عبور آمریکا از خاکریز معادن و فلزات

مهناز اعتدالی 

رئیس‌جمهور در سالروز خروج آمریکا از برجام که یکی از بزرگترین دستاوردهای دیپلماسی جامعه بین‌الملل بود، بعد از رصد یک دوره از تحولات پرتنش میان تهران و واشنگتن و همچنین بدعهدی اروپایی‌‌ها در اجرای مفاد برجام و راه‌اندازی اینستکس برای سه کشور اروپایی در کنار چین و روسیه در مقام شرکا یک پیام هشدارآمیز فرستاد تا روی دیگر برجام را نمایان کند.

روحانی تحول راه امروز ایران را نه راه جنگ که گشوده نگه داشتن مسیر دیپلماسی توصیف کرد و دستیابی به این هدف را منوط به اجرای شرط مهمی کرد که اگر ایران در خلال 60 روز آینده منافع اقتصادی و بانکی خود را تحقق نیافته ببیند، گام بعدی‌ را در چارچوب کاهش تعهداتش محکم‌تر برمی‌دارد.

رئیس‌جمهور در بخش دیگری از صحبت‌‌های خود با تاکید بر لزوم تغییر رویکرد تهران در قبال توافق هسته‌ای، تصریح داشت که احساس کردیم برجام نیاز به جراحی دارد و صبر ما استراتژیک بود. ما آغازگر هیچ جنگی نخواهیم بود. مردم بدانند ما از برجام خارج نشده‌ایم؛ برجام پابرجاست، اما امروز آن روی سکه برجام را نشان می‌دهیم.

حلقه‌‌های تحریمی با گذشت یک دهه 

بعد از تحریم‌‌های دور اول؛ این بار نفت و گاز دو حوزه‌ای بوده است که واشنگتن در ماه‌های گذشته از طریق آنها و ذیل استراتژی موسوم به فشار حداکثری تلاش کرد تا ایران را در تنگنای اقتصادی قرار دهد.

صادرات نفتی، سیستم مالی و بانکی، نظام بیمه‌ای، بخش‌های حمل‌ونقل و سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی ایران ازجمله مواردی بودند که در سال‌های 90 و 91 در دور اول تحریم‌‌ها قرار گرفتند. با اجرای توافقنامه برجام، این تحریم‌ها لغو یا تعلیق شدند ولی یک سال پیش با خروج آمریکا از توافقنامه برجام، همه این بخش‌ها تحت تحریم آمریکا قرار گرفتند. 

بعد از آن که تحریم‌های آمریکا دو بخش بانکی، مالی و تجارت خارجی ایران را هدف قرار داد، اروپایی‌ها متعهد شدند برای دور زدن تحریم‌های آمریکا یک سازوکار مالی طراحی کنند که تحریم‌های بانکداری، تامین مالی و بیمه، تحریم‌های مربوط به بخش نفت و گاز و پتروشیمی، ممنوعیت‌های بخش حمل‌ونقل، ترانزیت و کشتی‌سازی، تحریم‌های طلا و فلزات باارزش را پوشش دهد، اما درنهایت این سازوکار مالی با تقلیل بسیاری، به یک ابزار تسویه‌ای تبدیل شده که نه‌تنها به‌لحاظ فنی و اجرایی قدرت لازم را برای دور زدن تحریم‌ها ندارد، بلکه در بیانیه‌ای که برای همین منظور از سوی اروپایی‌ها صادر شده، در بهترین حالت فقط می‌تواند اقلام بشردوستانه را در بخش‌هایی همچون دارو، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی جابه‌جا کند.

دیگر دستاوردهای مورد انتظار برجام یعنی افزایش سرمایه‌گذاری خارجی نیز به ‌رغم وعده جذب 30 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی در دو سال اول پسابرجام، ناکام باقی ماند. جدیدترین آمار سازمان برنامه و بودجه نشان می‌دهد مجموع سرمایه‌گذاری خارجی و فاینانس‌های جذب‌شده ایران در پسابرجام در سال 95 حدود چهارمیلیارد دلار و در سال 96 نیز حدود پنج‌میلیارد دلار است که این رقم علاوه بر عدم تحقق پیش‌بینی‌‌ها، از سرمایه‌گذاری در سال‌‌های 91 و 92 نیز کمتر است (سال 91 به 6 میلیارد دلار رسید) و این در حالی بود که در آن زمان ایران تحت شدیدترین تحریم‌های آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان‌ملل بود.

کاهش تعهدات برجامی و تنگناهای اقتصاد ایران

بعد از این که اروپا از خرید نفت ایران ممانعت ورزید و میزان تجارت ایران و اروپا به دلیل عدم پذیرش ریسک از سوی اروپایی‌‌ها، در مدار کاهشی قرار گرفت و آمریکا با قدرت تمامی بخش‌‌های تحریم‌پذیر یعنی صنایع بالادستی را در فهرست تحریم‌‌ها قرار داد، دیپلماسی سیاسی ایران در حمایت از دیپلماسی اقتصادی به میدان آمد تا در یک مهلت 60 روزه شرکای برجامی را به اجرای تعهدات یادآورشود.

فلزات ایران هم به تحریم‌‌های خزانه‌داری آمریکا پیوست

وزارت خزانه‌داری اآمریکا دستور دونالد ترامپ  را برای دور جدید تحریم‌‌ها، مبنی بر تحریم بخش آهن، فولاد، مس و آلومینیوم ایران را ابلاغ کرد. 

بنابر دستور اجرایی که رئیس‌جمهور آمریکا صادر کرد؛ بخش فلزات و معادن ایران که به گفته آمریکایی‌ها می‌تواند در تامین مالی برنامه هسته‌ای ایران موثر باشد، مشمول تحریم شده است.

ترامپ در این دستور به اشخاص حقیقی و همه کشورها هشدار داده است که هرگونه معامله با ایران در بخش فلزات و یا اجازه دادن به ورود محصولات این بخش به بندرهای این کشورها برای آن‌ها پیامدهای وخیمی از جمله مصادره اموال و قرار گرفتن در لیست تحریم‌های آمریکا به دنبال خواهد داشت و ناقضان این تحریم از ورود به آمریکا منع می‌شوند.

اما رئیس خانه معدن ایران در گفتگو با ایرنا اعلام کرد که معادن ایران پیش از این هم 70 درصد تحریم بود.

محمدرضا بهرامن با بیان اینکه تحریم معادن و صنایع معدنی مساله جدیدی نیست که بخواهد روی این بخش اثر منفی بگذارد؛ یادآورشد که به دلیل محدودیت در مبادلات مالی، جابجایی پول و همچنین هزینه حمل و نقل و کشتیرانی، عملا بخش عمده ای از معادن در تحریم قرار داشت. 

با احتساب متغیرهای سیاسی وارد بازار ارز نشوید

این هشدار را همتی رئیس‌کل بانک مرکزی بعد از مهلت 60 روزه رئیس‌جمهور به شرکای برجامی و واکنش دولت آمریکا به این سخنان، داد. 

همتی با بیان اینکه همیشه توصیه‌ام این بوده که در بازار ارز فاکتورهای اقتصادی نیست که نرخ دلار را بالا برده است، یادآورشد که با همین تعبیر تنش‌های سیاسی ممکن است متغیرها مجدد تغییر کنند. همیشه گفته ام در بازار ارز سرمایه گذاری صورت نگیرد؛ چرا که تصمیمات اقتصادی نیست که نرخ دلار را بالا برده است. امیدواریم اتفاقاتی که تحت عنوان آثار روانی سیاسی در بازار مطرح می شود، به حداقل برسد. 

رئیس‌کل بانک مرکزی اعلام کرد جوی که در بازار ارز طی چند هفته اخیر اتفاق افتاده حاصل تنش‌‌های سیاسی است و من فاکتور اقتصادی در آن نمی بینم. مردم با احتساب متغیرهای سیاسی وارد این بازار نشوند. بانک مرکزی پیش‌بینی‌‌ها را انجام داده و پیشگیری‌‌های لازم را خواهد داشت. این مقطع هم خواهد گذشت و خوش‌بین هستیم.

وی در پاسخ به شایعه‌ای مبنی بر کسری بودجه دولت توسط افزایش نرخ ارز، گفت که اصلا چنین چیزی نیست، اگر چنین بود باید عرضه سنگینی در بازار داشته باشیم. تمام تلاش و همت بانک مرکزی این است که ثبات نسبی در بانک مرکزی ایجاد کند و از نوسانات شدید جلوگیری کند و این مهم ترین استراتژی بانک مرکزی است.

حرکت بورس در مدار هیجانی 

شاخص بورس که از ابتدای سال جاری با شدت بالایی افزایش پیدا کرده بود از چند روز گذشته روند نزولی را در پیش گرفت که کارشناسان علاوه بر اینکه علت این رویداد را اصلاح بازار مطرح کرده‌اند، تحرکات سیاسی را نیز در این امر بی‌تاثیر ندانسته‌اند. زیرا اصلاح شاخص بورس همزمان با طرح شایعه خروج ایران از برجام و نیز برخی از ریسک‌‌های سیاسی صورت گرفت که منجر به اصلاح کوتاه مدت و طبیعی شاخص شد.

بخشی از فروش‌ها به‌دلیل نگرانی‌های غیراقتصادی شکل گرفت که به اعتقاد کارشناسان نشان‌دهنده سهم بالای هیجان معامله‌گران بورس در مقایسه با سایر بازارهاست. همچنین افت قیمت‌ها در بازار جهانی کالاها و خروج سراسیمه پول‌های تازه‌ وارد بر قیمت سهام فشار آوردند. از سوی دیگر، برخی محدودیت‌های ساختاری معاملات بورس نظیر محدودیت دامنه نوسان قیمت هم منجر به تشدید هیجان صف‌های فروش شد. 

به گفته فعالان این بازار چالش‌‌های سیاسی متاثر از توئیت ترامپ در مورد اعمال تعرفه گمرکی 25 درصدی کالای وارداتی چین نیز در کاهشی شدن شاخص بورس بسیار موثر بود. اما بازار همچنان امیدوار است که این ریزش موقتی باشد و به زودی به مسیر سابق خود باز گردد.

 گستره تحریم‌‌ها از این بیشتر نخواهد شد زیرا تا به‌امروز همه بخش‌های تحریم‌پذیر یعنی صنایع بالادستی ایران تحریم شده است. براین اصل ادامه این فشارهای اقتصادی تنها به عملکرد تیم دیپلماسی سیاسی ایران بستگی دارد تا پای میز مذاکره در قرائت جدید از برجام ؛«دیپلماسی با یک زبان جدید و با منطق جدید» را حاکم کنند

بالا گرفتن دوباره اختلافات میان آمریکا و چین بر سر تعرفه‌های وارداتی و نگرانی از انقباض تجارت جهانی و افت سرعت رشد اقتصادهای بزرگ عاملی است که قیمت جهانی سهام و مواد خام را در بازگشایی بازار جهانی طی این هفته تحت‌الشعاع قرار داد. توییت تهاجمی ترامپ اگرچه واکنش تندی از سوی بازارها در پی داشت اما معامله‌گران جهانی پس از واکنش سریع، طی روز گذشته از زیر بار فشار روانی اظهارات ترامپ تا حدودی خارج شدند. این موضوع، هم در بازار نفت، هم سهام و هم فلزات نمودار شد. با وجود این، بورس تهران در محاصره فروشندگان هراسان، به افت شدید خود ادامه داد.

از جمله عوامل چندگانه موثر بر اصلاح شدید شاخص سهام طی دو روز پایانی هفته  گذشته را می توان در قالب سه محور کلی دسته‌بندی کرد. در وهله نخست می‌توان به بالاگرفتن دوباره مناقشات تجاری اشاره کرد که اثرات نامطلوب آن در بازارهای جهانی و بورس تهران نمودار شد. از طرفی تشدید سطح تنش سیاسی نیز عامل دیگری است که بین اهالی بورس تهران به‌عنوان نیروی فزاینده عرضه طی این دو روز مطرح شد.  تاثیر این دو عامل کلان در کنار تمایلات هیجانی پول‌های خرد برای گریز از ریسک‌ها و حفظ سود کسب شده نیز بر این موج نزولی تاثیر خود را بر جا گذاشت تا سهام در تسخیر فروشندگان ریزش ۵/ ۳ درصدی شاخص کل را تجربه کند.

اما در آخرین روز کاری هفته شاخص کل بورس بی‌اعتنا به تنش‌‌های سیاسی دوباره در مدار افزایشی قرار گرفت ولی ماندگاری آن در روزهای بعد با توجه به تشدید بحران‌‌های سیاسی و اقتصادی در سایه‌ای از ابهام قرار دارد.

 رئیس خانه معدن ایران: تحریم مساله جدیدی نیست که بخواهد روی معادن و صنایع معدنی اثر منفی بگذارد. پیش از این هم عملا بخش عمده‌ای از معادن به دلیل محدودیت در مبادلات مالی، و همچنین هزینه حمل و نقل و کشتیرانی، در تحریم قرار داشت 

روی دیگر سکه برجام

اقدام متقابل رئیس‌جمهور در سالگرد خروج آمریکا از برجام این پیام را به بازارها مخابره کرد که آیا کاهش تعهدات برجامی می‌تواند بیش از این به بخش‌‌های اقتصادی ایران ضربه وارد کند؟ آنچه که این ابهام را عمیق‌تر می‌کند عدم ریسک‌پذیری طرف‌‌های اروپایی در دورزدن تحریم‌‌ها است؛ اما یک نکته آشکار است که گستره تحریم‌‌ها از این بیشتر نخواهد شد زیرا تا به ‌امروز همه بخش‌های تحریم‌پذیر یعنی صنایع بالادستی ایران تحریم شده است. بر این اصل ادامه این فشارهای اقتصادی تنها به عملکرد تیم دیپلماسی سیاسی ایران بستگی دارد تا پای میز مذاکره در قرائت جدید از برجام ؛«دیپلماسی با یک زبان جدید و با منطق جدید» را حاکم کنند.