تداوم آلودگی هوا آینده توسعه کشور را تهدید می‌کند

وزیر بهداشت اعلام کرده که سالانه حدود ۵۰ هزار نفر در ایران بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این رقم معادل مرگ روزانه بیش از ۱۳۰ نفر است؛ عددی که به معنای داغدار شدن ده‌ها خانواده ایرانی است. اما مرگ‌ومیر تنها بخشی از هزینه‌هاست. بیماری‌های مزمن تنفسی، قلبی، سکته‌ها و سرطان‌های مرتبط با آلودگی هوا، فشار سنگینی بر نظام سلامت وارد می‌کنند.

به گزارش اقتصاد24، این عدد نه ‌تنها از نظر انسانی تکان‌دهنده است، بلکه از منظر اقتصادی نیز پیامد‌هایی عمیق و چندلایه دارد. در شرایطی که اقتصاد ایران با چالش‌هایی، چون تورم، رکود، تحریم و کسری بودجه دست و پنجه نرم می‌کند، بحران آلودگی هوا به‌عنوان یک تهدید خاموش، سالانه میلیارد‌ها دلار هزینه مستقیم و غیرمستقیم به کشور تحمیل می‌کند. طبق برآورد‌های منتشرشده در تجارت‌نیوز، هر شهروند تهرانی سالانه حدود ۳۰۰ دلار هزینه مستقیم و غیرمستقیم ناشی از آلودگی هوا پرداخت می‌کند. این رقم شامل هزینه‌های درمان، دارو، مراجعات پزشکی و کاهش کیفیت زندگی است.

در سطح ملی، این هزینه‌ها به میلیارد‌ها دلار می‌رسد. به‌ویژه در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران، اصفهان، مشهد و اهواز که شاخص آلودگی هوا به‌طور مداوم در وضعیت ناسالم قرار دارد، هزینه‌های درمانی به‌طور تصاعدی افزایش یافته‌اند که این فشار مالی نه تنها بودجه وزارت بهداشت را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه نظام بیمه‌ای کشور را نیز با چالش‌های جدی مواجه می‌کند. 

آلودگی هوا نه ‌تنها سلامت جسمی را تهدید می‌کند، بلکه بر بهره‌وری نیروی کار نیز اثر مستقیم دارد. کارمندان و کارگران در معرض هوای آلوده دچار خستگی زودرس، کاهش تمرکز، سردرد، مشکلات تنفسی و غیبت‌های مکرر از محل کار می‌شوند. این عوامل باعث افت عملکرد و کاهش تولید ناخالص داخلی می‌شوند. بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس در اردیبهشت ماه امسال منتشر کرده است، آلودگی هوا سالانه تا ۱۰ میلیارد دلار خسارت اقتصادی به کشور وارد می‌کند. این رقم شامل کاهش بهره‌وری، هزینه‌های درمانی، افت کیفیت زندگی و خسارت به زیرساخت‌هاست. در واقع، هوای آلوده نه ‌تنها جان انسان‌ها را می‌گیرد، بلکه توان اقتصادی کشور را نیز تحلیل می‌برد.

آلودگی هوا یکی از عوامل مؤثر در کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری خارجی است. شرکت‌های بین‌المللی در ارزیابی ریسک‌های محیطی، کیفیت هوا را به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم در نظر می‌گیرند. شهر‌هایی با هوای آلوده، نه‌تنها برای زندگی بلکه برای فعالیت اقتصادی نیز نامناسب تلقی می‌شوند. گردشگری نیز از این بحران آسیب دیده است. گردشگران داخلی و خارجی در مواجهه با هوای آلوده، سفر‌های خود را لغو کرده یا به شهر‌های دیگر منتقل می‌کنند. این موضوع به کاهش درآمد‌های گردشگری و تضعیف صنایع وابسته  منجر می‌شود.

اکنون با آغاز فصل پاییز و تشدید پدیده وارونگی دما، نگرانی‌ها درباره بازگشت مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها، رویکردی که در سال‌های گذشته به‌دلیل ناترازی انرژی و کمبود سوخت، به یکی از عوامل اصلی تشدید آلودگی هوا تبدیل شده و سلامت میلیون‌ها شهروند را تهدید کرده، دوباره بالا گرفته است.

یکی از مهم‌ترین دلایل تداوم بحران آلودگی هوا در ایران، نبود پاسخ‌گویی نهادی و ضعف در سیاست‌گذاری است. نهاد‌هایی مانند سازمان محیط‌زیست، وزارت بهداشت، شهرداری‌ها و وزارت صمت، هرکدام بخشی از مسئولیت را برعهده دارند، اما نبود هماهنگی و شفافیت باعث شده هیچ‌کس مسئول مستقیم این بحران نباشد. در حالی که برخی نمایندگان مجلس از تدوین یک لایحه جامع محیط‌زیستی برای مقابله با بحران آلودگی هوا سخن می‌گویند، شهرداری تهران نیز توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است. با این حال، یکی از مهم‌ترین عوامل تشدیدکننده آلودگی هوا همچنان در سایه ابهام باقی مانده: مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها که به‌دلیل ناترازی انرژی و کمبود سوخت طی سال‌های اخیر به یک معضل جدی بدل شده است. کارشناسان محیط‌زیست بار‌ها نسبت به تداوم این روند هشدار داده‌اند و برای جلوگیری از تکرار آن، پیشنهاد جایگزینی انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر به‌جای سوخت‌های فسیلی را مطرح کرده‌اند؛ راهکاری که نه‌تنها می‌تواند ناترازی انرژی را کاهش دهد بلکه نقش مؤثری در کنترل آلایندگی هوا و بهبود کیفیت زیست‌محیطی شهر‌ها ایفا  خواهد کرد.

آلودگی هوا در ایران دیگر فقط یک مسئله زیست‌محیطی نیست؛ بلکه به یک بحران اقتصادی تبدیل شده که سلامت عمومی، بهره‌وری ملی، سرمایه‌گذاری و آینده توسعه کشور را تهدید می‌کند. مرگ سالانه ده‌ها هزار نفر، میلیارد‌ها دلار هزینه درمانی، افت عملکرد نیروی کار، کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری و مهاجرت نخبگان، تنها بخشی از پیامد‌های این بحران خاموش هستند. برای مقابله با این تهدید، نیاز به سیاست‌گذاری شفاف، پاسخ‌گویی نهادی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک و اجرای دقیق قانون هوای پاک وجود دارد.