راهکار ایران برای تحریم‌های ۱۳ آبان

امین قلعه‌ای

«بخش خصوصی به دنبال مارجین است. این معاملات، مارجین‌های مطلوب دارد ولی مارجین سفته بازی ندارد. آخرین پیام من این است که سرمایه‌گذار ایرانی باید حس ناسیونالیستی‌اش را نشان دهد و فقط به دنبال منابع نباشد، البته نباید بگوییم که زیان کند. باید سود کند اما سود معقول در شرایط اضطراری. این را اگر سرمایه گذاری ایران فهم کند و ناسیونالیست باشد، همین اندازه برای ایران کفایت می‌کند. البته بخش خصوصی در عددهای ۳۵ هزار بشکه‌ای وارد می‌شود. ما در حوزه اجرای این طرح همه پیش بینی‌های لازم حتی در حوزه حمل و نقل دریایی محموله‌های کوچک را کرده‌ایم». این جملات بخشی از اظهارات علی کاردر مدیرعامل شرکت مالی نفت ایران در جمع خبرنگاران در مورد فروش نفت در بورس انرژی از ششم آبان ماه است. سه‌شنبه گذشته زمانی بود که بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان که در چهارمین کنگره راهبردی باشگاه نفت و نیرو سخنرانی می‌کرد خبر عرضه یک میلیون بشکه نفت خام در بورس انرژی با قیمت پایه 79.15 دلار بر بشکه را اعلام کرد. زنگنه البته در این نشست گفت موضوعاتی نظیر فروش نفت در بورس هزاران مساله دارد که تا زمانی که این مسائل و جزئیات حل نشود، نمی‌توان به انجام این کار مبادرت کرد. حالا گفته می‌شود که خریداران نفت در رینگ بین‌المللی بورس انرژی با 10 درصد پیش پرداخت و 10 درصد پرداخت در روز حمل می‌توانند نفت را بخرند. کادر در این مورد می‌گوید:«اطلاعیه‌ عرضه در ۲۳ مهرماه منتشر شد و عرضه در ششم آبان‌ ماه صورت می‌گیرد.  میزان عرضه، یک میلیون بشکه نفت خام سبک در رینگ بین‌المللی بورس انرژی است. تسویه معامله به‌ صورت ۲۰ درصد ریالی (نقدی) و ۸۰ درصد ارزی (اعتباری) است و قیمت پایه براساس قیمت‌های معاملاتی امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در اطلاعیه عرضه اعلام شده و متقاضیان روی قیمت نفت خام رقابت می‌کنند.» بیست سال پس از زمانی که برای نخستین بار ایده ایجاد «بورس انرژی ایران» شکل گرفت، در این بستر معاملاتی از تاریخ ۶ آبان، برای نخستین بار یک میلیون بشکه نفت خام در بورس انرژی عرضه می‌شود. «طرح عرضه نفت خام به صورت ارزی در بورس انرژی» اواخر شهریورماه گذشته در شورای عالی هماهنگی اقتصادی به تصویب رسید تا همزمان با بازگشت تحریم‌های آمریکا از اواسط آبان که فروش نفت ایران را نشانه‌ رفته‌ است، روش‌های فروش نفت کشور متنوع‌تر شود. از زمانی که دولت با هدف همکاری بخش خصوصی در فروش نفت خام ایران و کم کردن اثرات تحریم، دستور عرضه نفت خام در بورس انرژی را صادر کرد نقدها و بحث‌های فراوانی پیرامون چگونگی اجرای این دستور در میان کارشناسان شکل گرفت. «آماده نبودن زیرساخت‌ها برای عرضه نفت خام در بورس انرژی» و «ظهور بابک زنجانی‌های جدید از دل عرضه نفت در بورس انرژی» از جمله بحث‌برانگیزترین نقدهایی است که از سوی برخی کارشناسان در رابطه با عرضه نفت خام در بورس انرژی مطرح می‌شود. می‌توان گفت این انتقادها از «صدها مساله کوچکی» ریشه می‌گیرد که زنگنه نیز همزمان با اعلام خبر عرضه نفت خام در بورس انرژی به آن اشاره کرد. وزیر نفت کشورمان در این زمینه با تاکید بر اینکه اقداماتی مانند عرضه نفت خام در بورس انرژی در حرف بسیار خوب به نظر می‌رسند، عقیده دارد از آنجا که صدها مساله کوچک در انجام چنین کاری وجود دارد، افرادی که در معاملات نفت خام شرکت می‌کنند باید بدانند در معامله‌ای بدون ابهام شرکت کرده‌اند و باید به سوالات بسیار جزیی در این زمینه پاسخ دهند. او تاکید کرد که صحبت‌هایش از روی «بهانه‌گیری نیست» زیرا در زمینه فروش نفت «تکلیف مردم باید روشن باشد.» 

  فروش نفت 

در بورس زمانبر است

در همین حال اما علی کاردر مدیرعامل شرکت ملی نفت در پاسخ به سئوال  خبرنگاران در مورد آمادگی این شرکت برای عرضه نفت در رینگ بین المللی بورس انرژی و اظهارات وزیر نفت در مورد جزئیات موضوع  گفت:« شاید حرف ایشان به این موضوع متصل شد. البته ما باید یک سری فعالیت‌ها را مدل کنیم و جلو ببریم تا ایده پرورش یابد. برای عملیاتی کردن ایده باید وقت گذاشت، ساعت‌ها مطالعه کرد و جلسه گذاشت تا تمام زوایای موضوع در بیاید. در مورد بورس و اوراق اگر کسی برود اطلاعیه عرضه را ببیند می‌فهمد که تمام ابعادش با دقت دیده شده و ما فکر می‌کنیم مشکلی ندارد. با این حال آماده هستیم اگر کسی ایرادی را متوجه کار کرد، آن را واقعاً اصلاح کنیم.»رضا پدیدار، عضو کمیسیون انرژی اتاق ایران و کارشناس حوزه انرژی از جمله افرادی است که از نگاه او زیرساخت‌های عرضه نفت خام در بورس انرژی آماده نیست و اثربخش بودن چنین تصمیمی نیاز به زمان دارد. پدیدار عقیده دارد ابتدا باید زیرساخت‌های بورس انرژی برای عرضه نفت خام به صورت پایدار فراهم باشد و اشخاص حقیقی و حقوقی وارد معاملات شوند. منظور پدیدار از «زیرساخت‌ها»، تنها فرد خریدار نفت خام یا بستر بورس نیست. اشاره او به شناخته بودن فرد معامله‌گر و ارتباط او با پالایشگاه‌های معتبر طرف معامله و توافقنامه‌هایی است که میان فرد خریدار نفت خام ایران و پالایشگاه‌های خریدار نفت وجود دارد. عضو کمیسیون انرژی اتاق ایران به باز کردن اعتبار اسنادی، پرداخت ۱۰ درصد سپره نقدی، پرداخت ۲۰ درصد وجه خرید به صورت ریالی و تصویه ۸۰ درصد باقی‌مانده به صورت ارزی از جمله مواردی است که او به آنها اشاره می‌کند و عقیده دارد هنوز چنین شرایطی در کشور وجود ندارد. پدیدار با وجود تردید‌هایی که نسبت به فراهم بودن زیرساخت‌های عملیاتی عرضه نفت خام در بورس انرژی دارد، تاکید کرد ایجاد فضا برای ورود بخش خصوصی به معاملات نفت خام، اقدامی صحیح بود که از سمت وزارت نفت پیگیری شد. او در ادامه با اشاره به اینکه «بخش خصوصی نیز باید از فضای ایجاد شده نهایت استفاده را بکند»، گفت: به نظر می‌رسد بخش خصوصی برای انجام معاملات نفتی باید خودش را با استانداردهای جهانی تطبیق دهد تا به این واسطه، ضریب اطمینانی برای تحقق خواسته آنها برای حضور در فرآیند فروش نفت ایجاد شود. پدیدار در ادامه می‌گوید: فراهم کردن زمینه‌های شناخت بیشتر و الزاماتی که افراد متقاضی برای ورود به معاملات نفت خام باید داشته باشند نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتری دارد تا افرادی که برای خرید نفت خام و فروش آن به بازار جهانی تمایل و توانایی دارند مطابق شاخص‌های بورس پیش بروند تا تخلفی شکل نگیرد.

 احتمال تکرار بابک وجود ندارد

فروش نفت خام توسط بخش خصوصی، تجربه‌ای است که در دور قبلی تحریم‌ها نیز وجود داشت و البته بابک زنجانی نیز از دل همین تجربه بیرون آمد. وزارت نفت ایران در حالی همچنان درگیر پرونده بابک زنجانی است که زنگنه پیش از این نسبت به شکل‌گیری بابک زنجانی‌های جدید هشدار داده بود. او با اشاره به احتمال شکل‌گیری بابک زنجانی‌های جدید با بازگشت تحریم‌ها گفته بود «باید از تجربه‌های گذشته برای جلوگیری از رشد بابک‌ زنجانی‌های جدید بهره ببریم و بررسی‌های لازم را روی افراد جدید انجام دهیم.»  تاکید زنگنه بر ایجاد سازوکارهایی که مانع سواستفاده افراد از شرایط تحریم شود در حالی از مدت‌ها قبل بیان شده است که این نگرانی در میان بسیاری از کارشناسان نیز وجود دارد. بخشی از این کارشناسان حتی به عرضه نفت خام در بورس انرژی نیز خوش‌بین نیستند و این نگرانی را مطرح می‌کنند که از این بستر نیز سواستفاده‌هایی صورت گیرد. با این حال پدیدار با اشاره به شفاف بودن بستر بورس در رابطه با نگرانی رشد بابک زنجانی‌های جدید می‌گوید: اگر افراد از مسیر بورسی که من می‌شناسم وارد معاملات نفت خام شوند، امکان تخلف‌شان صفر است زیرا مقررات بورس کاملا تعریف شده و شناخته شده است و تصور نمی‌کنم کسی بتواند خارج از این چارچوب وارد معاملات شوند. عضو کمیسیون انرژی اتاق ایران در ادامه با تاکید بر اینکه «بستر بورس جای خطا ندارد» می‌گوید: اما اگر خارج از مکانیسم افرادی بخواهند در زمینه فروش نفت اقدام کنند امکان اعمال سلیقه وجود دارد با این حال تا آنجا که من می‌دانم وزارت نفت نمی‌خواهد بار دیگر اتفاقاتی نظیر بابک زنجانی رخ دهد زیرا خود وزارتخانه هم از اینکه بخواهد در شرایط تحریم برای خود دردسری درست کند خسته شده است. تا آنجا که من شناخت دارم اراده وزارت نفت هم بر این است که فروش نفت از طریق بخش خصوصی از مسیری درست انجام شود. علی کاردر مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران هم در این مورد می‌گوید:«قاعدتا نباید ماجرای بابک زنجانی در بورس تکرار بشود. چون بورس، هدایت می کند. در بورس شرکت سپرده‌گذاری داریم. اصلا ما دخالت نمی کنیم. منابع ریالی اولیه را آن‌ها دریافت می‌‌کنند. ضمانت نامه برای 80 درصد بقیه را آن‌ها از بانک‌های معتبر دریافت می‌کنند. اگر یک بانکی نخواهد ضمانت دهد، تمام کسب و کار کشور می‌تواند متاثر شود.» فروش نفت خام در کشورهای تولیدکننده این ماده عمدتا از طریق دولت‌ها یا شرکت‌های نفت انجام می‌شود و تولیدکنندگان نفت اصولا تمایلی به خرده‌فروشی تا سپردن فروش نفت به شرکت‌های تجاری خصوصی ندارند. علت این عدم تمایل به بحث‌های پیچیده بازاریابی نفت خام و رقابتی باز می‌گردد که در این بازار وجود دارد با این حال برخی شرکت‌های شناخته شده بین‌المللی در دنیا، به کار فروش نفت مشغول هستند. با خروج دونالد ترامپ از توافق بین‌المللی برجام و بازگشت تحریم‌های یکجانبه خرید نفت ایران از سمت آمریکا، عرضه نفت خام ایران در بورس انرژی و ورود بخش خصوصی به فرآیند فروش نفت به عنوان راهکاری برای جلوگیری از افت صادرات نفت خام کشور از سمت دولت پیشنهاد شد که حدود یک هفته پیش از آغاز فاز دوم تحریم‌های نفتی آمریکا علیه کشورمان عملیاتی خواهد شد.