گردش ۶ هزار میلیارد تومان پولی که روزانه «خلق» می‌شود، در دست چه کسانی است؟
سیاسی‌کاری در اعطای وام به اقلیتی بهره‌مند
رامتین موثق
مسئله خلق پول و نقدینگی از بحران‌ها و چالش‌هایی است که دولت سیزدهم در اقتصاد ایران بیش‌ازپیش به وجود آورد و وضعیت اقتصاد را بحرانی‌تر کرد؛ اما نتیجه این سیاست در معیشت مردم و درآمد طبقات مختلف چگونه نمود پیدا می‌کند؟
عضو کمیسیون برنامه و بودجه در خصوص وضعیت اقتصادی گفته است: این وضعیت اقتصادی بد و عبارت است از عدم ثابت اقتصادی و تورمی که غیرقابل انکار است.
حسینعلی حاجی دلیگانی افزوده: روزانه ۶ هزار میلیارد تومان خلق پول می‌شود و از این ۶ همت ۷۰ درصد آن به جیب ۰.۸ درصد از جامعه می‌رود و ۳۰ درصد مابقی آن برای ۹۹.۲ درصد جامعه است. این شرایط باعث می‌شود که همه احساس کنیم که بخشی از دارایی‌مان را از دست دادیم.
وی ادامه داد:در حوزه انتخابیه شهرستان شاهین شهر و میمه هر روز مردم ۳۶ میلیارد تومان ضرر می‌کنند، یعنی از دارایی‌شان کسر می‌شود یعنی از خریدشان کاسته می‌شود. به همین دلیل است که ثبات اقتصادی نداریم. به همین دلیل است که مردم در تامین معیشتشان مشکل دارند. متاسفانه یکی از خاستگاه‌های این موضوع همان وزارت اقتصاد است. نماینده مردم شاهین شهر در انتقاد از سیاست‌های اقتصادی دولت سیزدهم تصریح کرده: در صحبت‌هایم به رئیس‌جمهور گفتم که دو سیاست در تیم اقتصادی دولت حاکم است، سیاست ریاضتی و سیاست کنترل نرخ ارز در بانک مرکزی که هیچکدام راه‌حل مشکلات اقتصادی
کشور نیست.
دارایی بانک‌ها واقعی نیستند
اصلی‌ترین عاملی که می‌تواند ارزش پولی را در طول زمان حفظ کند سنجاق شدن به یک منبع غیرقابل تغییر است که در کشور ما وجود ندارد و عملا پول ما به هیچ چیزی سنجاق نیست. اگر به دارایی‌های بانک مرکزی نگاه کنیم می‌بینیم که دارایی‌های این بانک واقعی نیست. برای مثال اگر ارز منظور شده، این ارز در اختیار بانک مرکزی نیست بلکه مربوط به دولت بوده و در بانکی است که دولت اجازه برداشت آن را ندارد.
معمولا در این شرایط دولت ارز غیرقابل برداشت را به بانک مرکزی می‌فروشد. سپس بانک مرکزی با چاپ اسکناس به ریال معادل‌سازی کرده و در اختیار دولت قرار می‌دهد؛ درست است که دولت نتوانسته ارز را وارد کشور کند اما معادل ریالی‌اش را دریافت کرده است. این نشان‌دهنده این است که عملا ریال وابسته به یک منبع غیرقابل تغییر نیست. طبق قانون ابتدا باید ارز وارد شده تحویل بانک مرکزی شود، سپس بر اساس قاعده‌های خاص معادل ریالی آن ارز اسکناس چاپ شود.
بی‌انضباطی در برداشت و خرج پول و دوم خلق پول اعتباری توسط بانک‌های تجاری منجر به اضافه برداشت از منابع بانک مرکزی می‌شود. نتیجه افزایش نقدینگی خلق پول کاربر و رسیدن نقدینگی به بیش از پنج هزار میلیارد تومان است. اگر منابع برای دولت کافی نباشد ناچار به خلق پول است. دولت و مجلس هر دو سیاستگذار مالی هستند و با هم هزینه‌ها را طراحی می‌کنند. اگر آنها از میران پولی که در اختیار دارند اطلاع داشته باشند نباید هزینه‌های اضافی طراحی کنند.
وضعیت خلق پول در دولت سیزدهم
آمار نقدینگی بعد از اعمال تحریم‌ها وضعیت خوبی را نشان نمی‌دهد. بنابر آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی حجم نقدینگی در اقتصاد ایران طی سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸، ۴۰.۶ درصد رشد داشته است. در سال ۱۴۰۰ میزان نقدینگی رشد ۳۹.۷ درصدی را تجربه کرد. برخی کارشناسان معتقدند چاپ پول و افزایش پایه پولی پاشنه آشیل دولت ابراهیم رئیسی و تیم اقتصادی اوست. پیمان مولوی، کارشناس اقتصادی اواخر سال پیش اظهار کرده بود: نقدینگی از ۵۵۰ هزار میلیارد تومان گذشته است؛ یعنی از ابتدای سال هر ثانیه ۴۵ میلیون تومان توسط دولت خلق می‌شود.
استادیار دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» تصریح کرد: عمده خلق پول از طریق وام‌های بانکی صورت می‌گیرد و نقدینگی و چاپ پول سهم ناچیزی در این میان دارند. به همین دلیل است که اقلیتی عمده این پول خلق شده را تصاحب می‌کنند چون دسترسی دهک‌های بالاتر برای دریافت وام راحتتر است و عمده پول خلق شده دست این دهک‌هاست
این در حالی است که دولت مدعی مهار نقدینگی و خلق پول است. طبق آمارهای دولتی در چهار ماهه اول سال جاری نقدینگی معادل ۵.۶ درصد رشد یافته است که این رقم به میزان قابل توجهی کمتر از رشد نقدینگی هدف‌گذاری شده برای چهار ماهه اول سال ۱۴۰۲ است. همچنین نرخ رشد 12 ماهه نقدینگی در پایان تیرماه ۱۴۰۲ با ۹.۹ واحد درصد کاهش نسبت به دوره مشابه سال قبل (معادل ۳۷.۴ درصد تیرماه) به ۲۷.۵ درصد رسید که به عقیده موافقین دولت حاکی از اهتمام و تمرکز بانک مرکزی بر اجرای سیاست کنترل مقداری ترازنامه بانک‌ها و کنترل رشد خلق پول بانک‌ها و به تبع آن رشد نقدینگی در هر سال بوده است.
عمده خلق پول از طریق وام صورت می‌گیرد
استادیار دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» تصریح کرد: عمده خلق پول از طریق وام‌های بانکی صورت می‌گیرد و نقدینگی و چاپ پول سهم ناچیزی در این میان دارند. به همین دلیل است که اقلیتی عمده این پول خلق شده را تصاحب می‌کنند چون دسترسی دهک‌های بالاتر برای دریافت وام راحتتر است و عمده پول خلق شده دست این دهک‌هاست.
علی مزیکی در خصوص علت افزایش خلق پول تاکید کرد: در حقیقت خلق پول زیاد دست سیاستگذاران داخلی نیست چون تا حد زیادی به این بستگی دارد که تا چه حد به منابع دسترسی دارند. قیمت دلار از طریق کانال‌هایی اثر خود را بر هزینه‌ها می‌گذارد و سیاستگذاران عمدتا دیگر به منابع ارزی دسترسی ندارند.
او عمده دلایل خلق پول را سیاسی دانست.
دولت از شرایط جدید وام می‌گوید
سخنگوی دولت سیزدهم ۱۲ شهریور اظهار کرد: خیلی از بانک‌های ما زیان‌ده هستند، خلق نقدینگی و هدایت به سمت بخش مولد ندارد. دولت برای همه اینها برنامه دارد. بیشتر بانک‌های دولتی ما زیان‌ده بودند اما با جلوگیری از ریخت و پاش‌ها بدهی‌های بزرگ دولت به بانک‌ها را تسویه کردیم. همچنین بانک مرکزی برای ناترازی بانک‌ها که موجب خلق پول می‌شد برنامه‌ریزی کرد. علی بهادری جهرمی در برنامه بدون توقف شبکه سه سیما شرایط دریافت وام‌های خرد زیر ۱۰۰ میلیون تومان را اعلام کرد و گفت اگر برای چنین وام‌هایی بانک‌ها ضامن خواستند مشکل را به معاونت بانک مرکزی گزارش دهید. اگر وام قانونا به شما تعلق می‌گیرد و در نحوه پرداخت سخت‌گیری می‌کنند حتما باید به بانک مرکزی گزارش کنید.
این شرایط جدید وام به نظر می‌رسد عمدتا به سود طبقات دهک پایین و متوسط باشد اما وضعیت وام‌ها در اقتصاد ایران به شکل دیگری است. عمده وام‌های بانکی متعلق به عده‌ای است که به اندازه این طبقات نیاز ندارند اما به آنها اعطا می‌شود. این در حالی است که بانک‌ها برای دریافت قسط از مشتریان معمولی ریزبینی دارند اما وضعیت پرداخت وام ابربدهکاران بانکی در اقتصاد برای همه مشخص است.
نتیجه خلق پول و نقدینگی و افزایش پایه پولی هم برای اقتصاددانان از روز روشن‌تر است. تمام این اوضاع به تورمی منجر می‌شود که آن اقلیت بهره مند به مدد دریافت سهم عمده خود از این نقدینگی در آن ضرر نمی‌کند و شاید حتی غنی‌تر شود؛ اما برای طبقاتی که به 30 درصد منابع دسترسی دارند به معنای کاهش قدرت خرید و نابودی پول و معیشت و اقتصاد آنهاست. در ارزیابی این سیاست‌ها باید پرسید آیا دولتی که ادعای حمایت از محرومان را دارد و رئیس آن خود را سید محرومان نامیده است به نفع محرومان و عموم مردم عمل می‌کند یا سعی در پر کردن جیب اقلیتی محدود به اندازه 0.8 درصد دارد؟
دیدگاه تان را بنویسید