آشفتگی در بازار نفت

امین قلعه‌ای

 بازار نفت این روزها حال روز خوشی ندارد. سقوط ناگهانی قیمت نفت از کانال 80 دلار به 50 دلار در روزهای اخیر پای بسیاری از تحلیل‌های بدبینانه  را  به موسسات تحقیقاتی و رسانه‌های جمعی باز کرده است. قیمت جهانی نفت در یک روز (سه‌شنبه، 20 نوامبر) شش درصد کاهش پیدا می‌کند و به محدوده 60 دلار نزدیک می‌شود و روز بعد دونالد ترامپ از عربستان سعودی برای کاهش قیمت نفت تشکر می‌کند و حتی قیمت‌های پایین‌تر را «عالی» وصف می‌کند. از طرف دیگر اما عربستان بحث کاهش یک تا ۱/۴ میلیون بشکه از مجموع تولید روزانه کشورهای عضو و غیرعضو را مطرح می‌کند و بازار را در انتظاری عمیق برای نتیجه جلسه ماه آتی اوپک در وین می‌گذارد.

 نفت چرا ارزان شد؟

حدود ١٨٠ روز از زمان اعلام رییس جمهور آمریکا مبنی بر ترک توافق اقدام مشترک (برجام) توسط آمریکا می‌گذرد. پس از آن مدام بر این نکته تاکید شد که صادرات نفت ایران باید محدود شده و حتی به صفر برسد! اکثر کارشناسان حوزه نفت و گاز در جهان با توجه به این رخداد نگران شوک قیمتی در بازار نفت بودند زیرا ایران یکی از اصلی ترین تامین‌کنندگان نفت در جهان به شمار می‌رود اما پس از تاریخ اعلام شده برای تحریم‌ های ایالات متحده بر ضد ایران چه رخ داد؟! پس از اعلام تحریم‌ها از سوی دولت آمریکا، بازار با یک هیجان قیمت موقت مواجه شد اما بر خلاف تمامی تصورها شوک قیمت بزرگی به بازار وارد نشد و حتی قیمت نفت تا کف میان مدت تاریخی خود در محوده ۵۴ دلار در هر بشکه سقوط کرد! در تحلیل چرایی بروز این وضعیت در بازارهای جهانی  نفت می‌توان به دلیل عمده اشاره کرد. اول نقش آفرینی  روسیه و عربستان در افزایش شدید عرضه نفت و دوم اتفاقات مربوط انتخابات کنگره در آمریکا. پس از اعلام مواضع آمریکا بر ضد صنعت نفت ایران، عربستان و روسیه تحرکات شدید خود در بازار نفت را برای به دست اوردن سهم بیشتری از صادرات آغاز کردند. به عبارتی سعی در جذب مشتریانی داشتند که از ایران نفت خریداری می‌کردند. از سوی دیگر بیشترین نگرانی از وارد شدن شوک قیمت به بازار نفت از ناحیه دولت ایالات متحده آمریکا بود، پیش رو بودن انتخابات مجالس سنا و کنگره این نگرانی را افزایش می‌داد. به خصوص اینکه حزب دمکرات مخالف ترامپ برای پیروزی در انتخابات سعی می‌کرد از نقطه ضعف ترامپ در مورد انرژی بهره برداری سیاسی کند.بنابراین دولت آمریکا سعی کرد  ضمن تحریم ایران بازار نفت تلاطم  شدید نداشته باشد، اما چطور؟در قدم اول ترامپ سعی کرد با وارد کردن فشار بر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در مورد تامین مازاد و عرضه نفت، آن‌ها را وادارد تا نهایت هماهنگی با آمریکا در مورد عرضه را داشته باشند. البته این اقدام آمریکا برای برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس مطلوب تلقی نمی‌شد. برای نمونه صحبت های وزیر نفت عمان در اجلاس اخیر اوپک-پلاس را بازخوانی می‌کنیم که به شدت به عرضه نفت انتقاد داشت: « حجم زیادى از نفت وارد بازارها شده است و این حجم باید کنترل و کاهش یابد. به نظرم کاهش یک میلیون بشکه اى از صادرات اعضا ، می‌تواند فعلاً قابل قبول باشد».قطعه دیگر این پازل  روسیه بود. روسیه به قدری با آمریکا به اجماع نظر رسیده بود که پس از سقوط قیمت نفت به کانال ۵۵ دلار و در جریان اجلاس اوپک پلاس سخنگوی ارشد وزارت انرژى این کشور به خبرگزاری رویترز گفت: «روسیه مشارکت در طرح اعضاى اوپک جهت «کاهش حجم تولید» مشارکت نخواهد کرد و از آن اجتناب می‌کند».تنها چند روز پس از اجلاس اوپک-پلاس آمار‌های جالبی از ذخایر ماهانه نفتی امریکا منتشر شد، به گزارش API (موسسه فرآورده‌های نفتی آمریکا) موجودى ماهانه ذخایر نفتى با افزایش چشمگیر مواجه بود. از طرف دیگر اما گزارش سازمان انرژى امریکا تناقض جالبى را به نمایش گذاشت، در حالى که وزارت انرژى آمریکا ادعا می‌کند صادرات و تزریق نفت این کشور از حجم تزریق روسیه و عربستان سعودى هم فراتر رفته، گزارش API نشان می‌دهد که ذخایر آمریکا افزایش یافته و تزریق قابل ملاحظه‌اى در بازار صورت نگرفته و اصطلاحاً از سوی آمریکا  ارزان فروشى نشده است! از سوی دیگر آمریکا که نگران عرضه و تقاضا در بازار نفت بود پس از عملیاتی شدن تحریم نفت ایران، علی رغم سیاست کلی که قبلا  اعلام کرده بود طی بیانیه‌ای رسمی عنوان کرد که  به ۸ کشور خریدار نفت ایران معافیت  از تحریم اعطا می‌کند تا بتوانند تا بهار آینده همچنان از ایران نفت خریداری کنند. این معافیت از بیم بر هم خوردن عرضه و تقاضا در بازار نفت به این کشورها داده شد.

 تولیدکنندگان تگزاس کابوسی برای اوپک 

در نقشه‌های غرب منطقه تگزاس و در سازند پرمین، هزاران چاه نفت شیل وجود دارد. در کمتر از یک دهه، شرکت‌های آمریکایی ۱۱۴ هزار حلقه چاه در این ایالت حفاری کرده‌اند. حتی اگر بهای نفت به کمتر از ۳۰ دلار به ازای هر بشکه برسد، بازهم بسیاری از آنها برای مالکان خود سودآور هستند.خواب‌های آشفته اوپک در سال آینده، آشفته‌تر خواهد شد. چرا که تولیدکنندگان سازند پرمین، موانع انتقال تولیدات خود را برطرف خواهند کرد و سه خط لوله جدید با ظرفیت ۲ میلیون بشکه در روز راه‌اندازی خواهد شد.مایک لویا، از مدیران ارشد شرکت ویتول به عنوان بزرگترین غول تبادل نفت دنیا اعلام کرد: «شرکت‌های فعال در سازند پرمین، به رشد خود ادامه می‌دهند و اوپک نیازمند یادگیری چگونگی زندگی با این کارآفرینان ریسک‌پذیر و ماجراجوی تگزاسی است.»با اوج گرفتن تولید نفت ایالات‌متحده، اوپک با یکی از بزرگترین چالش‌های دوره عمر ۶۰ساله خود روبرو شده است. اگر عربستان سعودی و متحدانش در نشست ۶ دسامبر (۱۵ آذر) خود در وین به کاهش تولید رأی دهند، افزایش قیمت نفت به تولیدکنندگان شیل اجازه خواهد داد تا سهم بیشتری به دست آورند. سعودی‌ها نیاز بیشتری به قیمت بالاتر نفت نسبت به تولیدکنندگان شیل دارند. اوپک نیز با سقوط قیمت‌ها مخالف است. در ماه جاری، شاهد رکورد تولید نفت عربستان بودیم. این اقدام بدین معنا است که میزان تولید سه تولیدکننده بزرگ بازار طلای سیاه (شامل ایالات‌متحده، روسیه و عربستان) در حال حاضر در بیشترین مقدار و یا نزدیک به اوج تولید خود قرار دارند.سناریوی مشابهی در سال ۲۰۱۶ میلادی روی داد. در آن زمان، عربستان پیش از توافق فریز نفتی اوپک تولید خود را افزایش گسترده‌ای داد.هم اکنون این کارتل دارای ۱۵ عضو و متحدانش شامل روسیه، مکزیک و قزاقستان در حال بررسی بازار به ویژه رشد تولید جهشی نفت ایالات‌متحده در سه سال اخیر هستند.اوپک با سیاست‌های خود باعث بیداری اژدهای شیل شده است. پس از سرازیر کردن بی‌سابقه میلیون‌ها بشکه مازاد بر تقاضای نفت به بازار در سال ۲۰۱۴ میلادی، قیمت نفت سقوط کرد و تولیدکنندگان نفت شیل وادار شدند که کارایی روش‌های خود را افزایش دهند. آنها تلاش کردند تا در قیمت‌های پایین نفت نیز در بازار باقی بمانند و با بهبود قیمت‌ها، آنها حفاری‌های جدید خود را توسعه دادند. 

هم اینک شاهد رشد سریع نفت شیل هستیم. در هوستون، پایتخت صنعت نفت آمریکا، مدیران صنعت شیل از واژه سونامی برای شرایط کنونی حاکم بر کسب و کار خود یاد می‌کنند. آنها در حال افزایش سهم بازار خود با رشد میزان عرضه هستند. به ویژه در سازند پرمین، این شرکت‌های کوچک و منعطف و کارا، خواب را از چشمان تولیدکنندگان اوپک ربوده‌اند. پاتریک یارینگتون، مدیر ارشد مالی غول شورون اعلام کرد: «تولید نفت شیل، اقتصادی‌تر و کم‌هزینه‌تر از گذشته شده است و باید این بازیگر جدید و کارا به رسمیت شناخته شود. اگر به چهار یا پنج سال پیش بازگردیم، بسیاری از فعالان صنعت نفت، این منبع جدید را نمی‌شناختند. هزینه تمام شده تولید از این سازندها در مراحل اولیه توسعه، بسیار بالا بود، اما به سرعت شاهد بهبود فناوری و کاهش هزینه سربه سری تولید این فناوری‌های انقلابی بوده‌ایم. با تغییرات کنونی، شاهد مقاومت صنعت شیل در برابر نوسانات قیمت هستیم.» چند ماه پیش، این اتفاق نظر در میان فعالان صنعت نفت آمریکا وجود داشت که در تابستان امسال شاهد دستیابی به رکورد جدید تولید در سازند پرمین و کشور ایالات‌متحده خواهیم بود؛ اما با تداوم محدودیت‌ها در زیرساخت‌های انتقال محصولات، شاهد عدم تحقق پیش‌بینی‌ها بوده‌ایم.با رقابتی شدن تولید از سازندهای شیل، عربستان با شرایط دشواری روبرو است. با کاهش سریع میزان تولید نفت ونزوئلا و سخت‌تر شدن تحریم نفتی ایران توسط واشنگتن، در پیش گرفتن راهبرد کاهش تولید توسط ریاض با ابهام‌های زیادی روبرو خواهد بود.تولید کنونی نفت ایالات‌متحده در بیشترین میزان خود در ۹۸ سال اخیر بوده و رشد ۳ میلیون بشکه‌ای عرضه نفت (برابر با تولید نفت کویت) در یک سال و عمدتاً از منابع شیل را باید یک دستاورد بزرگ دانست. مجموع تولید نفت و مایعات نفتی آمریکا بیش از روسیه و عربستان سعودی و بیش از ۱۷ میلیون بشکه در روز است.تولیدکنندگان نفت شیل از کامیون‌های نفتکش، کشتی و شبکه ریلی برای انتقال محصولات خود بهره می‌برند. هزاران چاه شیل نیز با اتمام عملیات حفاری، تکمیل نشده‌اند که با بهبود قیمت‌ها به سرعت تولیدی خواهند شد. با راه‌اندازی پایانه‌های جدید صادراتی و تکمیل شبکه خط لوله‌های انتقال محصولات، در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ میلادی، شرایط برای افزایش پرسرعت تولید از میادین نفتی تگزاس به عنوان زادگاه گانگسترها فراهم خواهد شد. تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی، مجموع تولید نفت ایالات‌متحده (شامل میعانات گازی مورد استفاده در صنعت پتروشیمی) به ۱۷٫۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. بدین ترتیب پیش‌بینی می‌شود در دسامبر سال ۲۰۱۹ میلادی، واردات خالص نفت ایالات‌متحده به ۳۲۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت. این عدد کمترین میزان از سال ۱۹۴۹ میلادی تاکنون خواهد بود. به علاوه شاهد تبدیل ایالات‌متحده به یک صادرکننده خالص نفت در یک هفته خواهیم بود که چنین اتفاقی در ۷۵ سال گذشته، بی‌سابقه بوده است. 

رهبران عربستان سعودی به خوبی آغاز این سونامی را درک کرده‌اند. اوپک پیش‌بینی کرده که برای متوازن کردن بازار و برای جلوگیری از افزایش نفت ذخیره شده، باید تولید نفت این کارتل در سال آینده میلادی به ۳۱٫۵ میلیون بشکه در روز کاهش یابد. بدین ترتیب باید نسبت به تولید ماه اکتبر، عرضه کارتل حدود ۱٫۴ میلیون بشکه در روز کاهش یابد.با رشد تقاضای جهانی نفت، تولید ایالات‌متحده در بازار جذب شده و شاهد تعادل در قیمت‌ها بوده‌ایم. با کاهش صادرات ونزوئلا و ایران، دولت‌های عربستان، روسیه و چند کشور دیگر بر میزان تولید خود افزوده‌اند؛ اما برای این کارتل، نفت شیل ایالات‌متحده همچنان از نقشی کلیدی برخوردار خواهد بود.

در اوایل سال ۲۰۱۷ میلادی، خالد فالح، وزیر نفت عربستان اعلام کرد: «ما دریافته‌ایم که کاهش تولید در پاسخ به تغییراتی ساختاری، از تأثیر اندکی برخوردار است. به همین دلیل با اعتقاد به بازار آزاد، تنها در زمان‌های کمبود عرضه، عربستان نفت بیشتری را روانه بازار می‌کند.»اینک در آستانه سال ۲۰۱۹ میلادی، رهبران ریاض به عنوان رهبر غیررسمی اوپک، با شرایط دشواری روبرو هستند. بازار نفت با فراز و نشیب‌های گسترده‌ای روبرو است و تولیدکنندگان نفت تگزاس، ساختارهای سنتی بازار را برهم زده‌اند. همه این واقعیت‌ها نشان می‌دهد که تگزاس را باید کابوس رهبران اوپک دانست.

 پیش بینی قیمت  نفت در 2019

بر اساس گزارش موسسه اس اند پی گلوبال پلاتس و بر اساس جمع‌بندی پیش‌بینی‌های ۱۱ بانک و معامله‌کننده بزرگ نفتی، میانگین قیمت نفت در سال ۲۰۱۹ میلادی ۷۵٫۵ دلار خواهد بود. کاهش یک میلیون بشکه‌ای تولید اوپک و تداوم رشد اندک تقاضا از مهم‌ترین دلایل این پیش‌بینی اعلام شده است.موسسه‌ها و بانک‌های بررسی کننده بازار نفت، پیش‌بینی‌های ماه اکتبر خود در مورد دورنمای قیمت نفت برنت را کاهش داده‌اند. در ماه اکتبر، قیمت هر بشکه نفت، به ویژه به دلیل ریسک تحریم صادرات نفت ایران، به بالاترین رقم در چهار سال اخیر رسید. در ماه اکتبر این موسسه‌ها و بانک‌های تجاری پیش‌بینی میانگین قیمت هر بشکه نفت را ۷۸٫۵۱ دلار در سال آینده اعلام کرده بودند.در بخش عرضه، بانک‌های سرمایه‌گذاری معتقدند پس از نشست اوپک در اوایل ماه آینده، با تصویب کاهش عرضه اوپک (دستکم یک میلیون بشکه) در سال آینده شاهد بهبود قیمت نفت برنت و مقابله با ایجاد رکود در بازار خواهیم بود. به همین دلیل قیمت نفت برنت در دامنه ۷۰ دلار پیش‌بینی شده است. دو موسسه اچ‌اس‌بی‌ای و سوسیته جنرال اخیراً اعلام کرده‌اند که انتظار دارند اوپک یک میلیون بشکه و یا بیشتر از تولید خود در سال ۲۰۱۹ میلادی را کاهش دهد؛ اما موسسه برکلیز اعلام کرده که کاهش قیمت نفت در یک ماه اخیر با وجود کاهش احتمالی عرضه اوپک در سال آینده، بازهم تداوم خواهد یافت.در بخش تقاضا، تعدادی از بانک‌های مالی معتقدند که هراس بازار از کاهش تقاضا، بیش از واقعیت بزرگ‌نمایی شده است. موسسه سوسیته جنرال رشد تقاضای نفت در سال جاری را ۱٫۳ میلیون بشکه و در سال ۲۰۱۹ میلادی را ۱٫۴ میلیون بشکه پیش‌بینی کرده است. 

از سوی دیگر، بانک جی پی مورگان، با تعدیل پیش‌بینی قبلی خود در مورد پیش‌بینی قیمت نفت برنت در سال ۲۰۱۹ میلادی، اعلام کرده به دلیل افزایش عرضه نفت آمریکای شمالی در نیمه دوم سال آینده، شاهد رشد کمتر قیمت نفت نسبت به پیش‌بینی‌های قبلی خواهیم بود. این بانک اعلام کرده که نفت برنت در سال آینده با میانگین ۷۳ دلار معامله خواهد شد. پیش‌بینی قبلی این بانک ۸۳٫۵ دلار بوده است.بدین ترتیب تولیدکنندگان نفت باید رؤیای نفت ۱۰۰ دلاری را به فراموشی بسپارند.