را تضمین کرده‌اند و حتی نخست‌وزیر میانه‌رویی مانند «ناراندا مودی» هم نمی‌تواند نقش آن احزاب را نادیده بگیرد. اما در ایران حتما میدانی که وضعیت برعکس است و اکثریت مردم، دیپلمات‌ها و سیاستمداران نگاهی منفی به روسیه دارند. 

روسیه پیشنهاد فروش جنگنده فوق پیشرفته سوخو57 با چشم‌انداز تولید مشترک را به هند عرضه کرده است که در سطح قدرت‌های دارای تجارت تسلیحات نظامی اقدامی کم سابقه است. این در حالی است که ایران همچنان در آرزوی دریافت سوخو35 در پساجنگ با اسرائیل است

چالش یا پارادوکسی که اینجا وجود دارد این است: تا زمانی که ایران دارای مناسبات استاندارد و قابل قبول با جهان غرب و آمریکا نباشد و تا زمانی که تحریم‌های پولی و بانکی همچنان گریبان کشور را گرفته باشد ما تنها نظاره‌گر توسعه روابط کشورهای منطقه با یکدیگر هستیم بدون آنکه بهره چندانی از این همکاری‌های منطقه‌ای همسایگان با قدرت‌های منطقه‌ای یا جهانی داشته باشیم. در همین سفر پوتین به هند پروژه شمال به جنوب که دربرگیرنده سرزمین ایران هم هست و شامل خط لوله نفت و گاز به هند می‌شود و برای ایران هم در مبانی توسعه زیرساخت‌ها بسیار این پروژه حیاتی است اما به دلیل تحریم‌های ایالات متحده عملا منافعی که باید نصیب کشور شود تحقق‌ناپذیر است کمااینکه که پروژه توسعه بندر استراتژیک چابهار توسط هند همچنان در هاله‌ای از ابهام است. گرچه همین موضوع گریبان‌گیر روسیه هم هست ولی پوتین با هوشیاری همواره مقابل ترامپ مماشاتی قابل‌توجه نشان می‌دهد تا آثار تحریم‌های واشنگتن بر مسکو را به مراتب کاهش دهد و متاسفانه ایران تاکنون از چنین امکانی محروم مانده است.

سقوط رژیم مادورو با مکانیسم صلح‌آمیز ترامپ، آغاز فشارهای شدید کاخ سفید برای تغییر رژیم در ایران با الگوی صلح‌آمیز است

و در آخرین پرسش درباره ونزوئلا. خیلی صریح می‌پرسم اگر ترامپ بتواند دکترین سیاست خود مقابل «نیکلاس مادورو» که همان «تامین صلح از طریق اعمال قدرت» است را به پیش ببرد و رژیم سوسیالیستی کاراکاس را بدون توسل به اقدامات وسیع نظامی، ساقط کند تاثیر آن بر رویکرد ترامپ مقابل تهران به‌ویژه با افزایش دوباره تنش‌ها میان تهران و تل‌آویو چه خواهد بود؟

پرسشی بسیار مهم و چندوجهی را مطرح کردید که شاید باید در گفت و گویی دیگر مفصلا به آن بپردازیم. در حقیقت دونالد ترامپ در حال تلاش برای تمرین «تغییر رژیم» به شیوه صلح‌آمیز است. اگر رئیس‌جمهور ونزوئلا در ادامه سیگنال‌ها و پیام‌هایی که به ترامپ در مذاکرات دیپلماتیک و گویا گفت‌و‌گوهای تلفنی در خصوص کناره‌گیری از قدرت داده، درست باشد مبنی بر این که وی، آماده خروج از کشور و واگذاری قدرت بدون جنگ با آمریکا و خونریزی داخلی است، در آن صورت من اصلا تعجب نخواهم کرد که ترامپ صریحا چنین پیشنهادی هم به مقامات جمهوری اسلامی ارائه کند. البته باید تفاوت میان ایران و ونزوئلا را در داشتن شرایط سیاسی و اجتماعی متفاوت  در نظربگیریم اما علی‌رغم همین نکته، باید در نظر داشته باشیم که در صورت سقوط رژیم مادورو با مکانیسم صلح‌آمیز توسط ترامپ، فشارهای شدید کاخ سفید بابت تغییر رژیم در ایران با الگوی صلح‌آمیز، آغاز  خواهد شد.