محدودیت‌های تخصیص ارز به صنعت کاغذ آسیب زده است

در حالی که سال تحصیلی به پایان رسیده و فرآیند چاپ و آماده‌سازی کتاب‌های درسی برای مهر سال آینده باید آغاز شود، بحران تأمین کاغذ همچنان حل نشده است‌. تولید داخل پاسخگوی نیاز نیست و در بحث واردات هم مشکلاتی وجود دارد. با این حال، دولت همچنان بر خودکفایی در این حوزه تاکید دارد.

در همین خصوص، بابک عابدین، رئیس اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ ایران، درباره وضعیت تولید کاغذ در ایران به تجارت‌نیوز گفت: در حال حاضر، ایران وضعیت‌ مساعدی در بخش تولید کاغذ ندارد. در بحث تأمین کاغذ مورد نیاز برای کتاب‌های درسی هم مشکلاتی وجود دارد. قرار بود در زمینه تولید کاغذ کتاب‌های درسی، نیاز کشور به‌طور کامل تأمین شود و حتی کاغذها از کیفیت مناسبی برخوردار باشند، اما این اتفاق رخ نداد.

او درباره دلایل ایجاد چالش در بحث تأمین کاغذ مورد نیاز کشور توضیح داد: تولید کاغذ در کشور ما مزیت نسبی ندارد. علاوه بر این، برای محیط زیست هم آسیب‌زا است؛ چرا که منجر به ایجاد پسماند، تخریب جنگل‌ها، مصرف بالای انرژی و نیاز زیاد به آب می‌شود. بنابراین، تولید کاغذ نه‌تنها از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نیست، بلکه تبعات زیست‌محیطی قابل‌توجهی به همراه دارد. این مقام صنفی افزود: تولید کاغذ بازیافتی، کاغذ‌های کراست، مقوا‌های پشت‌طوسی و... توجیه اقتصادی دارند، اما در تولید این محصولات هم میزان مصرف آب قابل توجه است. عابدین صنعت چاپ درباره راه‌های جایگزین برای تأمین کاغذ به‌جای تولید آن تصریح کرد: به‌جای تمرکز بر تولید کاغذ، می‌توان با توسعه صادرات محصولات پلیمری و سرمایه‌گذاری در این بخش، منابع ارزی لازم برای واردات کاغذ را تأمین کرد.

او ادامه داد: در بعضی موارد، مواد اولیه کاغذهایی مانند کاغذهای پشت چسب‌دار از خارج وارد شده و فرآیند مونتاژ و تبدیل آنها به محصول نهایی در داخل کشور انجام می‌گیرد. این شیوه علاوه بر کاهش آثار منفی زیست‌محیطی، باعث ایجاد ارزش افزوده و تولید محصول جدیدی می‌شود که در اکوسیستم اقتصادی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عابدین درباره مشکلات کارخانه‌های تولید کاغذ توضیح داد: شاید بعضی از واحدهای تولیدی عملکرد خوبی داشته باشند، اما این کارخانه‌ها با مشکلات متعددی مواجه‌اند که از جمله این مشکلات می‌توان به موضوع تخصیص ارز، تأمین مواد اولیه و واردات ماشین‌آلات اشاره کرد. به‌عنوان نمونه، در سال ۱۴۰۳، حتی یک ثبت سفارش برای واردات ماشین‌آلات صنعت چاپ انجام نشد. علاوه بر این، پیش از مرحله ثبت سفارش، سهمیه‌بندی‌های ارزی مانع از پیشبرد کارها شده است. از یک‌سو امکان ثبت سفارش وجود ندارد و از سوی دیگر، فروشندگان خارجی حاضر نیستند ماشین‌آلات خریداری‌شده را برای مدت طولانی نگهداری کنند. به همین دلیل، آنها را مستقیماً به گمرکات ایران ارسال می‌کنند. در چنین شرایطی، حتی در صورت انجام ثبت سفارش با تأخیر، ورود کالا می‌تواند مشمول تعریف قاچاق قرار گیرد.

او تاکید کرد: مجموعه این مشکلات در زمینه ثبت سفارش، محدودیت‌های ارزی و تخصیص ارز باعث آسیب به تولید داخلی، تضعیف اقتصاد ملی و هدررفت منابع عمومی کشور به سود طرف‌های خارجی می‌شود.

بر اساس این گزارش، با توجه به بررسی وضعیت تولید و واردات کاغذ در کشور، به‌ویژه برای تأمین کاغذ کتاب‌های درسی، به‌وضوح می‌توان گفت که نبود یک راهبرد مشخص و پایدار در سیاست‌گذاری باعث بی‌ثباتی در بازار کاغذ شده است. در حالی که نیاز به کاغذ برای چاپ کتاب‌های درسی امری قابل پیش‌بینی و تکرارشونده است، نهادهای مسئول هنوز نتوانسته‌اند سازوکار کارآمدی برای تأمین به‌موقع و باکیفیت این کالای استراتژیک طراحی و اجرا کنند. از طرفی، تمرکز بیش از حد بر خودکفایی در تولید کاغذ تحریر بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های محیط‌زیستی، اقتصادی و فناورانه کشور، نه‌تنها باعث هدررفت منابع شده، بلکه موجب کاهش کیفیت و افزایش هزینه‌ها شده است.

شاید حمایت از تولید داخلی ضرورت داشته باشد، اما این حمایت نباید به قیمت محروم‌سازی بخش آموزش از منابع پایه‌ای تمام شود. لازم است این موضوع با یک نگاه واقع‌بینانه‌ مورد بررسی قرار بگیرد؛ نگاهی که به ترکیبی هوشمندانه از تولید داخلی، واردات هدفمند و توسعه فناوری‌های جایگزین توجه داشته‌ باشد. بدون چنین اصلاحاتی، بحران تأمین کاغذ ادامه پیدا می‌کند و بر آموزش، نشر و توسعه فرهنگی کشور تأثیر می‌گذارد.